Morgunblaðið - 22.06.1986, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. JÚNÍ 1986
C 5
sýningunni og skilgreina myndefnið
af rökfræðilegri yfírvegun íistsagn-
fræðingsins, en minna fer fyrir
persónubundnum lýsingum á ein-
stökum málverkum. Hér er eigin-
lega merkilegur samhljómur í
ummælum gagnrýnenda að því
leyti, að þeir leggja út af því sama
og afgreiða sýninguna á keimlíkan
hátt.
Peter M. Homung segir í Berlingi
undir fyrir sögninni „Lavaen er
det bedste akademi" (Hraunið er
besti listaháskólinn): „Þetta er ekki
málað af Sandro Chia, sagði málar-
inn Niels Reumert, þegar hann var
að hengja háexpressjóníska port-
rettmynd íslenzka málarans Jó-
hannesar Kjarval af Þingvallabónd-
anum upp á vegg — innan um hin
mjög svo ólíku og sveigjanlegu
málverk þess mesta náttúrulýsinga-
málara íslands.
Portrettmyndin gæti svo sem vel
verið árituð af hinum fræga og
villta nýexpressjónista Sandro Chia.
Og það er ef til vill bakgrunnur
þess, að Kunstforeningen sýnir, á
eftir Erik Hoppe, ennþá einn nem-
anda Rostmp Böyesen, sem á ámn-
um ’30—’40 sýndi, að landslagsmál-
verkið gæti einnig verið andleg
reynsla. Báðir leituðu einvemnnar
í norrænum fjallahéruðum. Hoppe
í norskum sveitum við Guðbrands-
dalinn, Kjarval í mosavöxnum
hraunklæddum auðnum íslands, en
þar fyrir utan vom þeir jafn ólíkir
og Suðurhaginn (Söndermarken)
og Þingvalladalurinn — hinn heilagi
staður íslands." Homung segir
ennfremur „að þrátt fyrir að Kjarv-
al hafí hrist af sér erlend áhrif sem
þroskaður maður og fundið sjálfan
sig, hélt hann áfram að sveiflast á
milli hinna þungu landslagsáhrifa
og hinna ljóðrænu hugsýna um
huldufólk, tröll og hafmeyjar.
Myndefnin em jarðnesk með ívafí
sterkra náttúmhrifa. Eða neðan-
og ofanjarðar, svo sem Chagall
gæti hafa málað þær, ef hann hefði
verið fæddur í Reykjavík, en ekki
í Vitebsk.
íslendingurinn Jóhannes Kjarval
þekkti alltof vel skort þjóðar sinnar
á listrænni erfðavenju. Það var ekki
mikið að læra af fyrir utan landslag-
ið. í Kaupmannahöfn hafði hann
sogið í sig allt, sem hann gat. „List
allra landa stendur okkur góðfús-
lega til boða,“ sagði Kjarval.
En sem borgari nýrrar og ungrar
þjóðar, sem einmitt hafði losað sig
frá Danmörku, var það mikilvægt
að sýna sjálfstæði sitt og sanna,
að skortur á erfðavenju sé ekki
vöntun á möguleikum. Kjarval áleit,
að ísland gæti skapað gmndvöll að
sjálfstæðu menningarsamfélagi.
„Menningarheild með sínu eigin
einkenni!" „Listaháskólann höfum
við úti í hrauninu," sagði hann við
blaðamann, sem rakst á hinn iðna
og gáfaða mann á litlu hóteli í
Reykjavík. Tveim ámm seinna hafði
Kunstforeningen í Kaupmannahöfn
fyrstu Kjarvalssýningu sína. (Hér
er sennilegast um misskilning að
ræða, en hins vegar sýndi hann sem
heiðursgestur Bandalags ísl. lista-
manna í Reykjavík þetta ár — og
þetta mun í fyrsta skipti sem haldin
er sýning á verkum Kjarvals í
Kunstforeningen).
Áhuginn fyrir list hans var þegar
orðinn mikill á íjórða áratugnum
og allt seldist á sýningum hans.
Menn hófu að tala um að byggja
Kjarvalssafn og byggðu vinnustofu
yfir hann (rangt — það gerðist 30
ámm seinna).
En hinn mikli sonur Islands undi
sér betur á loftinu í verksmiðju-
byggingu (eftir að Kjarvalshús var
byggt) — og best úti í landslaginu,
þar sem hann gat verið í friði fyrir
eyjarskeggjum, er vildu festa sér
myndir hans, og þar sem kammer-
tónlist var í hrauninu og steinamir
gátu skip skapi, eftir því hver gekk
framhjá þeim. Þar gat maður verið
í vafa um, hvort það væri maður
sjálfur, sem rannsakaði steinana
eða öfugt. Það var nefnilega ekki
svo lítið af náttúmdulúð í Jóhannesi
S. Kjarval." Og enn heldur Homung
áfram: og ræðir um „Upprunaleik-
ans djúpu rödd“: „Þar var meira
á milli himins og jarðar en augun
gátu séð, fannst Kjarval. En jafnvel
hið ósýnilega gat orðið sýnilegt í
málverki með aðstoð tilfínninganna.
Og hinar draumkenndu og há-
stemmdu sýnir Kjarvals em ekki
minnsti hlutinn í sjálfgerðu sólkerfí
hans. Það er byggt af undarlegum
höfuðum og svífandi öndum, sem í
bland óma frá íslenzkri hjátrú og í
bland frá hugarheimi Kjarvals um
algyðislega náttúm.
Þessar myndsýnir era undarlegri
og lotningarverðari en hinar breiðu,
rökkurþungu landslagsskreyti-
myndir, sem Niels Reumert hefur
fengið að láni frá dönskum heimild-
um og söfnun.
Það er ekki rými fyrir himininn
í þessu yfirþyrmandi norræna eyði-
merkurlandslagi, sem er klætt
mosa, hraunmassa og þunglyndis-
legt yfirbragð. Hér lokar fyrirferð
íjallanna fyrir útsýnið, ljósið og
vonina um að mæta öðm lífi en
myndarinnar sjálfrar.
í norrænni list talar Kjarval með
uppmnaleikans djúpu myrku rödd
um náttúmhugsjón, sem hefur alls
ekki rúm fyrir fólk, en þar sem
náttúran er þó með mannlega sál.
Á stundum virkar hann sem óvænt
minning, og skömm fær sá, sem
heldur sig vera að skoða minningar-
sýningu steindauðs íslendings.
Listi Jóhannesar Sveinssonar
Kjarvals mun lifa svo lengi sem til
em ljöll, fljót og heitir hverir á ís-
landi — og dularfull náttúmöfl, sem
enginn fær sig til að útskýra."
Þessi listdómur, sem birtist í
heild sinni í lauslegri þýðingu, verð-
ur að teljast einkennandi fyrir skrif
blaðanna í heild. En einnig tengja
gagnrýnendur list hans við sagna-
hefðina, ævintýrin og yfirleitt allt
í íslenzkri þjóðtrú. Tala um um-
brotamikla skapgerð og einn segir
hann jafnvel hafa verið einan um
að gefa íslandi íjölþætta nútíma
listasögu (Bent Ivre). Sá hinn sami
segir sýninguna takmarkaða og
bendir á, að æskilegt hefði verið,
að bæði sýningin og sýningarskráin
hefðu gefíð heillegri mynd af þess-
um fjölþætta listamanni. En hann
segir það ef til vill ekki mögulegt,
vegna þess hve margbrotinn Kjarv-
al var.
Gagnrýnandi Politiken, Gunnar
Jespersen, skrifar ekki langt mál
og erfítt er að átta sig á skrifum
hans. Hann er á öndverðum meiði
við Peter M. Homung, hvað hug-
lægu myndimar áhrærir og virðist
ekki skilja þær. Augljós er einnig
fáfræði hans á íslandi, því að hann
I segir að á íslandi sé svo til allt
gtjót, en inn á milli glitti sparlega
í gras. Af gijótinu er að vísu nóg,
en við eigum einnig grænasta gras-
ið í Evrópu að því að sagt er. Jesp-
ersen er vissulega ekki ýkja hrifinn
af hugarflugsmyndum Kjarvals, en
segir að þegar hann lýsi raunvem-
leikanum, sé hann íslenzkasti lista-
maðurinn, sem hann hafí séð, þá
er hann mikill og hreyfanlegur
málari, sem gefur okkur sjónrænar
lýsingar á landslagi, sem er svó
gjörólíkt hinu danska. Hann segir
að í myndum sínum af íslenzkri
náttúm sé Kjarval á hæð við mynd-
efni sitt. Það sé mikill svipur tilfinn-
inga í þessum landslagsmyndum,
og maður skilur, að hann hefur
haft sál og skapgerð til að mála
sitt villta og stórbrotna umhverfí.
Eiginlega sé það merkilegt, hve
oft dæmið hafí gengið upp, því að
Kjarval hafí lagt svo mikla áherslu
á smáatriðin, þannig að ætla mættij
að heildin væri stöðugt í hættu. I
lokin segir hann: „í þeim myndum,
sem Kjarval lætur frásögnina ekki
ráða ferðinni og öllum hennar tákn-
rænu merkingum en heldur sig í
einu og öllu við íslenzka náttúm,
er hann virkilega mikill málari. En
sem betur fer em flestar myndimar
á sýningunni af þeirri tegund ..."
Víst er að hér munu fæstir hér-
lendir sammála, en það má vera
að ekki hafí hinn skáldlegi hugar-
heimur Kjarvals og styrkur hans
sem „artista" verið nægilega kynnt-
ur á sýningunni. í heild em list-
dómamir hvorki langir né ítarlegir
og segja mér ekki mikið.
Glaðastur verður maður ef til
vill yfír lítilli frétt úr Extrablaðinu
frá hendi hins þekkta listrýnis Axel
Steen. Fyrirsögn hennar er Islands
store Kjarval, en undirfyrirsögnin:
Framúrskarandi málaralist í Kunst-
foreningen. En engan listdóm frá
hendi þessa manns hef ég séð.
Þegar á heildina er litið er auð-
velt að álykta að veikleiki sýningar-
innar sé sá að við ýtum of miklum
upplýsingum að á kostnað mjmd-
efnis. Það ber mjög að varast að
hugsa fyrir útlendinga, er við send-
um þeim myndlistarsýningar og
eigum að leyfa þeim sjálfum að
spá í myndimar. Allt annað hefur
svip af minnimáttarkennd, sem
sæmir ekki stoltri þjóð og kemur
okkur sjálfum í koll. — En nú er
að bíða og sjá, hvemig sýningunni
famast á hinum Norðurlöndun-
um...
Ertu að flytja?
Þegar við flytjum úr hús-
næði þurfum við að huga að
ýmsu svo að lífið haldi áfram
sinn vanagang. Við látum boð
út ganga til vina og vanda-
manna. Tilkynnum Pósti og
síma svo að síminn flytji með
okkur og pósturinn komi
áfram til okkar og síðast en
ekki síst tilkynnum við Raf-
magnsveitunni hver mælis-
staðan er svo að við borgum
ekki rafmagnið fyrir næsta
mann sem flytur inn.
Ef þú býrð á orkuveitusvæði
Rafmagnsveitu Reykjavíkur
afgreiðir þú þetta með einu
símtali við okkur, síminn
er686222
— og lífið heldur áfram sinn
vanagang!
RAFMAGNSVEITA
REYKIAVlKUR
SUÐURLANDSBRAUT34 SÍMI68Ó222