Morgunblaðið - 19.03.1987, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 19. MARZ 1987
37
Bjöm Ólafsson, viðskipta- og
menntamálaráðherra og íformaður
allsheijamefndar, frá því, að nefnd-
in hefði leitað umsagnar heimspeki-
deildar Háskólans, Verzlunarráðs,
Sambands íslenzkra samvinnufé-
laga, iðnrekenda og Sambands
veitingahúsa- og gistihúsaeigenda.
FVá heimspekideild hefði komið
breytingartillaga þess efnis, að í
stað orðanna „enda beri fyrirtækið
íslenzkt nafn“ komi: „enda beri fyr-
irtækið nafn, sem samiýmist
íslenzku málkerfí að dómi skrásetj-
ara.“ Hinir aðiljamir, sem leitað var
til, hefðu allir mælt með því, að
frumvarpið yrði samþykkt með
umræddri breytingu orðalags. Enn
fremur sagði Bjöm Ólafsson:
„Margir telja, að nú beri fullmikið
á því, að menn velji fyrirtækjum
sínum erlend nöfn, sem að engu
leyti samrýmast íslenzku máli eða
málkerfí. Það væri illa farið, ef það
færðist mjög í vöxt, að íslenzk fyrir-
tæki bæm erlend nöfn. Þess vegna
voru yfírleitt þeir, sem við var tal-
að, á einu máli um það, að æskilegt
væri að stöðva þessa þróun, eftir
því sem hægt væri.“ Lagabreyting-
in var samþykkt samhljóða í neðri
deild og gegn aðeins einu mótat-
kvæði í efri deild.
Framkvæmd laganna
Framkvæmd þessara laga-
ákvæða hefur verið slæleg, en þó
hygg ég þau hafa haft nokkur
áhrif. Alloft leita þeir, sem hafa
með höndum skráningu fyrirtækja
(fírmaskráningu) á vegum embætta
borgar- og bæjarfógeta, til Ör-
nefnanefndar og óska eftir umsögn
um það, hvort tiltekið nafn samiým-
ist íslenzku málkerfí. Sú umsögn
verður síðan stundum til þess, að
annað nafn er valið en til stóð. Upp
á síðkastið hafa skrásetjarar fyrir-
tækja alloft bent umsækjendum á
að ræða beint við formann Ömefna-
nefndar, og hafa slík samtöl
stundum leitt til nýrra nafngifta.
Hins vegar fer því fjarri, að laga-
ákvæðin hafi orðið til þess að koma
í veg fyrir enskar eða aðrar erlend-
ar nafngiftir. Stofnendur fyrirtækja
fundu skjótlega það ráð að láta
skrásetja gott og gilt íslenzkt nafn,
en nota síðan allt annað nafn —
og það yfirleitt enskt — sem heiti
verzlunar eða annarrar starfsemi
fyrirtækisins. Þannig lét einn aðili
skrásetja heitið Veitingahúsið Álfa-
bakki 8, en nefndi skemmtistaðinn
Broadway. Annar lét skrá nafnið
Reisn, en kallaði verzlun sína Top
Class. Engu er líkara en íslendingar
hafí sérstaka hæfíleika til að snið-
ganga lög, en reyndar hafa þeir líka
fengið langa og mikla æfingu í að
óhlýðnast lögum við alveg einstaka
þolinmæði yfírvalda.
Lagabreytingin 1982
Árið 1982 reyndi alþingi að setja
undir þennan leka, en þá var, að
tillögu Vilmundar Gylfasonar, sam-
þykkt breyting á áðumefndum
lögum um verzlanaskrár o.fl., en
þar segir nú: „enda beri fyrirtækið
og atvinnustarfsemi þess [skáletrað
hér] nöfn, sem samrýmast íslenzku
málkerfí." Og á sama hátt var
breytt lögum um veitingasölu o.fl.,
og er þar nú eitt skilyrðanna fyrir
leyfínu: „Nafn á fyrirtæki og/eða
atvinnustarfsemi [skáletrað hér]
fellur að hljóðkerfi og beygingum
í íslenzku máli.“
Lagabreyting þessi var samþykkt
samhljóða á alþingi. Samkvæmt
þessu fer ekki milli mála, að lög-
gjafínn ætlast til þess, að íslenzk
fyrirtæki og starfsemi þeirra, svo
sem verzlanir, veitinga- og gistihús,
heiti nöfnum, sem samiýmast fs-
lenzku málkerfi.
Hins vegar hefur ásóknin í er-
lend, og þá að langmestu leyti ensk,
fyrirtækjanöfn ekki minnkað, held-
ur hefur hún þvert á móti aukizt
mjög á síðustu misserum. Þessi
þróun hefur gengið fram af mörg-
um íslendingum, svo sem sjá má
af því, að Ferðamálaráð hefur átal-
ið þessar nafngiftir, og Morgun-
blaðið hefur tekið í sama streng í
leiðurum. Það er heldur ömurleg
sjón, sem blasir við vegfarendum
um Laugaveg og aðrar verzlunar-
götur höfuðborgarinnar: Bonny,
High Voltage, Winny’s, Chick King,
American Style eru örfá sýnishom.
Höfuðborg fslands er á góðri leið
að verða að þessu leyti eins og
smáborg í miðríkjum Banda-
ríkjanna. En þessi ásókn í enskar
nafngiftir er engan veginn ein-
skorðuð við höfuðborgina, og hún
tekur stundum á sig fáránlegar
myndir. Þannig fann hafnfírzkur
veitingamaður upp á því snjallræði
að skrá veitingahús sitt með band-
striki Gafl-inn, augljóslega til að
tengja nafnið enska orðinu inn:
veitingastaður. Þetta hefur ýmsum
þótt heillaráð, ég hef séð nöfnin
Hver-inn, Hér-inn, og nú síðast sá
ég hárgreiðslustofuna Hár-inn í
Keflavík. Margt annað í nafngiftum
síðari ára er í mínum augum miður
smekklegt. Ég vil nefna orðið gall-
erí, sem virðist ómissandi framan
við heiti sýningarsala, sem mörg
ágæt íslenzk orð mætti hafa um,
t.d. listasalur, Iistahús. Ekki þykir
mér beinlínis smekklegt nafn Gall-
erí Langbrók — galli er í langbrók.
Það má mikið vera, ef Hallgerður
hefur ekki snúið sér við í gröfínni
í Laugamesi.
Framkvæmd lagaákvæðanna
um, að íslenzk fyrirtækjanöfn skuli
samrýmast íslenzku málkerfí, er
sem sagt enn sem fyrr slæleg. Þó
er rétt að geta þess, að á síðustu
mánuðum hefur lögreglustjóraemb-
ættið í Reykjavík gefíð þessu máli
vaxandi gaum, og kann að verða
nokkur árangur af þeim afskiptum.1
í viðtölum, er ég sem formaður
Ömefnanefndar hef átt við þá, sem
óska eftir enskum nöfnum á fyrir-
tæki sín, virðist mér koma fram,
að um tvenns konar afstöðu sé að
ræða. Annars vegar em þeir, sem
em svo samgrónir ensk-amerískum
eða alþjóðlegum viðskiptaheimi, að
ekkert annað en enskt heiti hvarflar
að þeim, hins vegar em aðrir, sem
velja enskt nafn gegn betri vitund,
ef svo má að orði komast, af þeirri
einni ástæðu, að þeir telja sig hafa
hagnað af því. Þannig auglýsti ung-
ur maður nýlega kjúklingastað með
herfílegu ensku heiti, þótt hann
hefði skráð fyrirtækið undir ágætu
íslenzku naftii. I viðtali, sem ég
átti við hann, kom fram, að hann
taldi nafnið ekki nógu gott og sér-
staklega væri amma sín sárleið yfír
nafninu, en hins vegar segðu sér
allir, að íslendingar væm orðnir svo
„ameríkaníseraðir", að engir kæmu
að verzla við sig, ef nafnið væri
ekki ensk-amerískt. Ég reyndi að
svara þessu með því að benda á,
að fulit virtist vera út úr dymm á
ýmsum stöðum, sem hétu rammís-
lenzkum nöfnum, en ekki virtist ég
hafa sannfært hann.
Hér verð ég að vekja athygli á
verzlunarháttum, sem gætir nú í
vaxandi mæli og virðast ýta undir
ásóknina í erlend fyrirtækjanöfn.
Það er, að stofnaðar em verzlanir
í tengslum við erlenda verzlunar-
hringi og verzlunum gefín erlend
nöfn hinna alþjóðlegu hringa
(Kentucky Fried Chicken, Mother-
care, Etienne Aigner). Nöfn af
þessu tagi hvetja keppinautana til
að taka upp erlend heiti, og er mér
ekki gmnlaust um, að ensk nöfn
kjúklingastaðanna eigi rætur að
rekja til heitisins Kentucky Fríed
Chicken. Hér er eflaust um vanda-
mál að ræða, úr því að slíkar
verzlanir em á annað borð leyfðar.
E.t.v. mætti hugsa sér þá málamiðl-
unarlausn, að þessum verzlunum
yrði gert skylt að hafa uppi íslenzkt
nafn við hlið hins erlenda heitis,
sbr. Flugleiðir — Icelandair.
') Dæmi skal hér nefnt um það,
hverjum árangri röggsöm yfirvöld
geta náð í þessu máli. Eftir að þessi
grein var rituð, var frá þvi skýrt í
blöðum, að opnaður hefði verið nýr
samkomustaður í Keflavik og héti
Starlight. Formaður Ömefna-
nefndar vakti athygli bæjarfóget-
ans í Keflavík á þvi, að með
nafngiftinni væru brotin lög um
verzlanaskrár og fl. Hann brá við
skjótt og setti eiganda samkomu-
staðarins fárra daga frest til að
breyta nafninu. Eigandinn gaf
staðnum nýtt nafn, Glaumberg.
Athyglisvert er, að bæjarfógetinn
í Keflavik hlaut einróma lof fyrir
röggsemina í allmörgum lesenda-
bréfum i dagblöðunum. Þ.V.
Höfundur er forstöðumaður Ör-
nefnastofnunar Þjóðminjasafns.
Economist:
Þing Vestur-Evrópu eru
aðallega karlaklúbbar
Erum við ekki duglegar? segir Thatcher við Brundtland.
Aðeins einn af hverj-
um 10 þing-mönnum er
kona. Hvers vegna?
Þær geta hvorki keypt getnað-
arvamir, skilið við eiginmenn sína
né fengið fóstureyðingu. Margir
karlmenn eru enn þeirrar skoðun-
ar að þeirra staður sé heimilið.
Samt sem áður hlutu konur yfír
8% sæta í almennum kosningum
fyrir skömniu í hinu strangkaþ-
ólska írska lýðveldi, en það er
tvisvar sinnum hærra hlutfall en
hlutfall kvenfulltrúa í hinu fijáls-
lynda og óguðrækna Bretlandi.
í Noregi, þar sem þriðjungur
þingmanna er konur og þ.m.t. Gro
Harlem Brundtland, forsætisráð-
herra, (sjá töflu), er mest þátttaka
kvenna í stjómmálum í Vestur-
Evrópu. Þótt kona fari með stjóm
lands þarf það ekki endilega að
vera öðrum konum til framdrátt-
ar. Frú Thatcher hefur aldrei haft
konu í ríkisstjóm sinni á sjö ára
forsætisráðherraferli sínum. Hún
er forsætisráðherra þings sem
hefur lægst hlutfall þingkvenna í
allri Vestur-Evrópu að undan-
skildu Grikklandi. Bmndtland
hefur á hinn bóginn veitt konum
8 embætti af 18 í sínu ráðuneyti.
Hvað veldur því að konur á
írlandi og á Norðurlöndum hafa
betri tækifæri í stjómmálum?
Hlutfallskosningar em ein ástæð-
an. í Bretlandi hafa flokkamir
aðeins einn frambjóðanda í hveiju
lqordæmi. Konur em sjaldan
kosnar af uppstillingamefndum
flokkanna. Séu þær valdar er það
oftast í sæti með litla vinnings-
möguleika. í síðustu þingkosning-
um í Bretlandi vom 276 konur í
framboði en aðeins 23 náðu kjöri
— einni færri en 1945 þegar að-
eins 87 konur vom í framboði. í
kosningunum 1979 var aðeins ein
kona á vegum íhaldsflokksins —
sjálf frú Thatcher — í ömggu
sæti. Engu að sfður gefa fræðileg-
ar kannanir í Bretlandi til kynna
að fólk hefur í rauninni ekkert á
móti því að kjósa konur.
Flokkamir hafa minni afsökun
fyrir kynferðislegri mismunun
þegar um hlutfallskosningar er
að ræða. Ef þeir þurfa að bjóða
fram lista eins og t.d. í írlandi
þykir það ekki frambærilegt ef
a.m.k. 1—2 konur em ekki á list-
anum. í kosningunum á íslandi
1983 fékk Kvennalistinn aðeins
5% frambjóðenda sinna inn á þing,
en tilvera þessa flokks gerði það
óhjákvæmilegt að aðrir stjóm-
málaflokkar hefðu fleiri konur á
sínum listum. Á einni nóttu jókst
fyöldi þingkvenna á Alþingi úr 3%
í 15%.
Þetta er einnig spuming um
pólitískan vilja. Norðmenn hafa
sýnt hversu auðvelt það er að
aaka hlut kvenna í stjómmálum.
Á Stórþinginu em 43% af meðlim-
um Verkamannaflokks Bmndt-
lands konur, en það er árangur
ákvörðunar sem tekin var fyrir
þremur ámm á flokksáðstefnu að
tryggt skyldi að fjöldi karla- og
kvenframbjóðenda færi ekki undir
40% vegna komandi kosninga.
Sama skuldbinding var gerð varð-
andi opinbera embættismenn til
að styrkja stöðu kvenna í ráðu-
neytum.
Svo virðist sem konur í Evrópu
hafí betri tækifæri til að komast
á þing liggi lönd þeirra norðarlega
og flokkar þeirra til vinstri. Eftir
kosningarnar í Vestur-Þýskalandi
í janúar tvöfaldaðist næstum því
hundraðshluti kvenna á vestur-
þýska löggjafarþinginu og fór í
yfír 15%, sem er að mestu Græn-
friðungum og Sósíaldemókrötum
að þakka. Konur em í 24 af 42
þingsætum Grænfriðunga. Utan
Þýskalands er Petra Kelly senni-
lega þekktasti stjómmálamaður
Grænfriðunga en innan Þýska-
lands kemur Jutta Ditfurth fast á
hæla hennar. Stefna Grænfrið-
unga er jákvæð mismunun.
Nýlega lögðu þeir fram framboðs-
lista sem eingöngu var skipaður
konum í kosningunum í Hamborg.
Þess vegna eða þrátt fyrir það
(eða hvomgt) jókst hlutur þeirra
út 6,8% í 10,4%.
í heimi karlmanna
Fimmtungur þingmanna
ítalska kommúnistaflokksins er
konur, en aðeins 2,5% þingmanna
Kristilegra demókrata em konur.
Breski verkamannaflokkurinn
hafnar enn kvótakerfínu en stend-
ur þó fyrir fræðslunámskeiðum
fyrir konur í framboði ásamt ráð-
leggingum um hvemig þær skuli
láta til sín taka í heimi karl-
manna. Á þingi Evrópuráðsins
hafa Grænfriðungar og Kommún-
istar tekið höndum saman um að
á listum beggja skuli 20% vera
konur. Þar næst koma Sósíalistar
með 17%, Kristilegir demókratar
12% og íhaldsflokkurinn 14%.
í löndum þar sem hlutur kvenna
er lítill á þingi koma fram sterkir
persónuleikar meðal kvenna. í
Grikklandi em aðeins 4% þing-
manna konur, en flestir í Vestur-
Evrópu þekkja Melinu Mercouri,
menntamálaráðherra. í Bretlandi
er Edwina Currie aðstoðarmaður
heilbrigðisráðherra á skjótri upp-
leið. Hún er ekki þekktust fyrir
háttvísi, en fullyrðir að það að
vera kona sé kostur á þingi þar
sem hún fái meiri athygli fyrir
bragðið.
í þessum löndum er það konum
nauðsyn að vera ákveðnar og
fastar fyrir til að komast áfram.
Komist þær í ráðuneytin em líkur
á að þær verði innan um karl-
menn og fái kvennastöður svo sem
mennta- og heilbrigðismál. Melina
Mercouri og Margrét Thatcher em
góð dæmi um sterkar konur í
minnihluta miðað við karla, en
hafa engu að síður brotið af sér
hömlumar.
Simone Veil fyrrverandi ráð-
herra kvennamálefna í Frakklandi
tekst að sameina bæði þrautseigju
og vinsældir. Síðar var hún kjörin
forseti þings Evrópuráðsins.
Franski heilbrigðisáðherrann,
Michelle Barzach, sem fær orð
fyrir að vera „mjög gáfuð“, er
ekki eins þekkt en á uppleið.
Oft er talað um að evrópskar
konur í stjómmálum séu afburða
greindar. Vera má að enn þurfi
konur að vera betri en karlar til
að öðlast velgengni í stjómmálum.
(Þýtt úr Economist.)
í minnihluta KONUR í STJÓRNMÁLUM
Hlurfall (%) kvenna á þingi Fjöldi i ráðuneytum
0 % 5 10 15 20 25 30 35
Noregur íiHHI
Finnland in nnmmmmi
Svíþjóð 1 a mnmnmn ttttt
Danmörk ISíSSÍSÍíSÍ 1 nnmmmnmm
Holland mmm mnnnmm'
•mmmmmm
Sviss nnm
Austurríki mmm vmm nmnnmnut
Ítalía mmm m nnmnmnnnnnnmnt
írland Itpt mmnmmt
Belgía mmm 1 mmnm.nn
Spánn illill 1 nmmnnnm
Frakkland nnnnnmnnmnnt
Portúgal mnnnt
Bretland iliii nmmmmnnmt
Grikkland mmmnnmnnnnt
Þessi mynd birtist i timaritinu ECONÖMIST 28. feb. 1987. * Fráfarandi