Morgunblaðið - 25.07.1987, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 25. JÚLÍ 1987
13
Svíinn Erik Haglund, hönnuður við Boda Bruk AGBG, Skál og vasar
í lituðu gleri. Hönnun 1963.
ísland í norrænu
hönnunarsamstarfí
Eins og áður er getið átti ísland
fulltrúa á sýningunni Formes
Scandinaves í París 1959, en hún
stóð í Musée d’Art Décrotíf í Louvr-
en, það voru þau Ásgerður Búa-
dóttir, Júlíana Sveinsdóttir, Leifur
Kaidal og Sveinn Kjarval sem áttu
verk á þessari sýningu. Þetta var
í fyrsta sinn sem ísland tók þátt í
þessu samnorræna starfi til kynn-
ingar á hönnun. Lúðvík Guðmunds-
son, skólastjóri Myndlista- og
handíðaskólans, var í þessu tilviki,
eins og svo oft, sá er kom auga á
það sem gagnast mætti til örvunar
og framfara íslenskum listiðnaði og
íslenskri hönnun.
En ekki hafa allir litið „silfrið"
sömu augum og skortur á skilningi
hér leiddi til vanda, sem seinkaði
frekara samstarfí íslands við nor-
rænu hönnunarfélögin um 26 ár.
Ekki verður með vissu sagt neitt
um það hvað stöðugleiki í þessu
samstarfi hefði þýtt fynr þróun
hönnunarmála almennt á íslandi ef
af því hefði orðið þegar 1959. En
á þeim tíma var ekki pólitískur
skilningur eða vilji fyrir hendi til
að slfkt samstarf næði lengra.
Þó að fagfélög hönnuða hafí um
langt skeið átt samstarf við nor-
ræna starfsbræður sína hefur það
samstarf ekki tekið mið af kynning-
arstarfí á sama hátt og norrænu
hönnunarfélögin, sem svo eru
nefnd, hafa staðið fyrir. Þessi félög
hafa kynningarstarf til örvunar
bættri hönnun efst á stefnuskrá.
Að þessu markmiði hafa þau unnið
með margvíslegum hætti — og þau
höfðu mikilvægu hlutverki að gegna
í sambandi við úthlutun Lunning-
verðlaunanna og stóðu fyrir hinum
margþættu kynningum og sýning-
um sem á eftir fylgdu.
Norrænu hönnunarfélögin hafa
nýlega (1984) sameinast um stofn-
Yfirlýsing
VEGNA auglýsinga í fjölmiðlum
að undanförnu þar sem Stuð-
menn auglýsa messu að tiltekn-
um bandariskum hætti og nefiia
nafii mitt í þvi sambandi, vil ég
taka eftirfarandi fram:
Rétt er að á sínum tíma léði ég
máls á þvi að messa úti á Húsa-
felli sunnudaginn 2. ágúst. Umtalað
var að rætt yrði um form þeirrar
athafnar mánudaginn nk. þann 27.
júlí. Allar auglýsingar um athöfn
þessa nú koma mér því mjög á
óvart og eru mér óviðkomandi.
Af öðrum orsökum en þessari
hvatvíslegu auglýsingu Stuðmanna
er ljóst orðið að ekki kemur til
greina frá minni hálfu að koma
nálægt samkomuhaldinu á Húsa-
felli um verslunarmannahelgi og
mun ég því ekki messa þar að þessu
sinni.
Geir Waage, sóknarprest-
ur í Reykholti.
un „Norræna hönnunarráðsins",
sem einskonar samnefnara. Stuttu
eftir stofnun félagsins Form ísland,
sem er félag áhugamanna um hönn-
un með hvetjandi starfsemi að
markmiði, var því veitt aðild að
ráðinu, nánar tiltekið 4. október
1985. Þar með er íslensk aðild að
þessum þætti norrænnar samvinnu
staðfest með formlegum hætti. Á
hitt hefur ekki reynt hvort félaginu
auðnast að afla skilnings á gildi
hönnunar fyrir íslenskan iðnað og
íslenska menningu að því marki að
samvinna þessi verði ástunduð sem
vert væri.
Eitt af því sem Norræna hönnun-
arráðið (Scandinavian Design
Council (SDC) ) hefur tekið upp við
fulltrúa í Norðurlandaráði er veiting
norrænna hönnunarverðlauna.
Unnið hefur verið að þessu í „völ-
undarhúsi" stjómmálanna í nokkur
ár. Vonandi verður Lunning-sýn-
ingin til að hleypa lífí í þessa
umræðu. Forstöðumenn listiðnaðar-
safnanna, sem standa að þessari
sýningu, hafa einnig tekið undir að
þörf sé á slíkri viðurkenningu, ekki
síst í ljósi þess hverju Lunning-
verðlaunin komu til leiðar. Sýningin
undirstrikar með ljósum hætti gildi
slíkrar hvatningar.
Höfundur er innanhúasarkitekt,
formaður félagsins Form tsland
og fulltrúi / Norræna hönnunar-
ráðinu.
öátgffilM dqdIÐ
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
Hljóðavíxl er það kallað, „þeg-
ar grannstæð málhljóð skipta um
sæti í orði, t.d. það þegar GísbGils,
brutt>burt“. Þetta fyrirbæri var
fyrrmeir fremur kallað stafavíxl,
en allur gangur er á því hvort
þessi breyting er „viðurkennd" í
stafsetningu eða ekki. Tökum
nokkur fleiri dæmi en þau sem
nefnd vom hér á undan með skil-
greiningu Orðabókar Menningar-
sjóðs.
Svo er talið að ragur og argur
séu upphaflega eitt og hið sama.
Argur táknaði líka áður fyrr rag-
ur, blauður, kvenkyns og kynvillt-
ur, og sögnin að ergjast merkti
að verða huglaus.
Mig munu æsir
argan kalla,
ef eg bindast læt
bríiðar líni,
er Þór látinn segja í Þrymskviðu,
og þykir honum það ekki góður
kostur. „Svo ergist hver sem
hann eldist," segir griðkonan í
Hrafnkels sögu, þegar hún er að
eggja Freysgoðann til „dáða“.
Þá hafa menn fyrir satt að
hraður sé að uppruna sama og
harður, enda fýrir löngu ýmist
talað um að ríða hratt eða hart.
í Njálu segir Skammkell: „Hart
ríðið þér, sveinar," í för þeirra
félaga að Hlíðarenda.
Þá hafa menn fyrir satt að
sögnin að geispa sé orðið til úr
‘geipsa, skylt geipa=fleipra,
ýkja, og líkiega gapa.
En oftast er það svo að fram-
burðarbreytingar af þessu tæi eru
ekki teknar til greina í stafsetn-
ingu. Má til dæma taka þátíðar-
myndir margra sagna, svo sem
rigna, sigla, egna og yggla, eða
þá í orðmyndum eins og gegndar-
laus=hóflaus, sbr: A þessu er
engin gegning=þetta gengur úr
öllu hófí.
Átakanlegt dæmi um hljóðavíxl
má oft heyra og jafnvel sjá um
þessar mundir, en þá er orðmynd-
inni snurðulaust breytt í snuðru-
laust. Ef vel gengur og engin
óhöpp verða, má segja að allt
gangi snurðulaust. Líkingin er
tekin frá spuna á rokk. Ef snurð-
ur(=harðir samsnúningar, hnökr-
ar) hlupu á þráðinn, gekk spuninn
ekki vel, en sléttur og jafn spuni
var snurðulaus. Þetta er reyndar
skylt lýsingarorðinu snar sem
meðal annars getur þýtt harðsnú-
inn, harðspunninn. Egill Skalla-
Grímsson á að hafa kveðið í
Sonatorreki að Böðvar sonur hans
væri snar þáttur af honum sjálf-
um. Menn hafa ósjaldan síðan
talað um snaran þátt (eða snar-
þátt).
Ómyndinni snuðrulaust, sem
sjálfsagt er til orðin af vanþekk-
ingu, þarf tafarlaust að útrýma,
enda á þetta ekkert skylt við sögn-
ina að snuðra.
Stundum sjáum við dæmi
hljóðavíxla með samanburði
tungumála. íslenska orðið rass
er upprunalega hið sama og enska
orðið arse, sem mjög þykir dóna-
legt á því tungumáli. Og enn er
robot eða robotnik í slavneskum
málum náskylt þýska orðinu Ar-
beit (ísl. erfiði)=vinna, með sams
konar hætti. Hefur þess verið
getið í þessum þáttum ekki fyrir
löngu.
★
Jón Björgvinsson í Sviss segir
að sér hafí verið kennt að nota
einhvem „eftirfarandi möguleika"
[til að tengja viðurkenningarsetn-
ingar]: Þó að, þótt og þrátt fyrir
það að. Hann bætir við: „Nú virð-
ist bæði á riti og í tali algengt
að nota „þó“ eitt í þessu sam-
bandi. Sættum við okkur við það?“
Já, ég sætti mig við það stund-
um, sérstaklega í_ ljóðum eða
ljóðrænum texta. Ég sætti mig
hins vegar ekki við langlokuna
þrátt fyrir það að. Mér þykir
hún ónýt í góðu máli. Auðvelt er
að setja enda þótt í staðinn, ef
við viljum hafa tenginguna í
lengra lagi.
Þá fínnst Jóni Björgvinssyni,
eins og Þórunni Guðmundsdóttur
í 393. þætti, að „alla vegana" eða
„allavega" sé illu heilli að ryðja
„að minnsta kosti" algjörlega úr
397. þáttur
vegi. Þetta er kannski full sterkt
til orða tekið, en alkunnugt. Ég
reyni að halda dauðahaldi í „að
minnsta kosti", en ég er sann-
færður um að hinu verður ekki
auðrýmt burtu í sömu merkingu,
enda komið inn á bækur góðra
höfunda.
Oft er í þáttum þessum drepið
á hófleysi í notkun einstakra orða
og orðasambanda. Jón Á. Giss-
urarson í Reykjavík sendir mér
þessa blaðaklippu:
„Þegar maður beygir hegðun
sína undir óskir annarra af
hræðslu við að missa vinsældir
eða vera álitinn öðruvisi, þá er
maður að svíkja sjálfan sig. Þeg-
ar maður talar þvert um hug sinn
til að vinna sig í álit, þykist vita
sem maður veit ekki, eða vera
það sem maður er ekki, þá er
maður að . . .“
Jón segir: „í þessum sjö línum
[eins og var í blaðinu] sem sam-
tals munu sextíu og þrír sentí-
metrar, gengur maður sex
sinnum aftur. Segja mætti því að
orð þetta birtist með liðlega tíu
sentímetra millibili að jafnaði. Er
þetta ekki ofrausn?"
Svarið er jú.
Menn hljóta að vera orðnir leið-
ir á dæmum um fáránlega skipt-
ingu milli lina. Hvemig list ykkur
á þetta: SAFARÍ-KAR STEIK-
UR? Áður en lesandinn hafði áttað
sig á steikunum var hugmynda-
flugið komið á stað, og hann
spurði sjálfan sig hvort safaríkar
myndi vera einhvers konar rallbill
(rallíbíll) eða eyðimerkuijeppi.
P.s. Umsjónarmanni hefur bor-
ist til eyma að á opinberum
skrifstofum eigi að neyða fólk til
að nota ritvélar sem ekki hafa
stafinn Þ. Verði fólk þá að skrifa
Thorsteinn, Thóra o.s.frv. Um-
sjónarmaður mótmælir, með
starfsfólkinu, þessu tilræði við
mál okkar og þjóðemi og vonar
reyndar að ósatt sé.
NIPPARTS
CD
Það er sama hverrar
þjóðar bíllinn er.
Við eigum varahlutina.
EIGUM A LAGER:
KÚPLINGAR, KVEIKJUHLUTI/BREMSUHLUTI,
STARTARA, ALTERNATORA, SÍUR,AÐALL|ÓS,
BENSÍNDÆLUR, ÞURRKUBLÖÐ ofl.
KREDITKORTA ÞJONUSTA
Úrvals varahlutir

AMERISKAN BIL.
BÍLVANGUR st=
HÖFÐABAKKA 9 SÍMI 687300