Morgunblaðið - 07.11.1987, Blaðsíða 20

Morgunblaðið - 07.11.1987, Blaðsíða 20
20 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 7. NÓVEMBER 1987 HAFNIA 87 að baki Frímerki Jón Aðalsteinn Jónsson í frímerkjaþætti 4. júlí sl. sagði ég frá alþjóðafrímerkjasýningu, sem stæði fyrir dyrum í Danmörku á þessu hausti, HAFNIU 87. Nú er sýningin um garð gengin, en hún var haldin í Kaupmannahöfn, þ.e. í Bella Center úti á Amager dagana 16.—25. október sl. Þar sem ég sótti þessi sýningu heim og var raunar þátttakandi í henni, vil ég veita lesendum nokkra vitneskju um það, ,sem þar fór fram, í von um, að þeir verði nokkru fróðari eftir en áður. Verður þessi þáttur ein- vörðungu um HAFNIU 87, en trúlegt þykir mér, að ýmislegt, sem þar var að sjá og heyra, verði mér umræðuefni í öðrum þáttum líka. Að því er ég bezt veit, hafa aldr- ei áður svo margir íslenzkir frímerlcjasafnarar tekið þátt í al- þjóðafrímerkjasýningu sem nú í haust. Er það vissulega mikil breyt- ing frá því, sem verið hefur, og er ekki annað sýnna en framhald verði á þeirri þróun, því að nú þegar hafa þessir sömu safnarar fengið leyfist til að sýna söfn sín, — eða raunar hluta af þeim, þar sem mjög verður að takmarka rammafjölda hvers sýnanda, — á FINLANDIU 88, en það er alþjóðafrímerkjasýn- ing, sem haldin verður í Helsinki í júní á næsta ári. Eins tel ég víst, að flestir þeirra hafi einnig hug á að taka þátt í alþjóðafrímerkjasýn- ingu í Tékkóslóvakíu síðla næsta sumars, PRAGA 88. En frá þeim sýningum verður síðar greint hér í þáttunum. En nú skal horfíð að HAFNIU 88. Áður en sagt verður frá sýning- unni almennt og þeim áhrifum, sem hún hafði á mig og væntanlega fleiri, er sjálfsagt að segja fyrst frá frammistöðu íslenzku þátttakend- anna. Þar er vissulega oftast við ramman reip að draga, þegar í hlut eiga erlendir stórsafnarar og oft auðjöfrar bæði í frímerkjum og á öðrum sviðum. Þá munar eðlilega ekkert um að kaupa dýrum dómum þá hluti, sem greiða götuna til hæstu verðlauna. Engu að síður er ekki ástæða fyrir okkur að leggja árar í bát. Þátttaka okkar vekur bæði athygli á íslenzkri frímerkja- söfnun og er um leið nokkur landkynning. Þá er það og orðið ljóst, að ýmsir hérlendir safnarar eiga vel frambærileg söfn á erlend- um vettvangi, en þau eru einnig í stöðugri framför um efni, gæði og framsetningu. Um það get ég borið glöggt vitni af eigin sjón og raun. Þátttaka okkar hlýtur og að leiða til þess, að við smám saman tökum mið af því bezta, sem fyrir augu ber á erlendum sýningum, enda þótt við getum ekki alltaf keppt við stórmennin um dýrasta sýningar- efnið. Fjórir íslenzkir safnarar sýndu í samkeppnisdeild. Hafa þrír þeirra áður tekið þátt í alþjóðasýningum, en höfundur þessa pistils lagði nú upp í fyrstu för sína á þann vett- vang. Hjalti Jóhannesson er vel- þekktur fyrir safn sitt af íslenzkum póststimplum. Hefur hann einkum lagt áherzlu á svonefnda uppruna- stimpla, þ.e. elztu stimplagerðir, sem notaðar voru til að ógilda íslenzk frímerki. Eins á hann gott safn kórónu- og tölustimpla, sem notaðir voru um skeið á póststöðv- um landsins. En Hjalti er auðvitað farinn að reka sig á, að torgætustu stimplarnir eru vandfundnir. Er þeirra þá helzt að leita erlendis, enda var svo á fyrri hluta aldarinn- ar, að menn söfnuðu fæstir stimpl- um, heldur frímerkjum. Þannig soguðust flestir þessara stimpla út úr landinu og höfnuðu í erlendum frímerkjasöfnum, þar sem þeir sitja fastir, þar til söfnin leysast upp að eigendum þeirra gengnum og eru seld öðrum söfnurum til ánægju og fyllingar í söfn sín. Enda þótt Hjalti hafi bætt safn sitt töluvert milli sýninga, hefur það ekki hækkað að verðlaunastigum frá því á STOCK- HOLMIU 86, en verið dæmt stórt silfur. Ég hygg, að bæði hann og aðrir telji þau úrslit ekki ósann- gjöm. Þau sýna okkur hins vegar vel, hversu erfitt er að þoka söfnum upp um eitt verðlaunastig á al- þjóðasýningum. írfl Umsjónarmaður Gísli Jónsson Sögnin að hinkra merkir tvennt: 1) haltra, stinga við. 2) doka, tefja, bíða. Er þá gjama haft með henni atviksorðið við. Af hinkra í fyrri merkingunni er til orðtakið Þú ert ekki svo haltur sem þú hinkrar=þú ger- ir þér upp helti, eða: þú ert ekki eins aumur og þú læst. Merkingin doka við, tefja mun vera yngri, dregin af hinni, að haltra eða ganga skakkur. Samsvarandi sögn er til í mjög mörgum germönskum málum, en er þá alltaf r-Iaus, hinken, hinke, hink. Upphafleg gerð sagnarinnar í íslensku er líka hinka=haltra, silast áfram. í Flóamannasögu stendur: „Kon- ungr hafði hest latan og hinkaði hestrinn undir honum." Til var og er nafnorðið hinkur hvk., beygist eins og hreiður). Hænsna-Þóríssögu segir söguhetjan á einum stað: „Vil ek eigi hinkr; hefí ek mikit til unnit, ok vil ek þegar á morgin láta fara ok stefna BIund-Katli.“ Þama merkir hinkr töf, bið, sems eða sis. í nútímamáli merk- ir það einnig helti og jaftivel sumstaðar á landinu kvöldvöku- tímann, sem að vísu er að mestu dautt hugtak. Samkvæmt germönsku hljóð- færslunni (eða Grimms lögum) getur h skipst á við sk í upp- hafí skyldra orða. Hér verður því haft fyrir satt að hink(r)a sé skylt orðum eins og skanki, skakkur, skykkur (=mishæð, bylgja) og jaftivel skinka, enn- fremur, skaka, skokka og e. shock. Elsta dæmi um sögnina að hinkra (með r-inu sem sagt) hefur fundist í Vísnabók herra Guðbrands Þorlákssonar, en hún var frumprentuð 1612. Þar seg- ir svo í Súsönnu kvæði: Hvör af þeim lést hafa sig heim, en hinkrar meir, fínnast að í öðrum stað þá aftur þeir. Kemur þar loks þeir kennast tveir þá kvelji gimd fyrir hringa eir. Mennimir viðurkenndu sem sé að lokum að þeir brynnu báð- ir af gimd til konunnar. Þá notar Kláus Eyjólfsson lögréttumaður sögnina að hinkra í skrifi 1627. Að hinkra við merkir sama og doka við. Alexander Jóhann- esson telur uppmna sagnarinnar að doka óvissan, og Jan de Vri- es hefur auk heldur ekki tekið hana upp í sína bók. Hún virðist miklu yngri en hinka í íslensku. ★ Nafnorðið veisa merkir sam- kvæmt orðabók Menningarsjóðs: 1) veita, forardíki, mjög blautur staður, vatnsósa jarðvegur. 2) óhreinn blettur, rák eftir eitt- hvað. 3) vilsa úr kýli. 4) ræsi, og er sú merking talin fom eða úrelt. Johan Fritzner þýðir veisa á dönsku: „Sump, Pyt, Samling af stillestaaende Vand.“ Hann tilfærir mörg dæmi um orðið úr fomri íslensku, meðal annars þetta úr Flateyjarbók: „Hann ríðr á veisu einni eða díki er grafít var fyrir útan borg- ina, ok skýtr honum þar í, svá at hann stóð fastr í allt til beltis — en er menn sjá þetta — ok mæla svá — :nú er keisarasonur- inn í keytu fallinn." Veisa á sér Qölda svipaðra frændyrða í skyldum málum, og Jan de Vries linnir ekki fyrr en hann hefur rakið það saman við lat. virus=vökvi, slím, eitur. Egill, um Egil, frá Agli, til Egils; Ketill, um Ketil, frá Katli, til Ketils. Af hveiju Agli og Katli, en ekki Egli (Eigli) og Ketli? Reyndar heyrði ég menn segja frá Eigli í minni sveit, en þeir voru svo fáir, sem þannig töluðu, að það var hlegið að þeim. En sleppum öllum hlátri. Ástæðan til þess, að þágufall fyrrgreindra orða er með a-i, en ekki e-i, er sú, að í því falli féll niður i í svokölluðu viðskeyti, 412. þáttur en það i olli hljóðvarpi f hinum föllunum. Það i, sem þágufallið endar á núna, olli hins vegar ekki hljóðvarpi vegna þess, að það var orðið til úr é. Lítum betur á orðið Egill. Það er orðið til úr ‘AgiiaR, skylt orðum eins og agi, ógn og ægilegur, enn- fremur pafninu Agnar, og kannski Ög- í Ögmundur. Þeg- ar hin endurgerða orðmynd ’AgilaR breytist í Egill, þá hef- ur a-ið fallið niður í svokölluðu Stóra brottfalli, r-ið samlagast (tillíkst) 1-inu og i-ið breytt a-inu í e. Sambærileg breyting varð í þolfalli og eignarfalli, en í þágu- fallinu hvarf sem sagt i-ið, sem breytingunni olli, og því breytt- ist ekki a í e. Eftir stendur Agli sem við skulum að sjálf- sögðu segja, eins og Katli. En hvers vegna varð ekki svokölluð áhrifsbreyting, svo að þágufallið lagaði sig eftir hinum föllunum þremur? Ég veit það ekki. Orðið lykill er nefnilega í sama flokki og Egill og Ketill. Það „átti“ því að beygjast og beygðist reyndar lykiU, um lyk- il, frá lukli, til lykils. En nú eru allir hættir að segja lukli og í fleirtölu luklar. Það hefur sem sagt orðið áhrifsbreyting, en það er fínt nafn á fyrrverandi málvillu, þegar nógu margir hafa tekið villuna upp. Við ætt- um því ekki að hlæja hátt, meðan við sjálfum segjum lykli, þótt út úr einhveijum álpist Eigli og Ketli. Hitt veit ég, að fáum dettur í hug að segja að heitt sé á ’ketlinum, og er það vel. ★ Þetta með Egil, Ketil og lykil var nú ljóta þvælan, svo að ég prjóna hér aftan við limrukomi frá Þjóðreki þaðan: Þeir segja frá Lofnheiði á Laugura, að lægju þar biðlar í haugum. En Lofnheiður hló og labbaði í mó og tók þá þar alla á taugum. Páll H. Ásgeirsson sýndi íslenzkt flugfrímerkjasafn sitt eða réttara sagt flugsögusafn frá 1928—1946. Hann sýndi það einnig á CAPEX 87 í Kanada í sumar og fékk þar stórt silfur. Síðan hefur hann bætt það verulega, en þar munar mest um svonefnt Balbó-bréf frá 1933, sem hann eignaðist í Ameríkuferð sinni. Með hliðsjón af því og ýmsu öðru hefði ég ekki orðið undrandi, þótt safnið fengi einu stigi hærra á Hafniu 87. Svo var þó ekki, held- ur fékk það stórt silfur sem fyrr. Hvað sem því líður, fer ekki milli mála, að þetta safn Páls er hið lang- bezta hérlendis á þessu sviði. Sigurður H. Þorsteinsson sýndi einnig íslenzkt flugsafn og hlaut fyrir silfrað brons. Er það einu stigi lægra en safnið fékk á STOCK- HOLMIU 86. Þeir, sem til þekkja, telja þessi úrslit samt ekki ósann- gjöm, þar sem safnið mun ekki vera að öllu leyti hið sama og í fyrra. Sigurður virðist ekki heldur hafa lagt eins mikla áherzlu og Páll á að slægjast eftir venjulegum flugbréfum, því að vitað er, að margt á þessu sviði er í reynd „til- búningur", eins og oft er kallað. Ef slíkt efni er í miklum meiri hluta, hlýtur það að mínum dómi fremur að draga söfnin niður en hitt við stigagjöf. Hitt er svo annað mál, að erfitt getur verið að fá aðra hluti í þessi söfn en þá, sem safnarar hafa sent ýmist öðrum söfnurum eða jafnvel sjálfum sér til þess að ná f frímerki eða stimpla, sem notaðir voru í sérstökum flug- ferðum. Þá sýndi höfundur þessa þáttar danskt safn, sem nær yfír tímabilið 1870—1905 eða þar um bil. Einkum er þar lögð áherzla á svokölluð tvílit frímerki, bæði skildinga- frímerki og aurafrímerki. Þetta svið hefur verið afar vinsælt meðal- danskra safnara, enda býður það upp á margs konar möguleika, sem hér verður ekki farið út í. Þetta safn hlaut silfrað brons, og eru þau úrslit réttlát, ekki sízt í ljósi þess, sem þar var allt í kring af verulega fallegu dönsku efni. Engu að síður var fróðlegt að leggja þetta efni undir mæliker meistaranna og fá dóm þeirra. í bókmenntadeild HAFNIU 87 voru þijár bækur héðan að heiman. Þór Þorsteins sýndi bók sína um Pósthús og bréfhirðingar á íslandi og hlaut fyrir silfrað brons. Þá átti Sigurður H. Þorsteinsson hér bæði Kennslubók í frímerkjasöfnun og verðlista sinn íslenzk frímerki 1987. Fékk hann einnig silfrað brons fyr- ir þessar bækur. Þá sýndi Hálfdan Helgason safn sitt af íslenzkum bréfspjöldum í deild dómara, en það efni er að sjálf- sögðu utan samkeppni og þess vegna ekki dæmt sérstaklega. Síðast, en vissulega ekki sízt er svo að geta þess efnis, sem Þjóð- skjalasafn íslands og Landsbóka- safn íslands sýndi í heiðursdeild. Þetta sýningarefni er svo merkilegt og sérstætt, að það þyrfti langt mál til þess að lýsa þvi sæmilega vel. Segja má, að það hafi aðallega orðið til við athuganir þeirra Þórs Þorsteins og Ólafs Elíassonar í þessum tveimur söfnum. Fyrir þetta sýningarefni voru veitt tvenn gull- verðlaun, og er það í fyrsta skipti, sem söfn íslendinga fá svo há verð- laun á alþjóðasýningu. í næsta þætti verður haldið áfram að segja frá öðrum þeim íslenzku söfnum, sem voru til sýnis á HAFNIU 87. Nýir eigendur ferða- skrifstofunnar Terru NÝIR eigendur hafa nú tekið við rekstrí ferðaskrifstofunnar Terru, þeir Jósteinn Krístjánsson og Bjarni Friðþjófsson. Forstjóri fyrirtækisins verður sem fyrr Kolbeinn Pálsson. Að sögn Kolbeins var gengið frá kaupunum þann 2. nóvember, en stærsti hluthafí áður var Guðmund- ur Ingólfsson. „Það verða nokkrar breytingar á rekstri fyrirtækisins nú,“ sagði Kolbeinn. „Það hefur verið ákveðið að stofna nýja deild, sem sér um sölu ferða hingað til lands, en aukning farþega okkar héðan hefur verið um 3-400% á þessu ári. Erlingur B. Thoroddsen hefur verið ráðinn til að sjá um nýju deildina, en hann hefur víðtæka reynslu af að skipuleggja ýmiss konar ævintýraferðir, svo sem jöklaferðir og bátsferðir á ám. Við erum komnir í samband við ferðaskrifstofur erlendis, sem selja ferðir hingað. Auk þessa mun Erl- ingur sjá um rekstrardeild fyrirtæk- isins." Ekki var unnt að fá gefið upp hversu mikið nýir eigendur greiddu fyrir ferðaskrifstofuna Terru.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.