Morgunblaðið - 10.12.1987, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 10. DESEMBER 1987
Skýrsla Ríkisendurskoðunar um kostnað við Flugstöðina
Flugstöðin vitnar best
inn störf nefndarinnar
- segir Sverrir Haukur Gunnlaugsson sendiherra, sem
var lengst af formaður byggingarnefndar
„ÞRÁTT fyrir ýmsa erfiðleika við innréttingar var flugstöðin tekin
í notkun á réttum tíma í aprílmánuði og sýnir það vel að byggingar-
nefndin hafði heildaryfirsýn yfir verkið og góða stjórn á hlutunum.
Þá ber rekstur stöðvarinnar frá þeim tíma einnig vott um það sama,“
sagði Sverrir Haukur Gunnlaugsson sendiherra Islands í Genf er leit-
að var álits hans á gagnrýni á byggingamefnd flugstöðvar Leifs
Eirikssonar sem fram er sett í skýrslu ríkisendurskoðunar. Sverrir
Haukur var formaður byggingarnefndar frá ágúst 1983 þar til í júní
á þessu ári.

„Ég fagna því að athugun ríkisend-
urskoðunar var gerð og hún hefði
hvort sem er orðið að fara fram vegna
lagaákvæða um skil á opinberum
byggingum. Þetta er yfirgripsmikið
verk og hefði athugunin mátt taka
lengri tíma,“ sagði Sverrir Haukur.
„Flugstöðvarbyggingin hefur verið
umdeild alveg frá því fyrstu teikning-
ar voru birtar fyrir 7 eða 8 árum,
er stærð byggingarinnar og fleiri
þættir voru gagnrýndir.
Byggingamefndarmenn hafa ekki
viljað tjá sig opinberlega um bygg-
ingu flugstöðvarinnar á meðan
rannsókn ríkisendurskoðunar hefur
staðið yfir og hefur á þeim tíma orð-
ið fyrir einhliða áróðri. Nú fyrst erum
við í aðstöðu til að tjá okkur um
málið og hægt að leiðrétta margt af
því sem sagt hefur verið. í því mold-
viðri sem þyrlað hefur verið upp hefur
því meðal annars verið haldið fram
að skattborgaramir þyrftu að borga
íslenska hluta flugstöðvarinnar. Það
er einfaldlega ekki rétt. Rekstur
byggingarinnar mun sjálfur standa
undir greiðslu byggingarkostnaðar
enda verður þetta eitt arðbærasta
fyrirtæki landsins þegar fram líða
stundir. Að þvf hefur verið fundið að
við höfum ekki látið flárveitingar-
valdið vita nógu fljótt um hækkanir
á byggingarkostnaði. Ég svara þessu
þannig að við höfum á hveijum tíma
látið viðkomandi aðila vita stöðu
STEINGRÍMUR Hermannsson ut-
anríkisráðherra segir að greini-
lega hefði mátt standa betur að
ýmsum málum við byggingu
Leifsstöðvar, en byggingin hafi
vissa sérstöðu, bæði vegna þess
að þar var blandað saman íslensk-
um og ameriskum stöðlum svo
hönnun varð flóknari enn ella, og
vegna þess að listræn sjónarmið
hefðu verið höfð til hliðsjónar.
Þvi hafi verið fyrirsjáanlegt að
mannvirkið yrði dýrt og menn
verði að sætta sig við þennan
umframkostnað.
„Ég held að þessi skýrsla sé mjög
ítarlega unnin og þótt byggingar-
nefndin sé ekki sammála öllum þeim
niðurstöðum sem þar koma fram
fínnst mér þó að reynt sé að taka á
málum af sanngim," sagði
Steingrímur. „Ég held að þar komi
fram skýringar á þeim tæpu 900
milljónum sem um er að ræða í um-
framkostnað, sem ég held að menn
verð: að sætta sig við. Ég held að
það sé til dæmis ljóst, að sá spamað-
ur sem reynt var að ná með því að
minnka stöðina, var í raun ekki raun-
hæfur. Hann kemur allur inn aftur
og ég sé ekki betur en að í skýrsl-
unni sé það talið skynsamlegt.
Það sem mér finnst gagnrýnisverð-
ast er að fjárveitingarvaldinu hafí
ekki verið gerð grein fyrir að þetta
yrði að koma inn aftur. Einnig virð-
ist verða visst sambandsleysi milli
flárveitingavaldsins og bygginga-
nefndar. Þá sýnist mér sú staðreynd
alveg ljós að þama voru notaðir bæði
amerískir staðlar og íslenskir, og
amerískir hönnuðir og íslenskir sem
mála eins og hún hefur komið okkur
fyrir sjónir.“
í skýrslu ríkisendurskoðunar er
sagt að framreiknaður byggingar-
kostnaður fullgerðrar flugstöðvar sé
tæpir 3 milljarðar, og fari 871 milljón
kr. fram úr upphaflegri kostnaðará-
ætlun. Sverrir Haukur sagði þegar
hann var spurður út í þetta: „Þama
er verið að bera saman ósambærilega
hluti þvi húsið var stækkað vegna
stóraukinnar umferðar um flugvöll-
inn á byggingartímanum. Síðan
upphafleg kostnaðaráætlun var gerð,
árið 1983, hefur árlegur farþegaflöldi
aukist úr 450 þúsund í 750 þúsund
í ár. Ég tel að miklu meiri ástæða
hefði verið til að gagnrýna nefndina
ef hún hefði byggt flugstöðina sam-
kvæmt gömlu áætlununum þrátt fyrir
þessa aukningu á umferð.
Hluti þeirrar upphæðar sem kostn-
aðaráætlun er talin hafa farið fram
úr áætlun skýrist af því að vegna
óhagstæðrar þróunar dollaransgagn-
vart íslensku krónunni minnkaði
raungildi framlaga Bandaríkjastjóm-
ar um 237 milljónir kr.
Allar breytingamar hafa verið
gerðar með það í huga að auka arð-
semi hússins. Þjónustu- og verslunar-
svæðið var stóraukið og gefur þar
af leiðandi af sér meiri tekjur, auk
þess sem aðbúnaður farþega batn-
aði. í skýrslu ríkisendurskoðunar er
ekki fundið að neinum þeim viðbótum
hefur flækt málin mikið og leitt til
verulegs aukakostnaðar," sagði
Steingrímur.
Steingrímur sagði það örugglega
vera að ýmsu leyti rétt, sem kom
fram í skýrslunni, að ekki hefði verið
staðið nægilega vel að undirbúningi
verksins á ýmsum sviðum. „Þetta
kennir okkur þá lexíu að við þurfum
að halda betur á þessum málum en
ég held að flugstöðin hafí þá sérstöðu
að vera tiltölulega flókið mannvirki.
„MÍN reynsla af samstarfi við
byggingarnefnd flugstöðvarinnar
var í alla staði hin besta og ég
tel að nefndin hafi unnið ákaflega
gott starf,“ sagði Geir Hallgríms-
son seðlabankastjóri, þegar
Morgunblaðið spurði hann álits á
skýrslu Ríkisendurskoðunar um
rannsókn á byggingu Leifsstöðv-
ar á Keflavíkurflugvelli. Geir var
utanríkisráðherra frá 1983 þar til
í árbyijun 1986.
Geir sagði síðan að Ríkisendur-
skoðun hefði ekki tekið nægilegt tillit
til viðbóta við verkið og breytinga á
skilyrðum sem urðu meðan á verkinu
stóð, eins og td. fails dollarans og
einkum hefði flölmiðlum sést yfír
og breytingum sem hækkun bygging-
arkostnaðar stafar af. Ég legg á það
áherslu að svo til allir framkvæmda-
þættir voru boðnir út og fyllstu
hagkvæmni gætt á öllum sviðum.
Enda hefur verið sýnt fram á að
byggingarkostnaður við flugstöðina
er sambærilegur við kostnað við
byggingu annarra stórbygginga hér
á iandi.
Erfitt er að bera saman byggingar-
kostnað Flugstöðvar Leifs Eiríksson-
ar og erlendra flugstöðva en þess
má þó geta að nýlokið er viðbyggingu
við biðsal flugstöðvarinnar í Kastrup
þetta mál heyri undir og sé á ábyrgð
utanríkisráðherra eigi fjármálaráðu-
neytið og fjármálarðaherra auðvitað
að því óbeina aðild. Hann sagði að
helstu niðurstöður skýrslu þeirrar,
sem Ríkisendurskoðun skilaði, séu
þær að staðfest sé að farið var rúm-
Ég held einnig að menn hefðu mátt
sjá, þegar fyrstu teikningar af flug-
stöðinni lágu fyrir að þetta yrði dýrt
hús. Hún er ekki álkassi eins og flest-
ar flugstöðvar í löndunum i kringum
okkur, heldur listrænt mannvirki sem
er með flestum homum skökkum, og
ég held að mönnum hefði mátt vera
ljóst að þegar ákveðið var að byggja
svona veglegt mannvirki yrði það
mjög dýrt," sagði Steingrímur Her-
mannsson.
þetta. „Meðan ég var utanríkisráð-
herra samþykkti ég stækkun land-
gangsins úr þremur flugvélarstæðum
í sex, og stækkun kjallara til þess
að færa leiðslur og ýmiskonar
geymslur í ódýrara húsnæði. Sömu-
leiðis var sjálfgert að eldhús, sem
átti að vera á annari hæð, var að
frumkvæði Flugleiða flutt í sérhús.
Allt þetta hafði kostnaðarauka í för
með sér en þar var um hreinar við-
bætur að ræða. Það verður auðvitað
að taka tillit til þessa þegar upphaf-
leg kostnaðaráætlun er borin saman
við byggingarkostnað," sagði Geir.
Hann bætti því við að þessar breyt-
ingar hefðu verið kynntar Fjárlaga-
og hagsýslustofnun og viðkomandi
ásamt stóraukinni verslunaraðstöðu
og er þar gert ráð fyrir að kostnaður
á hvem fermetra verði tvöfalt meiri
en hjá okkur. Þar eru þær skýringar
gefnar að mikið hefur verið unnið í
næturvinnu og hefur orðið að vinna
verkið með stöðina í rekstri. En ljóst
er að allar flugstöðvar sem þjóna
millilandaflugi eru mjög dýrar.
Byggingarnefndin stóð auðvitað
frammi fyrir fjölda vandamála á
lega 1 milljarð króna fram úr áætlun
á framreiknuðu verðlagi, eða 871
milljón króna að viðbættum fjár-
magnskostnaði, kostnaði vegna lista-
verka, eftirlits og byggiiigamefndar-
launa. „Upphafleg kostnaðaráætlun
var í nóvember 1980 57 milljónir
dollara. Hún var skorin niður í 42
milljónir dollara. Byggingamefndin
hafði hinsvegar sinn hátt á að hún
bætti nánast öllum niðurskurðinum
inn á framkvæmdaáætlun án þess
að breyta kostnaðaráætlun. Hún virð-
ist með öðrum orðum hafa ætlað sér
að reisa 57 milljón dollara mannvirki
fyrir 42 milljónum dollara. Og hvað
svo sem líður þróun gengis dollars
er það ekkert nýtt varðandi kostnað-
aráætlanir við framkvæmdir og það
skýrir engan veginn þá hluti sem
talað er um í skýrslu Ríkisendurskoð-
unar,“ sagði Jón Baldvin.
„Það er haft eftir aðstandendum
verksins að hér hafí verið beitt aldeil-
is óvenjulega hátæknilegum vinnu-
brögðum í sambandi við áætlanagerð,
enda var því stíft haldið fram á síðast-
liðnum vetri að allar áætlanir myndu
standast. Ég get ekki lagt dóm á það
hvort skýringamar, sem lagðar eru
fram í skýrslunni, séu fullnægjandi í
þeim skilningi að öll kurl séu komin
til grafar. En stærstu liðimir í við-
bótarkostnaðinum er endurhönnun,
102 milljónir, stækkun landgangs
þingnefndum í sambandi við gerð
Ijárlaga og lánsfjárlaga fyrir árin
1984, 1985 og 1986. Að vísu hefði
árlega eitthvað verið skorið af fyrir-
fram áætluðum framkvæmdakosnaði
en þá með þvl fororði að heimilt
væri að flytja á milli ára ef gjald-
frestur fengist á kaupum, eins og td.
á landgangi.
Um gagnrýni Ríkisendurskoðunar
á áætlanagerð og undirbúning út-
boða, sagðist Geir ekki geta tjáð sig
í einstökum atriðum. Hann vildi þó
leggja áherslu á að verkið hefði verið
unnið samkvæmt útboðum og lægsta
tilboði tekið, bæði hvað snerti grunn
stöðvarinnar, gerð hennar fokheldrar
og frágang.
byggingartímanum en þau vom tekin
fyrir jafnóðum og leyst. Niðurstaðan,
það er sjálf flugstöðin, varð líka góð.
Okkur tókst að koma þessu tækni-
væddasta húsi landsins í notkun á
tilsettum tíma og rekstur þess geng-
ur vel. Það segir meira um störf
byggingamefndarinnar en nokkuð
annað," sagði Sverrir Haukur Gunn-
laugsson.
100 milljónir og innréttingar 78 millj-
ónir svo eitthvað sé nefnt.
Byggingamefndin leitaði eftir og
fékk heimild hjá þáverandi utanríkis-
ráðherrum fyrir þessum útgjöldum
en ekki var gerð grein fyrir útgjalda-
aukningu eða kostnaðaráætlunum
breytt í sambandi við auknar fram-
kvæmdir. Fjármálayfirvöldum var
ekki gerð nein grein fyrir kostnaði
vegna meiriháttar breytinga eða
aukningu á framkvæmdum. Reyndar
var framreiknuð kostnaðaráætlun
aldrei gerð, hvað þá heldur send fjár-
veitingarvaldinu á verktímanum. Allt
árið 1986 var framkvæmdastjóra og
byggingamefnd ljóst að 160 milljónir
vantaði svo að endar næðu saman í
árslok en í fjárlagatillögum nefndar-
innar fyrir 1987 var ekki óskað eftir
fé til að leysa þennan vanda," sagði
Jón Baldvin.
Hann nefndi að einn þeirra verk-
þátta þar sem allt hefði farið úr
böndunum væri innréttingar. „Þar
eins og annarsstaðar voru útboðs-
gögnun mjög ófullkomin, ma. vegna
þess að hönnun þeirra var ekki tilbú-
in á réttum tíma og tók miklum
breytingum þar til útboð fóm fram.
Vegna innréttingaráfangans eins
þurfti að bæta við 700 svokölluðum
viðbótarverkefnum sem kostuðu 264
milljónir króna óframreiknað. Eitt
lítið dæmi er að í útboðslýsingu fyrir
verksamning voru tilgreindir 3250
lampar í bygginguna. Þegar verkinu
var lokið voru þeir orðnir 5573. Þess-
ir lampar áttu að kosta 16 milljónir
en kostuðu 38 milljónir í október ’85
sem þýðir 53 milljónir á núgildandi
verðlagi," sagði Jón..
Hann bætti við að sér hefðu borist
upplýsingar um flugstöðvarbygg-
ingu, sem reist var á sama tíma og
Leifsstöð, í Harrisborg í Bandaríkjun-
um, og væri sambærileg að stærð en
með meiri afkastagetu vegna betri
nýtingar á húsnæði. Kostnaður við
bandarísku flugstöð hefði verið 71
þúsund krónur á fermetrann en sú
íslenska kostaði 130 þúsund á sam-
bærilegum grunvelli.
„Nefndin spyr sjálfa sig hvað megi
læra af þessum mistökum og kemur
fram með fjórar ábendingar. Orð eru
til alls fyrst og ef menn geta lært
eitthvað af þessum mistökum er það
gott. En eftir strendur spumingin um
ábyrgð opinberra embætytismanna á
meðferð almannafjár og ábyrgð
hönnuða og stjómenda þegar um er
að ræða hönnunarskyssur, mistök og
bágboma verkstjóm sem endar í
bruðli og ósköpum. Upp kom í Nor-
egi nýlega mál þar sem kostnaðará-
ætlun á vegum ríkisfyrirtækis þar í
olíubransanum fór langt fram úr
áætlun. Forstjórinn var látinn fjúka.
Hvað gera tslendingar? Ég bíð eftir
tillögum utanríkisráðherra," sagði
Jón Baldvin Hannibalsson.
Fyrirsj áanlegt að flug-
stöðin yrði dýrt mannvirki
- segir Steingrímur Hermannsson utanríkisráðherra
Tel að nefndin hafi unn-
ið ákaflega gott starf
- segir Geir Hallgrímsson fyrrum utanríkisráðherra
Spurningin er enn um
ábyrgð embættismanna
- segir Jón Baldvin Hannibalsson fjármálaráðherra
JÓN BALDVIN Hannibalsson fjármálaráðherra segir það gott ef
hægt sé að læra eitthvað af þeim mistökum sem hann segir að hafi
orðið við byggingu Leifsstöðvar, en eftir standi spurningin um ábyrgð
opinberra embættismanna á meðferð almannafjár og ábyrgð hönnuða
og stjórnenda þegar um sé að ræða hönnunarskyssur, mistök og bág-
borna verkstjórn sem endar í bruðli og ósköpum. Hann segir ef
viðurlögin séu engin og ábyrgðin engin þá haldi slík mál áfram að
koma upp.
Jón Baldvin Hannibalsson sagði í
samtali við Morgunblaðið að þótt