Morgunblaðið - 10.07.1988, Blaðsíða 32

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 10: JÚLÍ 1988
32
Afmæliskveðja:
Steinn Stefánsson
fyrrv. skólastjóri
Steinn Stefánsson, fyrrum skóla-
stjóri á Seyðisfirði, er áttræður á
morgun. Hann er fæddur á Reyni-
völlum í Suðursveit 11. júlí 1908.
Voru foreldrar hans Stefán Jónsson
síðar bóndi og hreppstjóri á Kálfa-
felli í sömu sveit og kona hans,
Kristín Eyjólfsdóttir hreppstjóra á
Reynivöllum.
Nánar verður hér ekki rakin ætt-
artala með því að línur þær sem
hér fara á eftir eiga ekki að verða
eftirmæli heldur afmæliskveðja til
góðs vinar. Steinn er enn við góða
heilsu og líklegur til að verða karla
elztur. Ekki verður heldur rakin hér
nein ævisaga, þótt ærin ástæða
væri til, því að Steinn á að baki
merkan og auðnuríkan starfsdag.
Hann hefur verið kennari á Seyðis-
firði frá 1931 og skólastjóri lengst
af þar til hann lét af því embætti
árið 1975. Nánar verða ekki nefnd
ártöl hér. Þau eru leiðinleg eins og
aðrar tölur og óprýða jafnan ræðu
og ritað mál.
Steinn var dugmikill maður og
setti markið hátt. Hugur hans stóð
til langskólagöngu, en þess var eigi
kostur af ástæðum sem allnokkru
yngra fólk hvorki þekkir né skilur.
Ég og jafnaldrar mínir þekkjum
þetta vel. Steinn bjó sig undir ævi-
starfið af mikilli kostgæfni. Auk
hins almenna kennaranáms hafði
hann numið organleik, sótt nám-
skeið í söngkennslu og sundkennslu
og kenndi báðar greinar, sund-
kennslu um tíma og söngkennslu
við skóla sinn alla tíð. Hann er
mjög músíkalskur maður, hefur
^ afar næma tónheym og hefiir sam-
ið nokkur sönglög sem heyrst hafa
í hljóðvarpi nokkrum sinnum. Þá
stjómaði hann og kómum á Seyðis-
firði, lengstum samkómum Bjarma
og kirkjukómum.
Ég átti samstarf við Stein öll ár
mín á Seyðisfírði, nánar á þriðja tug
ára. Ég var formaður fræðsluráðs
hér um bil alla mína embættistíð
þar, var auk þess alltaf stundakenn-
ari við bama- og unglingaskólann
og prófdómari. Ég kynntist því
störfum Steins mjög vel. Hann var
mikill og góður skólamður enda var
hann sí og æ í endurhæfingu sem
svo yrði nefnt nú á tímum. Ferðað-
ist í orlofum til Sovétríkja, Dan-
merkur og Englands, kynnti sér
skólamál í þeim löndum og stund-
aði nám í hljómfræði, organleik og
flautuleik hér heima og erlendis og
kenndi flautuleik við skóla sinn auk
söngkennslu. Slíkrar manngöfgun-
ar fór margir skólar á mis úti á
landi í þann tíð. Steinn var ágætur
kennari, vandvirkur og samvizku-
samur með afbrigðum og umgekkst
nemendur sína jafnan af samúð og
skilningi enda bera þeir áreiðanlega
til hans hlýjan hug a.m.k. þeir sem
ég hef haft kynni af síðar.
Samstarf okkar var náið bæði
við skólann og kirkjuna og á ég
margs góðs að minnast þaðan, sem
verður ekki tíundað hér. Organleik
og söngstjóm í kirkjunni rækti
Steinn af sömu alúð og kennsluna
og stjórn skólans. Steinn var yfir-
leitt allur í því sem hann var að
gera þá og þá stund. Oft var glað-
vært á kennarastofu þótt alvara og
samvizkusemi réðu ferð, enda vor-
um við stálheppnir með samkenn-
ara, sem allir urðu góðkunningjar
okkar og vinir. Minnist ég sérstak-
lega Björns Jónssonar sem látinn
er fyrir nokkrum árum. Hann varð
skólastjóri í Vík í Mýrdal við góðan
orðstír enda mikill ágætismaður,
góður maður og gáfaður. Sumir
gömlu kennaranna starfa enn við
skólann. Ég minnist þeirra ætíð
með gleði og þakklæti.
Steinn er ákaflega duglegur og
hefur áhuga á mörgu. Hann átti
lengi sæti í bæjarstjóm og var um
skeið varaþingmaður fyrir sósíal-
ista, seinna Alþýðubandalag. Við
vorum ekki samheijar í stjóm-
málum nema kannski til hálfs, en
það kom sjaldan að sök. Ekki væri
þó satt að segja að aldrei hafi kom-
ið til árekstra, en þar fyrir hrakti
hvorugan úr kirkju né skóla af þeim
sökum. Steinn var alltaf sáttfús og
mjög gott að sættast við hann. Það
gerir drenglund hans. Lífsskoðun
Steins mótaðist mjög af erfíðum
kjörum ungs menntamanns á
kreppuárum og ríkti samúð með
lítlmagnanum. Einlægur og trúr
þessu viðhorfí mannúðar og samúð-
ar hefur hann alla tíð verið.
Ég minnist síðast en ekki sízt
hátíða og gleðistunda á heimili
Steins. Hann bar gæfu til að skapa
og eignast skjólgott menningar-
heimili ásamt eiginkonu sinni, Arn-
þrúði Ingólfsdóttir, sem ung var
honum gefín. Mikið var sungið á
heimilinu þegar vinir komu saman
og lék þá Steinn á harmoníum sitt.
Voru þar allir glaðir á góðri stund.
Oft endranær voru leikin og sungin
lög sem voru þá í tízku og eru raun-
ar enn að nokkru og verða, ef tón-
smekkur fólks verður ekki líkur
gróðureyðingu landsins.
Amþrúður var mikil myndar- og
atgerviskona og Steini og bömum
þeirra ómetanlegur lífsförunautur
og móðir. Hún lézt sviplega á
sjúkrahúsi í Kaupmannahöfn á
miðjum aldri. Hún varð mikill harm-
dauði mörgum ættingjum og vinum
á Seyðisfirði og víðar. Óvænt ógró-
ið sár er eftir dauðans sigð. Eldri
bömin voru fullorðin að verða, rúm-
lega tvítug, þau yngri í æsku og
bemsku.
Þeim hjónum Amþrúði og Steini
varð fimm bama auðið. Þau kom-
ust öll ti) æðri mennta eins og það
er orðað að ljúka langskólagöngu.
Bömin em þessi eftir aldursröð:
Séra Heimir, þjóðgarðsvörður á
Þingvöllum og skáld, Iðunn og
Kristín, kennarar og rithöfundar,
Ingólfur, kennari við Fjölbrauta-
skóla Suðurlands, og Stefán, lækn-
ir. Þau fengu því svalað þeirri
menntaþrá sem föður þeirra
dreymdi í æsku sinni en fékk eigi
fullnægt að eigin dómi. Hann hefur
eigi að síður með elju sinni, áhuga
og fjölhæfni orðið margfróður og
marghæfur til margra starfa. Nú
er hann að rita sögu skólans á Seyð-
isfírði.
Þegar ég nú lýk við að skrifa
þessa afmæliskveðju sé ég að þetta
er eins konar meðmælabréf sem
Steinn vinur minn þarf ekki á að
halda og raunar hefur hann aldrei
þurft þess. Hann mælir með sér
sjálfur við kynni, jafnvel fyrstu
kynni.
Ég hefði nú helzt kosið að hafa
þetta í sendibréfsformi og byija,
kæri Steinn o.s.frv., en maður má
líklega ekki vera svo persónulegur
í afmælisgrein, a.m.k. má það ekki
í eftirmælum hjá dagblöðunum,
enda þótt við syngjum „Far þú í
friði“ við ljúfsárar kveðjuathafnir.
Þetta vers vil ég ekki syngja nú
heldur vil ég segja komdu blessaður
og sæll, ekki þetta heijans hæ! eða
bæ!“, sem afkomendur okkar kunna
að apa eftir ómenningunni.
Kær kveðja frá íjölskyldum
mínum. Bestu heillaóskir frá okkur
öllum með alúðarþökk.
„Aldrei deyr þótt allt um þrotni
endurminning þess sem var.“
(Gr.Th.)
Erlendur Sigmundsson
Æviganga manna er misjöfn og
af mörgum þáttum spunnin. Sumir
ganga um gáttir án þess nokkur
taki eftir, en skilja þó eftir andblæ
hins góða, hvar sem gengið er.
Aðrir ganga fram í fremstu röð,
fara um með gusti og glaumi, en
skilja máske ekki eftir sig merkjan-
leg spor, miðað við atganginn.
Enn aðrir fara í fylkingarbijósti,
fremstir í gleði og félagsskap öllum,
leggja hvarvetna lið, þar sem lið-
semdar er þörf. Hvar sem þeir eiga
ævispor er eftir þeim tekið og af
þakklæti þegið framlag þeirra,
óeigingjarnt í annarra þágu, en um
leið auðga þeir eigið líf. Einn slíkur
er áttræður í dag og ætla ég mér
ekki þá dul að rekja átta tuga ævi-
þráð nú, en aðeins minna þar á, sem
merlar skírast í muna.
Hver skyldi svo sem trúa því, að
þessi kviki og íturhressi öðlingur,
beinn í baki með bros á vör, sé
áttræður orðinn? En kirkjubækur
kveða svo, að Steinn Stefánsson
hafi í heiminn fæðst þennan dag —
11. júlí — fyrir áttatíu árum — og
er þá ekki annað en lúta því, enda
lífshlaupið gott og gjöfult. Ég hlýt
auðvitað fyrst að óska honum
áframhaldandi góðs gengis í
glímunni við Elli kerlingu, hún á
greinilega langt í að koma honum
á annað kné, hvað þá meir.
En mér er Steinn hugstæður og
kær fyrir marga hluti og alla
ágæta. Hann sameinar marga ólíka
eðlisþætti, allt frá alvöruþrunginni
aðgát yfir í gleðinnar geislaleik.
Hæfíleikar hans spanna svo vítt
svið, að ég efa ekki, að oft hafi
verið erfitt að velja, en hvarvetna
hefur hann nýtt þá góðum málum
til framgangs. Lífstrú hans er ein-
læg og sönn, hann ann lífinu með
litbrigðum þess og ljóma, skúrum
þess og skuggum, og sjálfur hefur
hann rejmslu og er ríkari af, ríkari
af víðsýni, umburðarlyndi og næm-
um, skörpum skilningi á mannanna
misjöfnu högum.
Steini kynntist ég fyrst á vett-
vangi okkar aðalstarfs — kennsl-
unnar — þar sem hann var hinn
vaski og framsýni fullhugi með frjó-
ar hugmyndir, fullur áhuga á öllum
nýjungum og átti gnótt ríkrar
reynslu að baki, þar sem nemand-
inn, þroski hans og heill sátu ávallt
í fyrirrúmi.
Það voru raunar engir aukvisar
í skólamálum sem fóru fyrir í aust-
firzkum kennarasamtökum, þegar
mig bar þar að garði, ungan og
óreyndan; Það voru, ásamt Steini: -
Gunnar Ólafsson, Sigfús Joelsson
og Skúli Þorsteinsson. Allt voru
þetta miklir skólamenn, sem margt
var unnt að læra af, allir samtaka
um það að auka veg og virðingu
starfsins, stuðla að alhliða mennt
og menningu, þar sem manngildið
ríkti efst og æðst. Og allir voru
þeir einlægir sósíalistar og sýndu
það m.a. í framsækinni skólastefnu
sinni, svo og í umhyggju sinni og
alúð gagnvart þeim, sem erfiðara
áttu og aðstoð þurftu.
Ég hefi hitt mikinn fjölda nem-
enda Steins frá áratauga kennslu
hans og skólastjóm og þar hafa
ævinlega í öndvegi verið þökk í
þeli og vörm væntumþykja. Gott
er að eiga slíka sögu í jafn við-
kvæmu og vandasömu starfi og
vissulega er raunin um starf kenn-
arans. Það reynir á svo ótal marga
þætti; ákveðni og stjómsemi, lipurð
og lagni, hæfni og miðlunarhæfi-
leika, einlægan og opinn hug og
síðast en ekki síst samkennd með
nemendum sínum, þeim helzt, er
örðugast eiga námsgönguna. Allt
þetta átti Steinn í öllu sínu farsæla
leiðsagnarstarfí og þar komu gáfur
góðar og gjöfull hugur að traustu
haldi.
Síðar átti ég kynni við sósíalist-
ann Stein Stefánsson, hinn óþreyt-
andi boðbera samhjálpar og félags-
hyggju, merkisbera þeirra Seyð-
firðinga um fjölda ára, bæði í bæjar-
málum og á landsmálasviði. Hann
hafði þar ekki einungis boðun fram
að færa, heldur flutti hann kenning-
ar sínar og boðskap í verki og var
í fylkingarbijósti um félagslega
uppbyggingu atvinnulífs á Seyðis-
fírði, en á þeim grunni er í raun
ennþá byggt austur þar. Honum
hefur aldrei látið sú list að látast
og þó fylgi sósíalista væri ekki sem
skyldi miðað við mannval þar í
þessu vígi íhalds og krata, og síðar
maddömunnar, þá kunnu Seyðfirð-
ingar að meta og nýta sér hæfíleika
Steins og hugmyndaauðgi. þar var
vart svo ráðið ráðum, að Steinn
væri þar ekki virkur sem jafnan í
vöm og sókn, — sér í lagi í sókn.
Þar komu bjartsýni hans og raun-
sæi í bland sér mætavel.
Ég vænti að þessa þáttar Steins
verði getið í atvinnusögu Seyðfirð-
inga að sömu verðleikum og í
mennta- og menningarsögu bæjar-
ins.
Og talandi um menningu þá má
eitt ekki gleymast: Söngsins mál
er Steini sérlega kært og Seyðfírð-
ingar nutu þessa ríkulega í kór-
starfí, í kirkjunni, á glitrandi gleði-
stundum og þegar hátíð skyldi hald-
in. Steinn var allt í senn; stjómand-
inn, hljóðfæraleikarinn og laga-
smiðurinn, en lög hans mörg eru
undraljúf og falleg, eins og sprottin
af innsta eðli þessa ágæta drengs.
Ég rek ekki ætt og uppruna,
farsælt fjölskyldulíf né nefni þar til
nöfn að sinni. Það bíður níræðisaf-
mælisins.
Ég gæti vissulega haldið áfram
lengi enn. Þökk á ég honum góða
að gjalda fyrir marga, mæta lið-
semd á þjóðmálasviðinu, fyrir það,
hve sannur og einlægur hann er,
opinskár en sanngjam í gagnrýni
sinni, innilegur í gleði sinni, þegar
gengið hefur vel. Þessi síungi
söngsins maður er enn allra drengja
glaðastur á góðum stundum og
gleðifundum. Enn vill hann láta
sönginn hljóma hátt og heíja okkur
yfir argaþras dægranna og and-
laust stagl — upp í gleðinnar vold-
uga veldi.
Enn heldur hann hugarsýnum
heiðríkjunnar á loft og brýnir til
baráttu fyrir betra og réttlátara
þjóðfélag.
Um leið og ég árna honum allra
heilla á hamingjudegi bið ég holl-
vætti alla að gefa honum áfram
góða daga og gleðiríka tíð.
Helgi Seljan
Afmæliskveðja frá Seyðis-
firði
Mig langar í tilefni áttræðisaf-
mælis Steins Stefánssonar, sem
reyndar verður á morgun, að senda
honum og fólki hans kveðju héðan
að austan, undan bröttum hlíðum
Bjólfs og Strandartinds.
í upphafi vil ég reyna að geta
uppruna þessa sómamanns að svo
miklu leyti sem ég til þekki.
Steinn fæddist 11. júlí 1908, að
Reynivöllum í þeirri einu og sönnu
Suðursveit. Foreldrar hans vom
hjónin Stefán Jónsson hreppstjóri
og Kristín Eyjólfsdóttir. Nafnið
mun vera frá einum forföður hans
sem nefndur var Steinn í Eskey,
sem er og nafn Gamla-Steins sem
þekkt er úr verkum meistara Þór-
bergs, frænda Steins. Að Kálfafelli
fluttist flölskyldan þá sveinninn var
fjögurra vetra, þar sem bernskuár
hans liðu. Innan við tvítugt yfirgaf
hann heimaslóðir og hélt út í hinn
stóra heim, til að búa sig frekar
undir lífsstarfið. Hann hóf nám við
Kennaraskólann og lauk þaðan
prófi 1931. Hingað til Seyðisfjarðar
kom hann til starfa sama ár, og
kenndi við Barna- og unglingaskól-
ann til ársins 1945, en það ár varð
hann skólastjóri. Því erilsama starfi
gegndi hann síðan í 30 ár.
Arið 1937 leyfi ég mér að telja
til tímamóta í lífi Steins, þegar
hann gekk að eiga hina ágætustu
konu, Arnþrúði Ingólfsdóttur
Hrólfssonar frá Vakursstöðum í
Vopnafirði, sem hér bjó. Það kann
máske að hljóma nokkuð væmnis-
lega þegar ég segi hér, að þá hafí
hann stigið sitt stærsta gæfuspor,
en það var sannarlega svo. Fremur
vildi ég orða það svo, að þá hafi
hann stokkið sitt lengsta lífsgæfu-
stökk. Það vita allir þeir sem þekktu
hjónin Stein og Öddu. í Tungu hér
á Seyðisfirði bjuggu þau nær allan
sinn búskap, og eignuðust fimm
böm, þau Heimi, Iðunni, Kristínu,
Ingólf og Stefán. Þau hlutu mikið
bamalán. Á annan hátt kann ég
ekki að lýsa því. I Tungu var lifað
einstöku menningarlífi. Öll fjöl-
skyldan söng við orgelundirleik
húsbóndans.
Hygg ég að allar bókmenntir
hafi þar verið í hávegum hafðar.
Man ég það glöggt eitt sinn þegar
ég kom við í Tungu, að yngsta
bamið, Stefán, sem þá var að mig
minnir 5-6 ára, sat með Hávamál
eða gríska goðafræði í höndum, en
Steinn útskýrði efni verksins. Þar
var faðirinn ekki að „troða" í son-
inn, hann var að svara spumingum
hans. Á þennan hátt mótuðust börn-
in fimm í Tungu, sem var einnig
sannkallað söngfuglahreiður. Enda
hafa ungar þeir sem úr því flugu,
flogið hátt og sungið þýtt, hver og
einn á flugi sínu í lífinu: Heimir
prestur, nú þjóðgarðsvörður á Þing-
völlum, Iðunn rithöfundur og kenn-
ari, Kristín rithöfundur og kennari,
Ingólfur kennari og Stefán læknir.
Árið 1964 réðust örlaganomimar
harkalega, ég vil segja aftan að
Steini. Trúi ég að þær hafí farið
mannavillt, því þetta átti Steinn
ekki skilið. Þær hrifsuðu Öddu frá
honum, sem þá var í blóma lífsins
og hann sannarlega henni háður.
Enda annaðist hún hann af ástúð
og umhyggju, næstum eins og bam-
ið sitt. Eitt sinn lýsti Adda Steini
sínum spaugilega á þá leið, að
stundum þegar hann kæmi heim í
mat, þá yrði hún að hreinsa roð og
bein frá fískinum, því annars æti
hann þetta allt, þar sem hugur
hans væri langt frá diskinum, ýmist
við kennsluna, tónlist eða stjómmál.
Svo ég víki aftur að upphafi
Steins á Seyðisfirði, þá kenndi hann
hér hartnær í 45 ár. Hann þótti
stundum dálítið strangur kennari.
Það var þó að ég held aðeins álit
þeirra sem reyndu að komast sem
léttast frá kennslunni. Undirritaður
var því miður of oft í þeim hópi.
Athyglisvert er þó, að flestir hinna
böldnustu í skólanum, urðu síðar
þegar þeir áttuðu sig á kostum
Steins, góðir vinir hans. Söngtím-
amir í yngri bekkjum eru mér og
öðrum þeim sem þeirra nutu
ógleymanlegir. Hann hafði sérstakt
lag á að hrífa nemenduma með sér
á vængjum söngsins, jafnvel svo
að „hrafnar" og „gamlir símastaur-
ar“ sungu af hjartans list. Ég trúi
jafnvel að Steinn muni enn þessa
daga. Sjálfur dáist ég enn af eld-
móði þeim sem hann geislaði frá
sér við alla kennslu. Sérstaklega
þó þegar móðurmálið var á dag-
skrá. Stundum gerðist það þegar
leið á kennslustund og Steinn búinn
að fylla töfluna af skýringum um
uppmna og skyldleika orða, að hann
fann á sér að tíminn væri að renna
út. Þá fylltist hann þvflíkum krafti
að hann bókstaflega stökk milli
enda töflunnar til að nýta sem best
þær fáu sekúndur sem eftir vom.
Stundum gerðist það að hann bók-
staflega gat ekki stansað, og „stal“
þá af okkur örlitlum tíma af
frímínútunum. Ekki var það vel séð
af öllum, en þó vom þeir nægilega
margir sem hrifust með Steini í
kennslunni, að þetta var hægt. Frá
þessum stundum eigum við, sem
þeirra nutum, góðar minningar.
Teljum við okkur hafa fengið þar
frábæra tilsögn og um leið nokkra
ást á móðurmálinu, sem mér finnst
nú því miður eiga nokkuð í vök að
veijast fyrir árásum bæði utan- og
innanfrá. Væri betur ef kennarar á
borð við Stein væm fleiri, því móð-
urmálið er stærri hluti sjálfstæðis
okkar en margur gerir sér grein
fyrir. Tel ég jafnvel nokkra íhalds-
semi nauðsynlega í þessum efnum,
svo ekki fari illa, eins og mér sýn-
ist stundum stefna að.
I störfum sínum hér á Seyðisfirði
varð Steinn þeirrar gæfu njótandi
að öðlast mikla lífsfyllingu. Bæði í
„vinnu" og tómstundastarfi. Satt
að segja á ég erfitt með að skilja