Morgunblaðið - 12.10.1988, Blaðsíða 36

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 12. OKTÓBER 1988
36____________
Hundrað ára minning:
Brynjúlfur Haralds-
son frá Hvalgröf-
um á Skarðströnd
Einstaka sinnum ættum við að
geta stoppað við og fyllt hug okkar
þakklæti og virðingu tii aldamóta-
kynslóðarinnar sem lagði grunninn
að lífsgæðum okkar á þessum tíma
sem nú stendur yfir og öllum þeim
möguleikum sem við búum við í dag
til léttari og auðveldari lífsbaráttu
á öllum sviðum. Það má segja að
aldamótakynslóðin hafí þokað okk-
ur út úr steinöldinni hvað verklega
og veraldlega hluti snertir.
Það kostaði miklar fómir og
mikla baráttu. Af því eru margar
sögur og ótrúlegar, varla hægt að
skýra frá í orðum ef bera á saman
lífskjör þjóðarinnar fyrir og eftir
aldamót og stöðuna í dag, en hvert
sveitarfélag átti sína forustumenn
og suma hveija afburðamenn á
þessum tíma í því hlutverki að
bæta lífskjör okkar. Hér skal reynt
að minnast eins mikilhæfs forustu-
manns á Skarðströnd, Brynjúlfs
Haraldssonar. Hann var fæddur 12.
október árið 1888 á Skarði, Skarð-
strönd. Foreldrar hans voru Harald-
ur Brynjúlfsson og Septemborg
Loftsdóttir sem þjuggu á ýmsum
stöðum á Skarðströnd. Árið 1909
fluttu foreldrar Brynjúlfs að Hval-
gröfum. Þar tók Biynjúlfur síðar
við búi.
Minning:
Snemma komu í ljós góðar gáfur
Brynjúlfs og námshæfileikar. Hann
var svo lánsamur á 17. ári að njóta
um tíma kennslu hjá Eggerti Gísla-
syni í Fremri-Langey og einnig hjá
Eggerti syni hans sem var gagn-
fræðingur frá Flensborg. Við til-
sögn þessara manna hefur Brynjúlf-
ur lagt grunninn að sjálfsmenntun
sinni og þekkingarleit. Hann mátti
teljast mjög vel menntaður maður
og betur menntaður en margur
háskólagenginn. Alla vega var dóm-
greind hans á menn og málefni frá-
bær.
Snemma hlóðust á Brynjúlf hvers
konar félagsmálastörf fyrir sveit
sína og hérað. Sakir gáfna hans
og framsýni þótti hann sjálfkjörinn
í flestar nefndir og ráð. Hann var
oddviti Skarðstrendinga í áratugi
og fulltrúi þeirra á ýmsum fundum
innan Dalasýslu og víðar og þá oft
fundarritari. Þær fundargerðir
þykja nú fágæti að allri gerð, bæði
á tiltakanlega góðu máli og athygl-
isvert hvað meining margra fundar-
manna kemur þar skýrt fram í sam-
þjöppuðu formi. Það vita þeir sem
reynt hafa hver vandi þefta er svo
vel fari.
Brynjúlfúr var afburða ræðu-
maður, varði málstað sinn með mik-
illi rökfími, sanngjam ogtillögugóð-
ur, en harður í vöm og sókn. Hann
lagði hveiju góðu málefni lið.
Hann var einlægur ungmennafé-
lagi og sannur samvinnumaður —
taldi að þessar tvær hreyfingar
hefðu þokað okkur mest og best til
betri lífskjara og menningar —
þeirra merki mættu aldrei falla.
Fomstuhlutverk Brynjúlfs hér á
Skarðströnd var vissulega erfítt —
að ná framkvæmdum sem nú þykja
sjálfsagðar svo sem vegum, brúm,
síma, rafmagni, ræktun og bygg-
ingum. Þessi atriði komu í þessa
sveit seinna en víðast hvar annars
staðar og kostuðú meiri baráttu og
grimmari en fomstumenn annarra
sveita þurftu að heyja. Ekki skulu
ástæður fyrir þessu tilgreindar hér
— flokkast undir „Oft má satt kyrrt
liggja" — en berlega kom í ljós við
þessar aðstæður baráttuvilji Brynj-
úlfs að vinna sveit sinni og héraði
sem mest gagn og hæfni hans að
ná settu marki.
Félagsmálastörf áttu hug hans,
og þjónustuhlutverki og forustu-
hlutverki gegndi hann á fjölda-
mörgum sviðum. Hann var barna-
kennari á Skarðströndinni í 50 ár,
byijaði 19 ára gamall við þau störf
(farkennslu). Það má fullyrða að á
því sviði hafí Brynjúlfur verið ein-
stakur afburðamaður og langt á
undan sinni samtíð og spuming
hvort þær góðu kennsluaðferðir
hans em viðhafðar í bamaskólum
landsins á þessum tímum. Þeir nem-
endur hans sem fóm í háskólanám
urðu mjög undrandi undir leiðsögn
fæmstu kennara Háskólans, því
varla kom fyrir atriði í kennslu
þeirra sem Brynjúlfur var ekki bú-
inn að benda þeim á í bamaskóla,
urina, sem búsett var í Ástralíu.
Hana sá hann að vísu aldrei eftir
að leiðir þeirra skildu í upphafí
stríðsins en fréttir höfðu þau hvort
af öðra með bréfaskriftum sín á
milli. Sambandið við systkinin í
Englandi var nánara. Síðast kom
systir hans í Englandi og mágur til
hans í heimsókn í fyrrasumar og
bróðir hans og mágkona nú í sum-
ar. Þessar heimsóknir vom honum
mikils virði og vöktu bæði ánægju
og gleði og skildu eftir góðar minn-
ingar.
Faðir okkar lærði bílasprautun
hjá Sveini Magnússyni í Brautar-
holti í Hafnarfirði og vann hjá hon-
um samfellt í 18 ár. Þá fór hann í
vinnu hjá vamarliðinu á Keflavíkur-
flugveli og þar vann hann næstu
23 árin, eða þar til fyrir rúmu ári
að hann varð að hætta þar störfum
vegna veikinda sinna.
Við bömin höfum margs að
minnast frá samvistum við föður
okkar. Þær minningar em okkur
dýrmætar og við munum varðveita
þær vel.
Við munum hann föður okkar
hjartahlýjan, kátan og hressan í
tali í hópi vina og vandamanna, þar
sem hann vakti líf og fjör hjá þeim
sem í kringum hann vom hveiju
sinni.
Við.minnumst þess hvemig hann
lagði rækt við hið góða hjá börnum
sínum og bamabömum. Aldrei
heyrðum við hann hallmæla nein-
um, því að gleði og kærleikur vom
eðlisþættir hans. Þannig maður var
hann faðir okkar.
Við minnumst jólanna sem við
áttum með honum, þar sem hann
fór á kostum með bömum, tengda-
bömum og bamabömum. Þá var
oft glatt á hjalla og gleði í sinni.
Jón Friðriksson var okkur góður
faðir. Hann átti ætíð allan trúnað
einkum í mannkynssögu, landa-
fræði, sögu landsins og norrænum
fræðum og jafnvel í heimspeki. Það
hvarflaði aldrei að Brynjúlfi hvort
fómandi væri eða ekki svo dýrri
kennslu á misjafnlega þroskaða
nemendur að taka við henni. Þessi
aðferð var honum eiginleg og
árangur vissulega háður hæfni
nemandans að taka við. Hann lagði
mikla áherslu á að þroska dóm-
greindina hjá nemendum sínum,
þeir ættu sjálfír að geta dæmt um
hvað væri rétt eða rangt, án þess
að láta aðra segja sér það. Hann
varaði við áróðrinum — þar skyldum
við greina í honum neikvætt og
jákvætt — hann varaði einnig við
menguninni. Hann gerði okkur
nemendum sínum grein fyrir því
að við tækjum við þessu landi af
feðmm okkar og okkur bæri að
vemda landið og bæta það og skila
því betra til næstu kynslóðar, einn-
ig standa vörð um lýðræðið, frelsi
og sjálfstæði þjóðarinnar. Hann
okkar bamanna, jafnt þegar við
vomm lítii og þegar við voram orð-
in fullorðin. Það var alltaf jafn gott
að leita til pabba og hann fann allt-
af lausnir með okkur á öllum okkar
vandamálum.
Barnabörnunum sínum 16 var
hann framúrskarandi afí, hlýr,
glettinn og gamansamur. Þau
fundu það fljótt að hjá honum var
gott að vera og að til hans var
margt að sækja. Vegna alls þessa
eram við svo ósegjanlega þakklát.
Leiðir skiljast að sinni. Við kveðj-
um þig faðir með innilegri þökk
fyrir allt sem þú veittir okkur og
fýrir allt sem þú varst okkur.
Enda þótt hausti nú um sinn í
huga okkar og hjarta, þá lifir minn-
ingin um kærleiksríkan föður og
léttir okkur harm og trega. Þess
vegna gemm við orð Davíð skálds
frá Fagraskógi að okkar orðum
þegar hann segir:
„Því hræðist enginn haustsins löngu nætur,
þótt heiji bleikir stormar lönd og álfur,
að lífið veitir líkn og sárabætur,
og lögmál þess er kærleikurinn sjálfur."
Veri hann sæll, faðir okkar, og
við þökkum honum fyrir allt.
Guð blessi hann og minningu
hans' Dætur hins látna.
Kveðjuorð
Margs er að minnast,
margt er hér að þakka.
Guði sé lof fyrir liðna tíð.
Margs er að minnast,
margs er að sakna.
Guð þerri tregatárin strið.
(V. Briem.)
Mig langar í fáum orðum að
minnast fyrrverandi tengdaföður
míns sem í dag verður jarðsunginn
frá Þjóðkirkju Hafnarfjarðar.
Hann var maður með létta lund
og stóð hann sem klettur í veikind-
um sínum. Hann var ekki maður
sem lifði fyrir veraldleg gæði heldur
lifði hann fyrst og fremst fyrir sína
nánustu og reyndist þeim vel.
Ég var svo lánsöm að kynnast
honum og mun ég ætíð minnast
hans sem góðs vinar, vinar sem ég
á margt að þakka.
Það er með sámm trega sem ég
og dóttir mín kveðjum góðan og
afa. Bömum, tengdabömum og
barnabömum votta ég innilegustu
samúð mína.
Far þú i friði,
friður Guðs þig blessi,
hafðu þökk fyrir allt og allt.
(V. Briem.)
Edda Arnbjörnsdóttir
Jón Friðriksson
(John Bates)
Fæddur 25. febrúar 1920
Dáinn 3. október 1988
Hann Jack afí minn á Öldugöt-
unni er dáinn. Hann var mér góður
afí. En hann var ekki bara afí minn,
hann var líka besti vinur minn.
Við afí höfðum alltaf um nóg að
tala. Hann sagði mér margt, bæði
um lífíð og ýmislegt annað. Ég
lærði margt af honum. Ég veit, að
fjölmargt sem við töluðum um hef-
ur orðið mér til góðs og verður mér
að gagni síðar, þegar ég verð full-
orðjnn.
Ég sakna afa mikið. Ég hitti
hann svo oft, en nú er hann farinn.
Ég er þakklátur fyrir allar stundim-
ar sem við áttum saman. Ég þakka
allar góðu minningamar sem ég á
um þennan. góða afa.
Ég bið guð að hjálpa mér til þess
að verða sá drengur sem afi vildi
að ég yrði. Það er enginn fátækur
sem hefur átt jafn góðan afa og ég.
Guð blessi minningu hans.
„Drottinn vakir, drottinn vakir "
daga og nætur yfir þér.
Blíðlynd eins og besta móðir
ber hann þig í faðmi sér.
Drottinn elskar, Drottinn vakir
daga og nætur yfir þér.“
(Sig. Kr. Pétursson.)
Andri Þór Steingrímsson
Gott er sjúkum að sofna
meðan sólin er aftamjóð,
og mjallhvítir svanir syngja
sorgblíð vögguljóð.
(Davíð Stefánsson
Faðir okkar, Jón Friðriksson,
andaðist í Borgarspítalanum mánu-
daginn 3. október sl. eftir langvar-
andi veikindi og nokkurra vikna
legu, fyrst í heimahúsum, en síðustu
dagana á Borgarspítalanum í
Reykjavík. Útför hans fer fram frá
Hafnarfjarðarkirkju klukkan 13.30
í dag.
Það kemur flestum að óvömm,
þegar ástvinir þeirra deyja. Söknuð-
urinn er sár og tómarúmið mikið
eftir þann sem maður elskar og sér
á bák yfír móðuna miklu. Þetta á
líka við, þótt viðkomandi eigi að
baki baráttu við erfiðan sjúkdóm
og þjáningar og besta lausnin sé
kannski sú að fá að söfna svefninum
langa meðan „mjallhvítir svanir
syngja sorgblíð vögguljóð".
Ljósið á lífskertinu slokknar, en
minning um góðan mann genginn
lifír og lýsir í skugga harms og
saknaðar.
Við börnin hans Jóns Friðriks-
sonar á Öldugötunni í Hafnarfírði
sendum honum hinstu kveðju og
þökk um leið og við viljum minnast
hans með nokkmm fátæklegum
orðum.
John Bates, sem seinna varð
íslenskur ríkisborgari og nefndist
þá Jón Friðriksson, fæddist hinn
25. febrúar í Gillingham í Kent á
Englandi.
Föður sinn missti hann ungur að
ámm. Þau systkinin vom fjögur,
tvær systur og tveir bræður. Móður
sfna misstu þau, þegar pabbi var
14 ára gamail. Hann kynntist því
snemma harðri lífsbaráttu og
kröppum lgöram.
Á stríðsámnum lá leið Jóns í
breska herinn og með honum kom
hann hingað til lands hinn 17. maí
1940. Það urðu honum örlagarík
spor, því að á íslandi átti hann eft-
ir að eyða ævinni, fá íslenskan ríkis-
borgararétt, kvænast, stofna heim-
ili, eignast sjö böm og sextán
bamaböm, lifa og hrærast hress
og glaður í hafnfirsku manniífi.
Hinn 26. desember 1943 kvænt-
ist hann móður okkar, Þuríði
Óskarsdóttur, og bjuggu þau í ást-
ríku hjónabandi á heimili sínu á
Öldugötu 5, þar til hún lést fyrir
rúmum 16 árum, hinn 1. ágúst
1972.
Jón Friðriksson faðir okkar var
verkamaður allt sitt líf, hafði oft
úr litlu að spila með sína stóra fjöl-
skyldu, en var samt svo ríkur, átti
svo mikið af glaðværð og lífsham-
ingju sem hann miðlaði öllum sem
í kringum hann vom. Það var oft
hlegið dátt þar sem hann var og
strengir gleðinnar slegnir með
kímni og tilfinníngu.
Sambandi við systkini sín hélt
hann, bæði við bróðurinn og systur-
ina sem bjuggu á Englandi og syst-
greindi frá mikilvægi þess að hver
einstaklingur væri sem bestur þegn
— því aðeins yrði heildarsvipur allra
þátta þjóðlífsins góður til að tryggja
freisi okkar og sjálfstæði. Með þrot-
lausri elju sáði hann góðum fræjum
í bamssálina á því stigi sem hún
er móttækilegust og óspillt. Hann
lagði mikið upp úr siðferðilegum
skyldum hvers manns. Hann taldi
hveijum manni skylt að sjá um for-
eldra sína þegar kraftar þeirra
væm þrotnir. — Tiyggingar em
góðar en þær afnema ekki siðferðis-
lega skyldur. Ég held að þessi mein-
ing Brynjúlfs sé enn í fullu gildi. —
Einnig ræddi hann við nemendur
sína um móðurhlutverkið og skyldur
mæðra í uppeldi bama; í þeirra
valdi væri móðurmálskennslan og
kristindómsfræðslan og raunvem-
lega væm meiri skyldur lagðar á
herðar kvenna en karlmanna og
dæmin hefðu sannað að allir miklir
og góðir menn hefðu átt góðar
mæður.
Brynjúlfur var sem kennari af-
burðasnjall að festa námsefnið eða
kennsluatriðin í minni nemenda
sinna. Ég skal nefna hér eitt lítið
dæmi: Það mun hafa verið veturinn
1941 sem við 6 strákar vomm að
búa okkur undir fullnaðarpróf hjá
Brynjúlfi. Á þeim ámm áttum við
ekki kost á öðram átrúnaðargoðum
en fomköppunum svo sem Gretti,
Agli eða Gunnari á Hlíðarenda og
svoleiðis mönnum. Það var ekki
búið að færa okkur hér upp á
Skarðströndina neinar kvikmynda-
hetjur á þessum ámm, Bítlar. og
Megas víðs fjarri. Með hliðsjón af
Grettissögu veitti Brynjúlfur okkur
eftirfarandi hugvekju:
Áður en Grettir þreytti glímuna
við Glám var hann búinn að fá helm-
ing afls síns sem honum var áskap-
að — fjögurra manna afl, — Glámur
draugur lagði á hann að nú þroskað-
ist hann ekki meir og næði aldrei
meiri kröftum vegna glímunnar við
sig. Alveg sama myndi henda okkur
ef við þreyttum glímu við Bakkus,
við myndum aldrei ná þeim þroska
eða kröftum sem við annars ættum
völ á. Þetta einfalda dæmi og önn-
ur slík festust rækilega í hug okk-
ar. Aldrei lyfti ég svo glasi að ég
muni ekki eftir þessari dæmisögu
Biynjúlfs. Svo er einnig með fleiri
úr okkar hópi. Snjallari bindindis-
ræða hefur ekki borist í mín eym
eða fyrir mín augu. Það má fullyrða
að fullnaðarprófsböm hér á Skarð-
strönd hafi undir handleiðslu Brynj-
úlfs Haraldssonar fengið betra
veganesti út í lífíð en flest önnur
böm á þessum tíma, en persónu-
bundið hversu það hefur nýst þegar
út í lífíð var komið.
í einkalífínu var Brynjúlfúr far-
sæll. Hann eignaðist góða konu,
Ragnheiði Jónsdóttur frá Geir-
mundarstöðum. Þau giftust 10.
september 1910. Þau bjuggu á
Hvalgröfum í 33 ár. Þau eignuðust
tvö böm, Gísla BreiðQörð sem látinn
er fyrir nokkmm ámm og Magða-
lenu, búsett í Reykjavík, gift Sæ-
mundi Björnssyni fræðimanni.
Brynjúlfur náði að verða bóndi í
góðu meðallagi, á sjálfseign sem
var á þeim tímum mikill sigur.
Hann húsaði jörð sína og ræktaði
mikið. Þau hjón ólu upp tvo drengi,
Svein Jónsson, látinn og Hilmar
Sigurðsson, búsettur erlendis.
Að koma á heimili þeirra á Hval-
gröfum var öllum ánægjuefni. Við-
ræður við Brynjúlf urðu mörgum
ógleymanlegar. Hann var jafnan
hress og glaður og bar hið besta
skyn á málefni hvers konar, innan-
lands og utan og hafði yndi af þeim
umræðum og réð yfír miklum fróð-
leik. Sjóndeildarhringur hans var
víðáttumeiri en annarra manna,
hann hafði tveggja heima sýn. Hann
var rammlega skyggn, honum kom
ekki allt á óvart. Það sóttu mjög á
hann miðilshæfiieikar. Margur varð
þar vitni af furðulegum hlutum, en
ætla má að þessir miðilshæfileikar
hafí bæði rænt hann líkamsþrótti
og svefni.
Forlögin höguðu því þannig að
Biynjúlfur Haraldsson dvaldi við
sitt ævistarf hér á Skarðströndinni.
Fyrir það emm við íbúar þessarar
sveitar þakklátir.
Blessuð sé minning þessa mikil-
hæfa manns.
Steinólfúr Lárusson