Morgunblaðið - 24.12.1988, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 24. DESEMBER 1988
Það myndi ekki
diepaykkur
þó þið yiðuð hér
ínótt

Þar sem Hérðasvötnin greinast niður undir Sauðárkróki
er nes eitt á milli sem Hegranes heitir. Á nesi þvíer
bær sem heitir þvi rómantíska nafni Svanavatn. í byijun
desember, þegar skammdegismyrkrið grúfði sig hvað
fastast yfir sveitir landsins var ég þar á ferð. Það var
frostkalt veður og stjörnubjart. Billinn skrikaði öðru
hvoru til í lausagijóti á veginum. Hálka var svotil eng-
in, þvi jörð var auð. Þó myrkur væri og um ókunnugar
slóðir að fara rataði ég á hinn rétta bæ. Á Svanavatni
er einlyft, nokkuð gamalt steinhús og ég barði þétt á
grænmálaða hurð með litlum glugga. Lengi vel heyrðist
ekkert hljóð. Hefði ekki logað lítil \jóstýra einhvers stað-
ar inni i húsinu þá hefði ég snúið aftur til bUsins. En
þar sem er ljós eru oftast menn svo ég stóð þolinmóð
og beið. Hundurinn á bænum var ekki eins þolinmóður.
Með lafandi tungu og uppreist skott hoppaði hann í
kringum mig og um það leyti sem umgangur heyrðist
innan úr húsinu þá gerði hundurinn sig líklegan til þess
að flaðra upp um mig. Hurðin var opnuð og fremur
Iágvaxinn og aldurhniginn maður kom í gættina. Ég
steig inn og kynnti mig. Það var ekki á manninum að
sjá að hann væri undrandi þó blaðamaður að sunnan
væri allt í einu kominn óboðinn inn í forstofii hjá hon-
um. Með látlausri reisn hinnar gömlu og óþvinguðu
íslensku gestrisni sagði hann mér og fylgdarmanni
mínum að gera svo vel að ganga í bæinn og sagði ekki
nema sjálfsagt að segja mér undan og ofan af högum
sinum.
Ætli ég verði ekki
að stofuleggja
ykkur," segir
húsráðandi og
fyrr en varir sit
ég inni í stofu í útsaumuðum stól
og virði fyrir mér fjölmargar mynd-
ir sem þar hanga á veggjum. Leó
Árnason, gestgjafi minn, sest í lúinn
stól fyrir framan sjónvarpið og set-
ur fætuma upp á koll. Hann sagð-
ist hafa verið að lesa en það væri
sér kærkomin dægrastytting að fá
heimsókn. „Ég bý hér einn núna,“
segir Leó. „Konan mín dó fyrir
tveimur árum en þá hafði hún ver-
ið á sjúkrahúsi i fimm ár. Það er
erfítt fyrst að vera einn en svo tek-
ur maður því eins og öðru.“
Leó segir mér að hann hafi byrj-
að búskap á Svanavatni árið 1935
og þá í félagi við systur sína og
mág. Þau þrjú byggðu sér saman
hús það, sem Leó býr í nú, þegar
þau hófii búskap, en árið 1938
byggðu þau Sæunn systir Leós og
Sveinn maður hennar sér annað hús
og neftidu Hegrabjarg og síðan
hefur verið tvíbýlt á gamla Vatn-
skoti. „Við komum þessu húsi und-
ir ak á aðfangadag og byrjuðum
að vera í því að áliðnum vetri, áður
var hér torfbaðstofa sem varla var
hægt að standa uppréttur í,“ segir
Leó. Eftir að Leó var orðinn einn
tók hann til sín gamlan hálfbróður
sinn, Jóstein, og var hann hjá Leó
talsverðan tíma. Jósteinn þessi er
langafi Kristjáns Jóhannssonar
söngvara. Jósteinn var, að sögn
Leós, kvæðamaður góður og radd-
maður mikill. Jónas faðir þeirra var
söngmaður mikill og forsöngvari í
Rípurkirkju í tugi ára. Jónas var
einnig hagmæltur vel.
RættviðLeó
Amason
bónda
á Svanavatni
í SkagaSrði
Tók á móti 31 barni
sínu sjálfiir
Leó Jónasson er fæddur í Hróars-
dal árið 1904, einn 32 bama Jónas-
ar Jónssonar bónda og smá-
skammtalæknis í Hróarsdal. Fyrir
tíð Jónasar höfðu búið í Hróarsdal
faðir hans og afi, en nú býr þar
sonur hans, Þórarinn. Hróarsdalur
hefur því verið í ábúð sömu ættar-
innar í marga ættliði. Hróarsdalur
var þó lengst af ekki eignaijörð
heldur leigðu ættmenn Leós hana
af konungi, nú er jörðin í einka-
eigu. Það varð Jónasi föður Leós
afdrifaríkt að vera ekki jarðeig-
andi. Ungur að árum varð hann
ástfanginn af stúlku í nágrenninu
og áttu þau saman einn dreng. En
faðir stúlkunnar gat ekki hugsað
sér að gefa hana manni sem ekki
átti jarðarpart hvað þá meira svo
þau fengu ekki að eigast. Stúlkan
giftist svo jarðeiganda en Jónas
fann sér annað kvonfang. Ekki stóð
þó sú hjónabandssæla hans lengi
því hann missti konu sína eftir
skamma sambúð og voru þau bam-
laus. Fráfall hennar fékk mjög á
Jónas og varð til þess að hann tók
að hugsa mikið um lækningar.
Honum tókst að útvega sér lækn-
ingabækur á dönsku og las sér til
í þeim og aflaði sér ýmissa meðala
til að lina kvalir og lækna kvilla
sveitunga sinna, varð smá-
skammtalæknir eða „Allapati" eins
og Leó kallar það. Einnig varð Jón-
as vel að sér í yfirsetufræðum og
áður en yfir lauk hafði hann tekið
á móti 500 bömum í þennan heim,
þar á meðal 31 bami sem hann
átti sjálfur. Hann átti ekki öll þessi
böm með sömu konunni. Fimmtán
Leó hjá Sólóeldavélinni í eldhúsinu.
átti hann með annarri eiginkonu
sinni og auk þess nokkur með ráðs-
konum sem hann hafði á heimili
sínu meðan hann var milli kvenna.
Þriðju og síðustu eiginkonu sinni,
Lilju Jónsdóttur, kvæntist hann um
aldamót, þá sextugur að aldri, en
hún þrítug. Með þeirri konu átti
hann 13 böm. Eitt þeirra er Leó á
Svanavatni en hann fæddist þegar
faðir hans var um sjötugt. „Pabbi
dó árið 1927 og hafði þá komið flest
öllum bömum sínum til manns, líka
drengnum, sem hann átti áður en
hann gifti sig, og bömum þeim sem
hann átti á milli kvenna," segir
Leó. „Þau voru fast að þrjátíu böm-
in hans, sem upp komust. Afkom-
endur hans eru líklega að verða
óteljandi. Það er ekki laust við að
mér finnist ég stundum eins og
fomgripur, vera sonur manns sem
fæddur var árið 1840.“ Nú brosir
Leó og gefur mér homauga. Svo
fer hann fram og sækir sér gler-
augu og saman dáumst við að því
hve faðir hans er unglegur á brúðar-
myndinni. Sextugur hafði hann ekki
eitt grátt hár á sínum kolli og var
kki mikið ellilegri en hin unga kona
hans, sem þó virðist á myndinni
síst ellilegri en konur um þrítugt
eru í dag. Á næstu mynd er unga
stúlkan orðin ráðsett kona og hefur
í kringum sig hóp bama og stjúp-
bama. í fangi sínu heldur hún á
Leó Jónasson.
Leó sem klæddur er hinum glæsi-
legasta skímarkjól og aðrir flöl-
skyldumeðlimir em hreint ekki
síður til fara. „Mamma saumaði
allt á fjölskylduna. Hún var geysi-
lega leikin saumakona,“ segir Leó
og svipurinn á andliti hans minnir
mig á ummæli lífsreynds hjúkmnar-
fræðings: „Mamma" er .fyrsta og
síðasta kallið okkar mannanna.
Vandi sig af hefnigirni
Hróarsdalur er lítil jörð en nota-
dijúg. Hérðasvötnin renna rétt við
bæinn. „Við lifðum mikið á veiði-
skapnum, silungi bæði úr ánni og
svo vötnum í kring,“ segir Leó.
„Við höfðum líka alltaf þetta fimm
til sex kýr og eitthvað af kindum.“
Þetta þætti líklega ekki mikið í dag
fyrir sextán manna heimili, eins og
heimili foreldra Leós var að jafn-
aði. Ég spyr Leó hvort faðir hans
hafi ekki verið orðinn þreyttur á
krakkaþvargi á þeim tíma sem hann
man fyrst eftir sér. Nei, ekki vill
Leó kannast við það. Ekki heldur
að mikill hávaði hafi verið i litlu
baðstofunni í Hróarsdal. „Það var
ekki liðið,“ segir hann, „Ekki nema
verið væri að syngja. Það var mikið
sungið heima. Ég man aldrei eftir
að neinn hafí verið skammaður fyr-
ir slíkan hávaða. Ef okkur systkin-
unum lenti saman þá sagði mamma
okkur að biðjast fyrirgefningar og
svo varð sökudólgurinn að kyssa
andstæðinginn. Það ráð verkaði
betur en nokkur rassskelling. Fyrir
kom þó að mömmu fannst slíkt
ekki duga til að kenna okkur góða
siði og þá vorum við hýdd með
hrísvendi. Það langaði. engan í
slíkt,“ segir Leó og glottir. Svo
bætir hann við: „Ég var mjög bráð-
lyndur sem strákur. Ef ég reiddist
var ég til með að taka dót systkina
minna og eyðileggja það í hefndar-
skyni. En svo sá ég mikið eftir þessu
þegar bráði af mér. Ég vandi mig
smám saman af þessari hefnigimi."
Leó fór ungur að halda á hrífu,
eins og hann kallar það, hann var
heldur ekki gamall þegar hann
hjálpaði til að stinga út úr fjár-
húsunum, keyra taðið í hrúgur,
kljúfa það og hlaða því í hrúgur til
að þurrka það.„Við systkinin lærð-
um líka snemma að taka lykkjuna,
það pijónaði hvert bam sína sokka
og vettlinga, líka pabbi prjónaði sín