Morgunblaðið - 12.03.1989, Blaðsíða 30

30 C_________ ______MORGUNBLAÐIÐ MINNINGAR SUNNUDAGUR 12. MARZ 1989
Sr. Jón Skagan
Fæddur 3. ágúst 1897
Dáinn 4. mars 1989
Mig langar til að minnast vinar
míns sr. Jóns Skagan með nokkrum
orðum.
Það er vart hægt að segja við
andlát 92 ára öldungs komi á óvart
en mér varð þó mikið um er ég
frétti lát hans. Hann þurfti að gang-
ast undir uppskurð og ég heimsótti
hann á sjúkrahúsið daginn áður en
andlát hans bar að. Hann spurði
mig þá hvort ég gæti náð í hann
næstu daga, ef til þess kæmi og
farið með hann heim í Skjól. Hann
vildi komast sem fyrst til Jennýar
konu sinnar. Ég leyfði mér að kalla
Jón vin minn, þó kynni okkar hafí
ekki hafíst fyrr en fyrir nokkrum
mánuðum. Þá fluttist hann að
Hjúkrunarheimilinu Skjóli. Hin
ágæta kona hans, frú Jenný Skag-
an, hafði þá dvalið um nokkurt
skeið í Hafnarbúðum vegna sjúk-
leika. Það var greinilegt að mjög
náið og gott samband var milli
þeirra hjóna og kom það í minn
hlut að aka með hann í heimsóknir
til konu sinnar. Þá fór ég einnig
iðulega með hann til dóttur sinnar,
Maríu Skagan rithöfundar, sem í
fjölda ára hefur átt við vanheilsu
að stríða og með ólíkindum með
hve mikilli reisn sú kona hefúr tek-
ið örlögum sínum. Það var einnig
greinilegt hve samband þeirra feðg-
ina var kærleiksríkt. í þessum ferð-
um mínum með Jóni var hann sá
sem miðlaði. Hann rifjaði upp eitt
og annað frá fyrri tímum og sagði
afskaplega skemmtilega frá. Hann
var ákaflega vel ritfær og skrifaði
nokkrar bækur sem svo sannarlega
eiga erindi til okkar kynslóðar. Þar
rifjar Jón upp kynni sín af ýmsum
samferðarmönnum og segir frá einu
og öðru sem á daga hans hefur
drifið. Þar má m.a. lesa frásögn af
því er hann lagði líf sitt í hættu
við björgun konu úr Markarfljóti.
Fyrir þá hetjudáð fékk hann verð-
laun úr Camegie-sjóðnum. Þegar
Jenný, kona Jóns, fluttist fyrir
nokkru að Skjóli, var einstaklega
ánægjulegt að sjá hve þau hjón
glöddust bæði yfir því að fá að
vera saman. í hjónabandi voru þau
í 65 ár og sú virðing og ástúð sem
þau ávallt sýndu hvort öðru geta
mörgum orðið til eftirbreytni.
Þessi fátæklegu orð mín eru eng-
an veginn úttekt á hinu merka
ævistarfí sr. Jóns Skagans heldur
fyrst og fremst til þess að færa
honum þakkir fyrir hina ljúfmann-
legu framkomu og þær skemmti-
legu stundir sem við áttum saman.
Ég votta Jennýu, eiginkonu hans,
Maríu dóttur hans og þeim hjónum
Sigríði fósturdóttur hans og eigin-
manni hennar, Ken Lister, sem
hann talaði ávallt um af mikilli
hlýju, mínar innilegustu samúðar-
kveðjur.
Hvíli hann í Guðs friði.
Árni
Mér fínnst líkt og bjartur geisli
hafí verið numinn brott af Háloga-
landshæðinni okkar.
Það varð mér skyndilega ljóst í
dag, þegar ung kona stöðvaði bílinn
sinn við hlið mér á götunni hér í
Sólheimum og sagði mér að sr. Jón
Skagan hefði verið skyndilega kall-
aður á braut til æðri heima.
Hún óskaði þess um leið, að ég
skrifaði um hann örfá kveðjuorð.
Þessu gat ég ekki neitað. En verð
þó að játa, að það yrði mér ekki
auðvelt, þar eð ég hefði einmitt
sent honum línur á níræðisafmæli
hans í hitteðfyrrasumar.
Og þar hafði ég haft nafn hans
„Jón“ að sérstöku efni, sem algeng-
ast mannsnafn á íslandi. Komið
hingað fyrir mörgum öldum úr
Austurlöndum og þýddi þráðinn
milli jarðar og sólar, sólargeisla
vorsins, uppsprettu lífs á jörð.
Ég veit mig ekki mega eða þurfa
að fjölyrða um þetta hér og nú,
þótt ef til vill sé merking þessi
gleymd jafnvel hér í Sólheimunum
okkar.
Sr. Jón var sérstæður íslenzkur
höfðingi og drengur á allan hátt,
sem varðveitti æsku sína og per-
sónuleika, lífsþrótt og manngöfgi
mikla á hljóðlátan hátt til hinztu
stundar.
Eitt hið ógleymanlegasta í
lífsháttum hans hin síðustu æviár
var, hve hann varðveitti heilsu sína
og krafta með gönguferðum hér
um hæðina hvern einasta dag, létt-
stígur og bókstaflega hermannleg-
ur í fasi, beinn í baki og einarður
í fasi jafnvel iangt að litið.
Þessi ár var hann alltaf einsetu-
maður á hæðinni sinni í háhýsinu
23 hér við Sólheima og hafði þar
enga húshjálp.
Auk þessara ferða sinna hér um
nágrennið heimsótti hann einnig
daglega eiginkonu sína, Jennýju
Gunnarsdóttur, sem var sjúklingur
í Hafnarbúðum og sömuleiðis dóttur
sína, Maríu Skagan, skáld, sem
verið hefur sjúk um áratugi og dvel-
ur í Hátúni. Ekki naut hann bif-
reiða við þessar sjúkravitjanir ann-
arra en strætisvagna. Auðvitað
njóta þær þeirra heilla að varðveita
guðskraft, traust og eilífðarvonir í
vitund sinni. En sannur sólgeisli
himins og kærleika var hann þeim
hvetja stund.
Af slíkum bömum Guðs, sem
hann var og raunar þær líka, er
margt að læra. Svo er rétt að rifja
upp aðalþætti 1 lífssögu þessa
íslenzka prests og sonar aldamót-
anna síðustu. En þar þyrfti ég að
vita þúsund sinnum meira, ef vel
ætti að vera, en þetta átti að vera
örstutt kveðja.
Sr. Jón Skagan fæddist 3. ágúst
1897 á Þangskála í Skagafirði.
Foreldrar hans voru hjónin Vil-
hjálmur A. bóndi á Þangskála og
kona hans María J. Sveinsdóttir frá
Hrauni á Skaga. Þar ólst hann upp
og á einn bróður á lífí, sem heitir
Jónatan.
Sr. Jón sýndi strax mikinn áhuga
fyrir menntun og varð stúdent hér
í Reykjavík rúmlega tvítugur að
aldri, 26. júní 1919, en kandidat í
guðfræði við Háskóla íslands 18.
júní 1924 með góðri fyrstu ein-
kunn. Stundaði fyrst unglinga-
kennslu í Skagafírði, en vígðist
sóknarprestur í Landeyjaþingum í
Rangárvallasýslu 1925 og bjó á
hinu fræga höfðingjasetri Berg-
þórshvoli til 1945. Fékk raunar
veitingu fyrir Viðvík 1937, en var
kyrr á Bergþórshvoli vegna al-
mennra áskorana safnaðar síns til
1. júní 1945, en hafði þá unnið á
skrifstofu ríkisféhirðis í Reykjavík
frá hausti 1944. Gerðist síðan ævi-
skrárritari við Þjóðskjalasafnið í 10
ár til 1967.
Fleira mætti telja sem þætti í
ævistarfi sr. Jóns, en ég læt nægja
að nefna það, að hann var í stjórn
Sögufélags Rangæinga 1943 og í
stjóm Félags fyrrverandi presta og
formaður þar frá 1969 um nokkur
ár. Hann ritaði einnig nokkrar bæk-
ur og greinar í mörg tímarit.
Mín fyrstu kynni af þessum
ágæta vini og starfsbróður vom
frásagnir af hinu mikla höfðingja-
setri og gestrisna menningarheimili
þeirra hjóna sr. Skagans og frú
Jennýjar Gunnarsdóttur á Berg-
þórshvoli, og hinum gáfuðu og
glæsilegu dætmm þeirra, Maríu og
Ástríði. En Ástríður er löngu liðin
en María lengi veik — já, um ára-
tugi afli svipt. Það má því auðveld-
lega fínna að sorgir og vonbrigði,
þrautir og raunir vom lengi á braut-
um hans og þeirra allra.
En allt slíkt bar hann með hljóð-
látri hetjudáð og heilindum sannrar
manngöfgi, sem lét aldrei bugast
við böl og vonbrigði.
Hann var sannur maður, hvað
sem fyrir kom, fijáls og traustur.
Trú hans og lífsskoðun öll var
byggð á bjargi sannleikans og kær-
leikans ofar öllum kreddum og bók-
stafsíjötrum. Hann er að árafjölda
og ævidögurn fremstur í flokki
íslenzkra presta og samt ungur til
hinzta dags, sannur vökumaður
íslenzkrar menningar og aldamóta-
kynslóðarinnar, frelsis og gróandi
þjóðlífs.
Það er svo eitt táknið um yfírlæt-
isleysi þessa aldursforseta presta-
stéttarinnar, að árið 1928 var hann
sæmdur verðlaunum úr afreka- og
hetjusjóði Andrews Camegies, þótt
aldrei heyrði ég hann á það minn-
ast. Sannarlega ættu þeir, sem
þekktu hann í æsku, að minnast
þess nú við hinztu kveðjur til hans.
Þessi sólgeisli sem mér birtist morg-
un hvem hinn síðasta áratug 90
ára langrar ævibrautar gæti ekki
gleymzt.
Að síðustu bið ég svo mæðgunum
Jennýju, Maríu og Sigríði Lister,
allrar huggunar og blessunar
bjartra eilífðarvona, sömuleiðis
bróður hans og vinum öllum Qær
og nær og helga honum að hinztu
orðum mínum ljóðbrot eftir Matt-
hías Jochumsson, sem er á þessa
leið:
Þú vannst með dyggð og vilja hreinum
þitt verk um langan ævidag.
Þú tókst með þreki mæðumeinum,
en mattist ei um annars hag.
Þú gekkst sem hetja í hverri þraut
í Herrans nafni þina braut.
(MJ.)
En nú bergmálar í vitund minni
ofurlítið ljóðbrot, sem María Skag-
an dóttir hans helgar ljóðum sínum
og ævibraut þeirra allra í fjölskyldu
prestsins á Bergþórshvoli:
Fijáls án fóta
líkt og Ijósfráar stjömur
feta þau [Ijóðin mín] vandratað einstigi
milli ógnandi skýja
og knýja hljóðlega dyra.
Hlustaðu - horfðu
eina stund.
Alkyrra aftanstund.
(Maria Skagan)
Megi ljóð dótturinnar fylgja
geislanum af Hálogalandshæð til
eilífðarstjarna.
Árelíus Níelsson
Það var mikils virði, hve góðum
frækornum séra Jón Skagan sáði í
hjörtu allra þeirra sem hann um-
gekkst.
Ég tel það mikið lán fyrir mig,
að ég komst í kynni við þennan
fágæta mann. Við kynntumst fyrst
hjá góðvini mínum, Hafsteini
Bjömssyni, fyrir meira en aldar-
fjórðungi. Séra Jón var spíritisti,
enda lærisveinn séra Haraldar Ni-
elssonar prófessors. Sagði hann mér
að nemendur prófessors Haraldar
hafi hlustað hugfangnir í kennslu-
stundum á prófessorinn útskýra
sannindi hinnar helgu bókar. Séra
Jón Skagan minntist með djúpsettri
ástúð og hjartans yl og kærleika
séra Haraldar. Séra Jón hafði ljósa
hugmynd um fyrsta áfangann hinu
megin landamæranna, vissi um
fyrstu spor mannssálarinnar um
nýja heiminn.
Er það ekki stórkostleg ráðstöfun
að láta mannssálina vakna í um-
hverfí ekki alveg óskyldu hinu
jarðneska. Liggur þar ekki mikil
speki og miskunnsemi Guðs. Ósýni-
legir hjálpendur gera allt til þess,
að umskiptin valdi mannssálinni
sem minnstum viðbrögðum.
Séra Jón Skagan vissi hvílíkri
miskunn við eigum að mæta þegar
okkur liggur mest á. Fæstir munu
gera sér ljóst, þegar þeir kveðja
jarðneska heiminn, að þeir séu í
alvöru að kveðja hann.
Margsinnis hef ég verið kallaður
að dánarbeði. Líknsamar verur sem
hinn deyjandi sér eru við sængina
og sú mikla líkn er hinum deyjandi
lögð, að viðkomandi hefír ekki með-
vitund um síðustu þrautir líkamans
jarðneska. Eftir svefninn vaknar
hinn framliðni — ekki við annarlegt
umhverfi, sem mundi valda við-
brigðum og ef til vill ótta — heldur
í hálfrökkvuðu herbergi og mjúku
rúmi. Hvítklædd vera lýtur að vinin-
um, yfir svipnum er göfgi og yfir
framkomu hennar yndisþokki. Hún
spyr um líðan hins framliðna og
hún er ein, því enn er ef til vill of
snemmt að látnir ástvinir komi.
Undarlegt ljós, milt og þýtt smá-
fyllir herbergið. Hvítklædda veran
dregur hljóðlega frá glugganum og
þá fær vinurinn framliðni fyrstu
hugmyndina — og ófullkomna þó,
um yndislegt land, sem hinn fram-
liðni er kominn til. Þetta er Paradís-
arsviðið, þrungið leyndardómum,
sem vinurinn framliðni fær að læra
að þekkja, með hjálp kærleiksríkra
vina, þegar viðkomandi er búinn
að læra að nota hinn nýja, rétta
líkama, sem hinn framliðni lifir nú
í. Handleiðsla hinna ósýnilegu
hjálpenda á okkur og hinum fram-
liðnu er Guðs verk, því allir eru þeir
í þjónustu hans.
Séra Jón Skagan var ákveðinn
maður, gat ekki þolað hálfleikann
í nokkurri mynd. Sú stefna, að láta
reka á reiða, var honum viðbjóður.
Þokukennd hugtök, óákveðin hugs-
un um nokkurt mál, var í hans
augum óhafandi.
Séra Jón Skagan var mjög
víðsýnn maður og fijálslyndur.
Hjartagæska og ljúfmennska séra
Jóns Skagan var einstök.
Innilegustu samúðarkveðjur til
frú Jennýjar og systranna Maríu
Skagan og Sigríðar Lister.
Helgi Vigfusson
Á morgun, mánudag, verður
jarðsunginn frá Dómkirkjunni í
Reykjavík síra Jón Skagan fyrrum
sóknarprestur í Landeyjaþingum.
Síra Jón var fæddur á Hrauni á
Skaga sonur hjónanna Maríu
Sveinsdóttur og Vilhjálms Jóns
• Sveinssonar búenda á Hrauni og
síðar á Þangskála. Þau hjón eignuð-
ust 10 böm, en 2 þeirra létust í
bemsku. Síra Jón var elstur af
systkinahópnum. Fljótt kom í ljós
að Jón var góðum gáfum gæddur,
en á þessum ámm var mikil fátækt
í landi vom og því litlir möguleikar
til þess að koma bömum til lang-
skólanáms. Farskólar í sveitum
landsins urðu í flestum tilfellum að
nægja til uppfræðslu ungmenna.
Ekki munu efni hafa verið mikil í
búi foreldra Jóns, enda marga
munna að fæða, en skilningur og
vilji hefur verið fyrir hendi hjá þeim
að koma þessum efnilega dreng til
frekara náms og varð það úr, að
hann fór í Gagnfræðaskólann á
Akureyri og eftir það varð Jón ekki
stöðvaður á námsbrautinni. Þegar
hann hafði lokið námi við Gagn-
fræðaskólann á Akureyri lá leiðin
í Menntaskólann í Reykjavík, og
þaðan í guðfræðideild Háskóla ís-
lands.
Síra Jón útskrifaðist úr guð-
fræðideild Háskóla íslands vorið
1924, með fyrstu einkunn. Þetta
ár var Jóni mikið hamingjuár því
þann 24. júní kvæntist hann heit-
konu sinni Sigríði Jenný Gunnars-
dóttur frá Selnesi á Skaga, glæsi-
legri mannkostakonu er átti eftir
að verða hans styrka stoð á þeirra
langa lífsferli og er hún enn á lífí
og heldur sinni andlegu reisn þrátt
fyrir háan aldur.
Árið 1924 var síra Jón settur
prestur í Landeyjaþingum og var
þar þjónandi prestur í 20 ár og bjó
á Bergþórshvoli. Fyrstu árin sem
síra Jon var prestur í Landeyjum
þjónaði hann oft í forföllum, bæði
Fljótshlíðar- og Eyjafjalla-presta-
köllum. Á þessum árum voru stór-
ámar Markarfljót og Þverá óbrúað-
ar og Landeyjar svo að segja veg-
lausar og illar yfirferðar ókunnug-
um. Það hefur því ekki verið vanda-
laust manni sem ekki var vanur
vötnum að ferðast um þessar sveit-
ir, en síra Jóni tókst það vel, hann
eignaðist trausta hesta, sem skiluðu
honum yfír jökulfljótin. Þar hefur
ríkt gagnkvæmt traust manns og
hests og hvorugan skorti kjark né
vit til þess að takast á við vandann
og leysa hann farsællega. Það var
eitt sinn er Jón var að fara yfír
Markarfljót ásamt fleira fólki að
kona féll af hestbaki í ólgandi jökul-
fljótið. Síra Jón var fljótur að bregð-
ast við og með snarræði sínu og
harðfylgi tókst honum að bjarga
konunni frá drukknun. Fyrir þetta
björgunarafrek hlaut Jón verðlaun
úr Carnegi-sjóði.
Síra Jón Skagan var vel metinn
sóknarprestur í Landeyjum. Hann
var ágætur ræðumaður og leysti
öll prestsverk vel af hendi. Hann
hefur líkast mátt teljast fremur
fijálslyndur í trúarskoðunum, og
ég held að það hafi fallið flestum
Landeyingum vel í geð.
Síra Jón var lærisveinn prófess-
ors Haraldar Níelssonar úr guð-
fræðideild Háskóla íslands og hefur
eflaust mótast nokkuð af hans trú-
arskoðunum, enda dáði hann Har-
ald Níelsson alla tíð.
Þau Jenný og Jón eignuðust tvær
dætur, Maríu rithöfund, sem um
fjölda ára hefur átt við veikindi að
stríða og dvelur nú í Hátúni 10 í
Reykjavík og Ástríði, er lést langt
um aldur fram, 36 ára gömul, í
London, en þar starfaði hún við
fótaaðgerðir. Fráfall þessarar efni-
legu stúlku varð þeim hjónum þung-
ur harmur. Síðar tóku þau vinkonu
Ástríðar, Sigríði Lister hjúkrunar-
konu sér fyrir kjördóttur og hefur
hún reynst þeim í alla staði mjög
vel og verið þeim mikil stoð í ellinni.
Síra Jón lét af prestskap árið
1944 og fluttist fjölskyldan þá til
Reykjavíkur og gerðist Jón þá
starfsmaður hjá ríkisféhirði. Síðar
gerðist hann æviskrárritari, sá
fyrsti er gegndi því embætti. Ekki
nægðu þessi störf til þess að full-
nægja hinni miklu starfslöngun síra
Jóns. Hann gerðist rithöfundur á
efri árum og eftir hann hafa verið
gefnar út 5 bækur, auk þess ritaði
hann fjölda greina í blöð og tíma-
rit. Einnig flutti hann nokkur erindi
í ríkisútvarpið. Það hefur verið
stiklað á stóru og fátt eitt sagt frá
æviferli síra Jóns Skagans, enda
yrði það of langt mál í einni minn-
ingargrein að rekja æviferil at-
hafnamanns, er hefur lifað svo
langa ævi.
Ég sem þessar línur rita ólst upp
í Landeyjum á þeim árum er síra
Jón var þar þjónandi prestur og
man vel fyrstu kynni mín af honum.
Mér var sagt að nú væri presturinn
að koma að húsvitja og nú léti hann
mig lesa og einnig myndi hann
kanna kunnáttu mína í kristnum
fræðum. Ég kveið mjög fyrir komu
prests, því ég vissi mig fávísan og
fremur stirðlæsan. Þegar svo prest-
ur settist hjá mér og bað mig að
lesa fyrir sig, hvarf fljótlega allur
ótti, því frá síra Jóni streymdi hlýja
og elskulegheit, sem róuðu lítinn
dreng og allt fór vel, enda ekki
gerðar miklar kröfur til litla snáð-
ans.
Þessi fyrstu kynni voru mjög góð
og þannig hafa öll mín kynni verið
af síra Jóni Skagan og fjölskyldu
hans. Jón Skagan mun hafa verið
tengdur sterkum átthagaböndum
við Skagafjörð, en hann var líka
góður Rangængur, enda var hann
í stjórn Rangæingafélagsins í
Reykjavík í nokkur ár.
Síðari ár ævi sinnar stundaði Jón
mikið gönguferðir um borgina, sér
til hressingar. Þá voru ferðir hans
margar á sjúkrahús, einkum þó til
dóttur sinnar og eiginkonu, en þær
hafa báðar dvalið á sjúkrahúsum
hin síðari ár. Dóttirin svo lömuð að
hún getur ekki haldið á bók. Hjá
henni var Jón langdvölum og las
fyrir hana og gerði allt, sem hann
gat til þess að gera henni lífið létt-
ara.
Hér er kvaddur mætur maður,
með virðingu og þökk fyrir farsælt
ævistarf og hlýjar hugsanir munu
fylgja honum frá fyrrverandi sókn-
arbömum og öðrum samferðar-
mönnum.
Eftirlifandi eiginkonu hans og
dætrum sendum við Ingibjörg okkar
bestu samúðarkveðjur.
Ingólfur Jónsson