Morgunblaðið - 20.08.1989, Blaðsíða 22

MORGUNBLAÐIÐ MINNINGAR SUNNUDAGUK 20. ÁGÚST 1989
Q
Guðmundur Frímann,
Akureyri - Minning
Fæddur 29. júlí 1903
Dáinn 24. ágúst 1989
Liðin er ævi mikils ljúflings og
fjölgáfaðs snillings, góðs drengs og
einlægs unnanda allrar fegurðar.
Guðmundur Frímann er hniginn að
velli og verður borinn til moldar á
morgun.
Þegar Guðmundar er minnst, er
vandi að ákveða, hvar bera skal nið-
ur, því að af mörgu er að taka og
margs að geta og raunar yfrin efni
í langa ritsmíð, ef öllu yrðu einhver
skil gerð. Þess er enginn kostur nú.
Hér skal aðeins reynt að bera fram
kveðjur og þakkir frá Gagnfræða-
skóla Akureyrar og samstarfsfólks
hans þar í röska tvo áratugi.
Guðmundi Fríman^ var fleira og
meira til lista lagt en títt er um
menn, svo að ekki er ofsagt, að hann
væri óskabam listagyðjunnar og eft-
irlæti. Dýrkun og iðkun fegurðarinn-
ar var honum í blóð borin og eðlis-
læg, í hvaða mynd sem hún bjó eða
birtist. Hann átti líka skapandi hug,
haga hönd og innri sýn til að láta
allt verða að listaverki, sem hann
kom nálægt. Dauðir hlutir eignuðust
nýtt líf við snertingu hans, og nýir
hlutir urðu til, gæddir langlífí listar-
innar. Efniviðurinn var ýmislegur:
orð, línur, litir, tré, pappír, skinn eða
næstum því hvað sem var, alltaf
vom einhver ráð til að gera úr honum
listaverk af einhveiju tagi, tjá innri
upplifun, þjóna formi og fegurð.
Ungur fór Guðmundur að heiman
úr Langadal til myndlistamáms í
Reykjavík, meira að segja hjá sjálfum
Einari Jónssyni frá Galtafelli. Minna
varð úr en ætlað var, því að orðlistin
varð myndlistinni áleitnari um sinn,
og áður en tveggja ára Reykjavíkur-
dvöl lauk, var komin út fyrsta ljóð-
bókin, Náttsólir. En fleira þurfti en
kvæðagerð til að sjá sér farborða á
þeim ámm. Leiðin hlaut því að liggja
til Akureyrar, þar sem Guðmundur
lauk námi í húsgagnasmíði og enn
síðar í bókbandsiðn, enda hafði hann
meistararéttindi í báðum þessum iðn-
greinum. Einnig fékkst hann all-
mikið við myndlist, einkum teiknun
og vatnslitamálun, og þar sem í öðm
lofa verkin meistarann. Næsta ljóða-
bók, Úlfablóð, kom ut undir höfund-
arnafninu Álfur frá Klettstíu 1933,
síðan Störin syngur 1937, Svört
verða sólskin 1951, Söngvar frá sum-
arengjum 1957 og ljóðþýðingarnar
Undir bergmálsfjöllum 1958. Eftir
það snéri hann sér meir að lausa-
máli. Auk þýðinga komu út smá-
sagnasöfnin Svartárdalssólin 1964,
Rautt sortulyng 1967, Rósin frá
Svartamó 1971 og Tvær fyllibyttur
að norðan 1982, einnig skáldsagan
Stúlkan úr Svartaskógi 1968. Endur-
minningar hans frá æskudögum,
Þannig er ég, viljirðu vita það, kom
svo út árið 1978 og Draumur undir
hauststjörnum, fmmort Ijóð og þýdd,
1980. Loks kom svo út úrval úr verk-
um Guðmundar á áttræðisafmæli
hans og bar heitið Undir lyngfiðluhl-
íðum. Það er að finna ágæta ritgerð
um skáldið, ljóðagerð þess og list-
feril, eftir Gísla Jónsson mennta-
skólakennara. Þessa bók sína og
ýmsar aðrar myndskreytti Guðmund-
ur sjálfur, m.a. tvö sérprent, sem
hann gekk frá og gerði að öllu leyti
sjálfur í örfáum eintökum og gaf
vinum sínum.
Mikið orð fór snemma af Guð-
mundi sem vönduðum og listfengum
bókbandssnillingi. Unun var að koma
á heimili þeirra Rögnu og skoða
bækurnar, sem þöktu veggi og hús-
bóndinn, stórvirkur og vandlátur
bókasafnari, hafði sjálfur bundið.
Vandfýsnustu bókasafnarar landsins
sendu honum oft þær bækur sínar
fágætar, sem þeir vildu helst vanda
til banda á, enda fengu þeir konungs-
gersemar til baka. Einn þessara
bókamanna var Þorsteinn M. Jóns-
son, skólastjóri Gagnfræðaskóla Ak-
ureyrar. Hann þekkti Guðmund vel
af langri viðkynningu, enda var með
þeim mikil vinátta. Marga lúna, en
fágæta skræðu hafði Guðmundur
handleikið fyrir Þorstein og breytt í
dýrgrip og skartgrip.
Það er því mjög að vonum, að
Þorsteinn snéri sér til Guðmundar
og fékk talið hann á að gerast kenn-
ari í teikningu, handavinnu og þó
einkum bókbandi við skólann árið
1951. Þorsteini var mikið kappsmál
að koma traustum fótum undir
verknám í skólanum og gera það fjöl-
breytt og hagkvæmt, og nýtur skól-
inn enn góðs af þeirri stefnu Þor-
steins, þótt játa verði, að bókband
er ekki lengur á dagskrá. Ástæður
þess verða þó ekki raktar hér. Ekki
er erfitt að skilja, að bókband hafi
verið sú grein handmennta, sem stóð
hvað næst hug og hjarta Þorsteins,
og þess vegna hafi hann viljað vanda
sem allra best valið á kennaranum.
Það tókst honum sannarlega. Guð-
mundur var raunar ekki alveg óvan-
ur kennslu, því að hann hafði farið
að Reykholtsskóla og kennt þar tvo
vetur 1939-’41, meðan Jóhann bróð-
ir hans var þar skólastjóri. Er ekki
að orðlengja, að Guðmundur var
fastakennari við Gagnfræðaskóla
Akureyrar í 21 ár eða til vors 1972.
Hafist var handa við að koma upp
nauðsynlegum tækjakosti til bók-
bandskennslunnar, og svo skipulagði
Guðmundur kennsluna og í tímum
hans, þó að allur gangur væri á nám-
skappi þeirra sumra í ýmsum öðrum
greinum, eins og gengur. Kennarinn
hafði einstakt lag á að skilja þá,
spjalla við þá, verða félagi þeirra og
fræðari í senn. Hann lét ekki við það
sitja að kenna þeim vinnubrögðin,
heldur ræddi við þá um margt það,
sem þeim kom vel að vita eða hug-
leiða. Ekki spillti, ef með fylgdi
hnyttin saga eða vel gerð vísa að
vestan. Nemendunum þótti líka vænt
um Guðmund og kunnu að meta
hann sem kennara, mann og vin.
Hjá honum vöndust þeir líka á reglu-
semi, snyrtimennsku og góða um-
gengni á vinnustað, og það kom þeim
mörgum vel síðar.
Ekki hafði Guðmundur gegnt
kennarastöðu í bókbandi lengi, þegar
hann sá þörfina á kennslubók í grein-
inni. Hann gerði sér þá hægt um
hönd og samdi hana. Kennslubók í
bókbandi og smíðum heitir hún og
kom út árið 1955. Af henni hafa
margir haft gagn og kunnáttu, ekki
síst þeir, sem fengist hafa við það
sér til gamans í tómstundum að binda
bækur.
Guðmundur Frímann var afar góð-
ur og ljúfmannlegur félagi í kennara-
hópnum, skemmtinn og gamansamur
og „sagnasjór og vísnabrunnur“, eins
og hann komst sjálfur að orði um
annan Húnvetning. Fyrir kom, að
hann var fenginn til að fara með
eitthvað eftir sjálfan sig á góðri
stund, en annars var honum ekki
mikið um það gefið að flíka skáld-
skap sínum, og ekki vissi ég til, að
hann kastaði fram lausavísu.
Gott var jafnan að koma á heim-
ili þeirra Rögnu. Þau voru hvort sem
annað í smekkvísi og myndarskap.
Flestir hlutir á heimilinu voru hand-
verk þeirra sjálfra, húsgögnin, mál-
verkin, áklæði, gluggatjöld, útskurð-
ur og útsaumur. Meira að segja litim-
ir á veggjum og loftum voru með
einhvetjuhi ævintaýralegum blæ,
gæddir óræðum töfrum og lífi. Þeir
voru hvergi til annars staðar, en
blandaðirá staðnum af húsráðendum
sjálfum. Áður er minnst á bókakilina
frá gólfi til lofts. Og þau Ragna
kunnu sannarlega að fagna gestum,
ekki aðeins með veitingum góðum,
heldur ekki síður af gnægð hjartans
og með elskulegu viðmóti.
Guðmundur Frímann fæddist í
Hvammi í Langadal á Ólafsmessu
fyrri árið 1903. Foreldrar hans voru
Valgerður Guðmundsdóttir og Guð-
mundur Frímann Bjömsson, sem þar
bjuggu þá og lengi síðan. Hann fór
ungur að heiman, fyrst í unglinga-
skóla á Hvammstanga, síðan til
Reykjavíkur í tvö ár, en þá til Akur-
eyrar, þar sem hann lauk iðnnámi.
Þótt skólasetur hans væru ekki
langar á nútíðarvísu stundaði hann
alla tíð bóklestur og sjálfsmenntun
af áfergju, var víðlesinn og mikill
smekkmaður á skáldskap. Hann unni
íslensku máli hugástum, var sífellt
að velta fyrir sér orðum og auka við
orðaforða sinn, sem ekki síst var
sprottinn úr hreinu máli skyni bor-
innar íslenskrar alþýðu til sjávar og
sveita.
Fjórða áratuginn stundaði hann
húsgagnasmíði á Akureyri, en eftir
tveggja ára dvöl í Reykjavík, sem
fyrr er getið, var hann 10 ár verk-
stjóri í Vélabókbandinu hf. á Akur-
eyri, áður en hann gerðist kennari
viðGagnfræðaskólann.
Árið 1930 kvæntist hann Rögnu
Jónasdóttur skipstjóra á Akureyri,
Hallgrímssonar og Valgerðar Al-
bertsdóttur, stórglæsilegri konu, sem
látin er fyrir 6 árum. Þau eignuðust
þtjár dætur, Valgerði, gifta Karli
Jörundssyni, Gunnhildi, gifta Sverri
Gunnlaugssyni, og Hrefnu, gifta
Þorsteini Jökli Vilhjálmssyni.
Gagnfræðaskóli Akureyrar vottar
Guðmundi Frímann virðingu og þökk
fyrir frábær störf hans í þágu skólans
og nemenda hans. Við gamlir félagar
hans af kennarastofunni sendum
honum hinstu kveðju út yfir hafið
mikla, blessum minningu hans og
vottum ástvinum hans samúð okkar.
Enn er gróðurtíð gengin,
gaddurinn bráðum þaggar
lyngþyt og lindahjal.
Senn standa sumarregnin
sönglaus í Langadal.
(G. Fr.)
Sverrir Pálsson
Það var einhvem tíma fyrir 12
eða 15 árum, að ég hafði orð á því
við Jón úr Vör skáld, að ég ætti
nokkrar bækur óinnbundnar og jafn-
vel í örkum sem væru of dýrmætar
í mínum augum til að ég gæti sætt
mig við að hafa þær í svo rytjulegum
búningi sem þær voru. Jón vissi að
ég fór á hveiju sumri norður á Akur-
eyri og dvaldist þar í einn til tvo
mánuði í senn. Hann sagði: Talaðu
við hann Guðmund Frímann. En ég
þekki hann ekkert, sagði ég. Jón
taldi það ekki skipta neinu máli og
kvað mig mundu fá verulega gott
band á bækur mínar hjá Guðmundi,
ef hann tæki verkið að sér. Þannig
atvikaðist það, að ég kynntist Guð-
mundi. Hann tók mér vel, þegar ég
bar upp við hann erindið, en sagðist
raunar vera að hætta þessu nema
fyrir nánustu vini, sagðist vera orð-
inn gamall og farinn að heilsu. Síðan
fékk ég Hómerskviður og Þjóðsögur
Jóns Árnasonar í forkunnarfögru
bandi, en auk þess veittist mér sú
ánægja að kynnast Guðmundi nokk-
uð.
Einn dag sit ég inni í stofu með
honum í húsi hans við Hamarstíg á
Akureyri og töluðum saman. Ef til
vill hafði ég komið til að borga hon-
um fyrir bókbandið. Á því var hand-
bragð meistarans, en kostaði þó
ekki nema tvo þriðju af því sem
gangverð var í Reykjavík, ef það var
þá svo mikið. Guðmundur ætlaði
ekki að hagnast á mér. En í stað
þess að tala um bókband, tölum við
um skáldskap og höfunda. Stundum
hafði andað köldu að norðan í garð
atómskálda sem ekki rímuðu alltaf
að gömlum sið, en slíkt skáldaveður
var gersamlega fjarlægt okkur, þar
sem við sátum saman og spjölluðum
Blómastofa
WH • */* ^
fnðjinns
Suöurlandsbraut 10
108 Reykjavík. Sími 31099
Opið öll kvöld
til kl. 22,- einnig um helgar.
Skreytingar við öll tílefni.
Gjafavörur.
t
Ástkær eiginmaður minn, faðir okkar, tengdafaðir, afi og langafi,
GUNNAR BREIÐFJÖRÐ ÞÓRARINSSON
skipstjóri,
Hrafnistu,
Hafnarfirði,
andaðist föstudaginn 18. ágúst í Landsspítalanum.
Lilja Kristdórsdóttir,
Rósamunda B. Taylor,
Már B. Gunnarsson,
Indíana B. Gunnarsdóttir,
Stefán B. Gunnarsson,
Ólafur Þorri Gunnarsson,
Robert Lee Taylor,
Guðrún Einarsdóttir,
Pétur Þór Kristinsson,
Elsa Traustadóttir,
Sigrún Þórarinsdóttir,
barnabörn og barnabarnabörn.
t
Ástkær móðir okkar, tengdamóðir og amma,
STEINÞÓRA HILOUR JÓNSDÓTTIR,
Rauðalæk 24,
Reykjavík,
verður jarðsungin frá Fossvogskirkju þriðjudaginn 22. ágúst
kl.13.30.
Sigriður Emilsdóttir,
Erla Emilsdóttir,
Guðrún Emilsdóttir,
Óðinn Halldórsson,
Ragnar Harðarson,
Guðfinnur Haildórsson,
og barnabörn.
t
Móðursystir okkar,
GUÐRÚN JÓNSDÓTTIR
frá Patreksfirði,
si'ðasttil heimilis á Droplaugarstöðum,
andaðist 18. ágúst.
Útförin fer fram þriðjudaginn 22. águst kl. 15.00 frá kapellunni
við Hafnarfjarðarkirkjugarð.
Fyrir hönd aðstandenda,
Álfheiður Jónasdóttir,
Ása Hanna Hjartardóttir,
Skúli Gunnar Böðvarsson.
+
Eiginmaður minn, faðir, tengdafaðir, afi og langafi,
JÖRGEN P. LANGE,
verður jarðsunginn frá Fossvogskapellu þann 22. ágúst kl. 10.30.
Blóm og kransar afþökkuð en þeim sem vildu minnast hans er
bent á hjúkrunarheimilið Sunnuhlíð í Kópavogi.
Unnur Lúthersdóttir Lange.
+
Faðir okkar, tengdafaðir, afi og langafi,
GUÐMUNDUR FRÍMANN
rithöfundur,
verður jarðsunginn frá Akureyrarkirkju mánudaginn 21. ágúst
kl. 13.30.
Þeim, sem vilja minnast hins látna, er bent á Hjarta- og æðaverndar-
félag Akureyrar.
Valgerður Frímann, Karl Jörundsson,
Gunnhildur Frímann, Sverrir Gunnlaugsson,
Hrefna Frímann, Þorsteinn Jökull Vilhjálmsson.
barnabörn og barnabarnabörn.
+
Þökkum innilega þeim fjölmörgu er hafa sent okkur samúðar og
vinarkveðjur vegna fráfalls móður okkar, tengdamóður og ömmu,
FANNEYJAR ODDSDÓTTUR,
Hlíðargerði 18.
Sérstakar þakkir færum við séra Ólafi Skúlasyni, biskup og konu
hans fyrir þeirra vináttu og hiýhug.
Ástrfður Gunnarsdóttir, Valgeir Axelsson,
Steinunn Gunnarsdóttir,
Kristfn Gunnarsdóttir,
Gunnar Gunnarsson,
Guðný Gunnarsdóttir,
Bjarni Gunnarsson,
Heiðar Gunnarsson
og barnabörn.
Axel Axelsson,
Marteinn Sverrisson,
Ágústa Magnúsdóttir,