Morgunblaðið - 31.10.1989, Blaðsíða 42

n.
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 31. OKTÓBER 1989
Minning:
Carl Billich
tónlistarmaður
Fæddur 23. júll 1911
Dáinn 23. október 1989
Carl Billich kom ungur til íslands
og batt snemma tryggðir við land
og þjóð. Hann var fæddur og uppal-
inn í Vínarborg. Hann dvaldist hér
á landi frá 1933 til 1940 og síðan
frá 1947 til dauðadags.
Það var íslenzku listaiífi mikill
fengur að fá svo hæfan tónlistar-
mann til starfa. Hann bar með sér
ferskan og léttan blæ frá heima-
landi sínu og byrjaði strax að vinna
Qölþætt störf á akri íslenzkrar tón-
listar. Hann aðstoðaði MA-kvartett-
inn góðkunna, sem á þeim árum
gladdi hug og hjörtu landsmanna
með söng sínum. Hafði hann og
áður haft tækifæri til að fylgjast
með hinum heimsfrægu Comedian
Harmonists, sem byrjuðu að syngja
saman í Þýzkalandi 1927. Þeir
fluttu til Vínarborgar 1935 og
sungu þar og víðar, unz heimsstyij-
öldin tvístraði samstarfí þeirra.
Seinna kom það í hlut Carls Billich
að aðstoða fjölmarga sönghópa og
tónlistarunnendur, sem til hans leit-
uðu. Við félagar í kvartettinum
Leikbræðrum, sem sungum dálítið
sáman á árunum 1945-1952, þurft-
. lítíi oft að leita til hans. Var hann
jáfnan boðinn og búinn til að hjálpa
okkur, raddsetja lög, leika undir,
, þjálfa og leiðbeina án endurgjalds.
Meðfædd kurteisi hans, ljúf-
- . mennska og raddsetningar þær,
• sem hann gerði fyrir kvartettinn,
baeri ekki að skoða sem einkaeign
okkár, heldur jafnframt til afnota
fyrir aðra þá, sem vildtr koma sam-
,an og syngja sjálfum sér og öðrum
til ánægju. Minnast mætti þess,
að...
„Wo man singt, da sefzt du ruhig nieder,
böse Menschen haben keine Lieder,“
— svo sem hefur verið orðað á
íslenzku:
. „Hvar söngur ómar, seztu glaður.
Það syngur enginn vondur maður."
- ' , Enga greiðslu vildí hann þiggja
fyrr.en við værum orðnir svo fræg-
, •«■;$>£ íjáðir. að við færum að hafá
- verulegar tekjur af þessum sam-
söng.- Af eðlilegum ástæðum rann
áö„stund aldrei upp og skuldin er
j . því ógreidd. Þess vegna eru einlæg-
Zí þakkir þáð eina, sem við höfum
fram áð færa á kveðjustund. Við
sei«fum eiginkonu hins látna, frú
, áÞuríðí Biilich, eg fjölskyldu innilég-
1 ar' samúðarkveðjur. Við drúþum
' höfðí og. kveðjutn mætan mann og
góðan vin- með virðingu og þökk
•- að leiðarlokum. „ -
Friðjón Þórðarson
••Þ-**.•' •' ■ - L
Kýeðja frá Þjóðleikhúsinu
Carl Billich er fæddur og uppal-
irjn í Vínárborg, foreldrar hans voru
Elisabet og Carl Billich, en faðir
hans var tækjasmiður og handsmíð-
aði lækningatæki á meðan það
tíðkaðist en réðst síðar til Siemens
og vann við gerð ýmissa hluta í
útvörp o.þ.h.
Árið 1933 kom Carl til íslands,
þá með híjómsveit frá Vín sem hafði
verið ráðin af Rosenberg til að spila
á Hótel íslandi. Carl kvæntist eftir-
iifandi eiginkonu sinni, frú Þúríði
(Jónsdóttur) Billich árið 1939. Carl
sat í fangabúðum Breta öll stríðsár-
in og kom ekki aftur til íslands
fyrr en árið 1947 og hefur verið
hér búsettur síðan.
Þau Carl og Þuríður eiga eina
dóttur, Sigurborgu Elísabetu, sem
er gift Odda Erlingssyni og eiga
þau einn son, Carl Erling.
j Það var mikil gæfa fyrir Þjóðleik-
húsið, þegar Carl Billich hóf störf
þar. Hann réðst fyrst til leikhússins
sem hljómsveitarstjóri í Kard-
emommubæinn í janúar 1960. 1.
september 1964 var hann síðan
fastráðinn sem tónlistarstjóri Þjóð-
leikhússins, jafnframt því sem hann
stjórnaði Þjóðleikhúskómum og
þjálfaði hann og gegndi hann því
starfi óslitið til ársins 1981, er hann
lét af störfum fyrir aldurs sakir.
Carl Billich stjómaði tónlist í
u.þ.b. 40. leikverkum og söngleikj-
um hjá. Þjóðleikhúsinu, þann tíma
sem hann starfaði þar, má þar
riefha nær öll bamaleikrit, sem leik-
húsið flutti á þessum tíma, en hæst
skaga af þeim leikrit Egners, Kard-
emommubærinn óg Dýrin í Hálsa-
skógi. Þá má nefna íslensku verkin
Delerium Búbónis, Ég vil auðga
mitt land, Silfurtúnglið o.fl., einnig
Púntila og Matta og Túskildings-
óperana.
Carl Billich var afar ástæll maður
í Þjóðleikhúsinu og naut virðingar
og vináttu allra þeirra sem með
honum störfuðu. Hann var óhemju
natinn við að kenna og þjálfa leik-
ara í músíkatriðum og var það oft
ekki auðvelt verk sem gat og tekið
á þolinmæðina. En uppgjöf var orð
sem ekkí var til í hans orðabók og
menn hér f húsinu undraðust oft
þoiinmæði hans og jafnframt þann
ótrúlega árangur sem hann náði í
starfi sínu.
Hans var sárt, saknað í Þjóðleik-
húsiim þegar hann lét af störfum
og rpargir sakna vinar í stað nú við
andlát hans. En Carl Billich skildi
eftir sig mikla þekkingu og reynslu
á sviði tónlistar í Þjóðleikhúsinu,
• sem- listanrenn' þess' munn búa að
um langa-. framtíð- og.yið stöndum-
í. þakkarskuld við hann fyrir það.
Ég veit að’ég mseli fyrir munn
allra hér í Þjóðleik-húsiriu þegar ég
færi eiginkonu hans og flölskyldu
Hans adlri innilegar samúðarkveðj-
ur.
‘ Gísli Alfreðsson
t
Móðir okkar,
DÓRA HALLDÓRSDÓTTIR,
lést í hjúkrunarheimilinu Sunnuhlíð, laugardaginn 28. október sl.
Margrét Einarsdóttir,
Valgerður Einarsdóttir,
Þorsteinn Einarsson.
t
Eiginmaður minn, faðir okkar og tengdafaðir,
JÓHANNES JÓHANNESSON,
Hátúní 11,
andaðist 27. október.
Karóifna Jósefsdóttir,
Elsa Jóhannesdóttir,
Bergrós Jóhannesdóttir, Ásgeir Jakobsson.
Kveðja frá Þjóðleik-
húskórnum
í dag fer fram frá Dómkirkjunni
í Reykjavík útför Carls Billich, fyrr-
verandi söngstjóra Þjóðleikhúskórs-
ins.
Carl Billich fæddist í Vín 23.
júlí 1911 og lést í Reykjavík .23.
október 1989. Með honum er fallinn
í valinn mikill listamaður og sterkur
persónuleiki, sem sett hefur svip á
umhverfí sitt og samtíð um áratuga
skeið.
Islensku tónlistarlífí var það mik-
il lyftistöng að Carl Billich settist
að hér á landi. Og fyrir Þjóðleik-
húskórinn var það stórkostleg gæfa
er hann var söng- og æfíngastjóri
kórsins frá 1964 til 1981. Einnig
hefur kórinn sungið inn á hljómplöt-
ur undír hans stjórn.
Árið 1975 fór Þjóðleikhúskórinn
ásamt leikuram Þjóðleikhússins til,
Kanada og Bandaríkjarina og kom
fram sem ein heild 16 sinnum á
22 dögum á þessum stöðum Undir
stjórn Carls Billich. Komu þá vel í
ljós stjómviska hans og einstakir
samskiptahæfíleikar, sem hann
hafði í svo ríkum mæli.
Kórfélagar þakka samfylgd á
liðnum áram og minnast með
hjartahlýju ánægjulegra samvera-
stunda, Cari Billich var einstaklega
mikið prúðmenni, ljúfur og hógvær
í framkomu allri. Okkur öllum var
hann mikil fyrirmynd. Eiginkonu
hans, Þuríði, og öðrarh aðstandend-
um vottum við okkar dýpstu samúð.
Nú er þessi góði maður ekki leng-
ur á. meðal vor, en minning hans
mun lifa um langan aldur.
Megi góður Guð varðveita hann
og gefa honurn frið.
F,h. Þjóðleikhúskórsins,
Guðný Bernhard.
Carl Billich tónlistamiaður lést .í
Landakotsspítalanum mánudaginn
23.. þ.m. á sjötugasta ög níunda
aldursári. Með' honupi. er hörfinn
einn af ,þelm rrierku bráútryðjen<T-
um, sem hafa sett svip á. fslenskt
tónlistarlif á þessarúöld. Hann átti
langan og viðburðarríkan starfs-
feril að baki. Cacl vár Vínarbúi og
þac var hann fæddur og alinn upp.
I þeirri víðfrægu tónmerintaborg
hlauthann góðan undirbúning und-
ir lífsstarf sitt.
Til íslands kom Carl árið 1933,
ásamt fleiri austurrískum og þýsk-
um hljóðfæraleikurum, og byrjaði
að iðka tónlist sína á Hótel íslandi,
sem stóð á Hallærisplaninu svo-
nefnda. Segja má að Carl og félag-
ar hans hafí flutt með sér andblæ
evrópskrar hámenningar og tónlist-
arhefðar. Þessir ágætu listamenn
vora aldir upp og höfðu hlotið sinn
skóla þar sem vagga tónlistarinnar
hefur staðið um alda raðir.
Skömmu eftir að Carl kom til
Islands kvæntist hann konu sínni,
Þuríði, sem reyndist honum tryggur
og góður föranautur allt til hinstu
stundar. Það kom ekki hvað síst í
ljós hin síðari ár, þegar hann var
þrotinn að kröftum eftir Iangan og
oft strangan vinnudag.
Árið 1940 var Carl handtekinn,
eins og fleiri útlendingar hér á
landi, og fluttur í enskar fangabúð-
ir. Þar dvaldist hann til stríðsloka,
en var sendur til Þýskalands eftir
fangavistina, ásamt mörgum öðram
sem líkt var ástatt með. Þar var
hann án vegabréfs og vegalaus í
" - öllum'hörmungum og þrengingum
eftirstríðsáranna. Það mun fyrst og
fremst Þuríði konu hans að þakka
að Carli tókst að komast aftur til
íslands árið 1947 og hér öðlaðist
hann ríkisborgararétt og nýtt föður-
land. Þuríður leitaði að manni
sínum, innan um þá mörgu týndu
og vegalausu og tókst að koma
honum heim til íslands. Ást Þuríðar
og umhyggja til manns síns var
einlæg og entist út yfir gröf og
dauða. Um dvöl sína í fangabúðun-
um vildi Carl aldrei ræða.
Eftir að Carl kom aftur til lands-
ins varð hann brátt mjög virkur í
íslensku tónlistarlífi. Hann lék und-
ir og útsetti lög fyrir ýmsa kvart-
etta. M.a. Leikbræður, Smárakvart-
ettinn, og MA-kvartettinn. Einnig
var hann undirleikari hjá karlakóm-
um Fóstbræðram í fjölda ára og fór
söngferðir með kórnum til margra
landa. I Naústinu starfaði hann í
16 ár og ennfremur í Sjálfstæðis-
húsinu við Austurvöll. Þá stundaði
hann kennslu í píanóleik.
Snemma var farið að leita til
Carls til að leika undir og útsetja
tónlist fyrir leiksýningar hér í borg-
inni. Brátt kom í ljós að Carl Billich
var sá maður, sem við leikarar og
leikstjórar gátum ekki án verið.
Hann var ráðinn kór- og hljóm-
sveitarstjóri hjá Þjóðleikhúsinu
1964 og gegndi þeirri stöðu til árs-
ins 1981, er hann Iét af. störfum
sökum aldurs.
Sá sem þetta ritar átti því láni
að fagna, að starfa með Carli við
nær 20 leiksýningar hjá Þjóðleik-
húsinu. Einnig unnum við saman
við útgáfu af nokkram hljómplöt-
um. í meira en tuttugú ár var okk-
ur Carli falið að annast skemmtiat-
riði á 17. júní-hátíðum fyrir
Reykjavíkurborg. Þá era ótaldar
þær ferðir, sem við fóram ásamt
félögum okkar til nærliggjandi
staða í sama tilgangi. .
Ég veit að- íslenskir leikarar og
leikstjórar kunnu vel að meta störf
hans og þakka Carli að leiðarlokum
f af heilum hug. Við minnumst Ijúf-
mennsku hans og þráutseigju. Aldr-
4 ei gafst hann upp, þó stúndum
reyndist erfítt að koma púsIuspilinU
saman. Alltaf fannst honum að
hægt væri að gera betur. Carl
Billich var sannur listamaður og
séntilmaður i orðsins fyllstu merk-
ingu.
Carl var sæmdur fálkaorðunni
fyrir störf sín í 'þágu tónlistar á
Islandi og .einnig sérstakrar viðor-
kenriingar frá fínnskum og aust-
urrískum stjórnvördúm. '
Þau hjón Carl og Þuríður eignuð-
ust eina dóttur, Sigurborgu að
nafni, sem var augasteinn og eftir-
læti þeirra beggja. ■
Ég og kona mín sendum þeim
mæðgum og fjölskyldu Sigurborgar
hugheilar samúðarkveðjur, Fari í,
friði gamall vinur. BIessuð sé minn- •
ing Garls Billichs. ■ -
Klemenz Jónsson
Þar sem ég á þess ekki kost að
vera viðstaddur þegar Carl Billich
verður til grafar borinn langar mig
til að skrifa hér örfá kveðjuorð.
Ég naut þeirrar ánægju að við
Carl voram samverkamenn um ell-
efu ára skeið. Þau kynni. voru þó
þriþætt.
I fyrsta lagi var Carl á þessum
tíma eini fastráðni tónlistarmaður-
inn í Þjóðleikhúsinu. Þar kom því
mikið starf í hans hlut, æfa upp
óperar, söngleiki, æfa mislagvísa
leikara, stjóma hljómsveitum í
barnaleikritum, æfa Þjóðleikhús-
kórinn og stjóma honum iðulega,
útsetja mikið af tónlist, panta nótur
og hafa alla yfírumsjón með nótna-
safni Ieikhússins. Er skemmst af
því að.segja, að öll þessi störf rækti
Carl af stakri skyldurækni, mikilli
prúðmennsku og öryggi, þannig að
hann naut virðingar og aðdáunar
sinna starfsfélaga.
í öðra lagi starfaði ég með Carli
sem listamanni, bæði í La Bohéme
og eins í Litlu flugunni, vinsælum
kabaretti með lögum Sigfúsar Hall-
dórssonar. Sérlega var það sam-
starf ánægjulegt; næmleiki Carls,
fagleg vinnubrögð og einstaklega
þægilegt viðmót gerðu slíkt starf
hnökralaust og reyndar ögninni
betur.
í þriðja-lagi fer ekki hjá því að
menn sem vinna saman bindist
nokkurs konar vináttuböndum, ef
sálirnar á annað borð ná saman.
Þá kynntist ég mannkostamannin-
um Carli Billich; allt hans fas og
viðhorf var mótað af fágun evr-
ópskrar menningar og máttum við
íslendingar mikið af því læra - og
mættum - þó að því væri víðs fjarri
að Carl hreykti sér af einu né neinu,
sem okkur gengur seint að tileinka
okkur; hins vegar kunni Carl einnig
vel að meta hið besta í okkar fari.
Lífshlaup hans var óvenjulegt og
þó aldrei eins dramatískt og í stríðs-
lok. Hann hafði verið tekinn hönd-
um hér við hernámið, eins og aðrir
þýskumælandi menn. En í ringul-
reið stríðslokanna tók sú ágæta
kona frú Þuríður sig upp og leitaði
manns síns, svo auðvelt sem það
kann að hafa verið og aðrir hafa
um vitnað, þegar allt var á ókunn-
um fæti. Frú Þuríður hafði erindi
sem erfiði með aðstoð Rauða kross-
ins, og mun þessi litla ferðasaga
vera hetjusaga.
Nú er Carl farinn í aðra ferð,
þangað sem hann verður ekki sótt-
ur nema heimsóttur.
Sjálf lifír minningin um góðan
drerig og mikinn heiðursmann.
Sveinn Einarsson
Þegar vinur okkar, Carl Billich,
er kvaddur hinstu kveðju er margs
að minnast. Fyrir okkur systkinin
var það mikil gæfa þegar Carl og
Þura fluttu í Barmahlíð 30 fyrir
tæpum fjörutíu árum því þá eignuð-
umst við nýtt athvaif sem alltaf
stóð okkur opið. Carl var mikið
heima við á daginn við kennslu,
útsetningar og æfíngar með alls
kyns söngfólki. Og var því nokkurs
konar akkeri hússins ef á þurfti að
halda. Ósjaldan var til hans Ieitað
ef eitthvað vantaði í skyndi og sjald-
an brást að lausnin fannst uppi í
geymslu eða útí bílskúr, þar sem
nánast allt var til, enda engu hent.
Harðir tímar stríðsáranna höfðu
sett sitt mark á Carl og það kom
ýmsum. vel þegar eitthváð vantaði.
Vinnudagurinn var langur en allt
var skipulagt og nákvæmni mikil í
öllum hans gjörðum. Það er því
ekki skrítið þótt foreldrar okkar
notuðu hann stundum sem fyrir-
mynd, þegar reynt var að kenna
okkur betri siði. Énda skildist manni
fljótt að Billich-siðir væra verðugir
til.eftirbréytni, þótt stundum þætti
okkur nóg um rólegheitin. En sýndi
maður óþolinmæði kom kímnigáfa
hans strax öllum í gott skap. Þær
eru ótal margar stundirriar sem
Þura og Carl urðu að þola neðri-
hæðar skarann ekki síst þegar
þekkt lístafólk' var þar á æfingum,
en aldrei var hurðum lokað þrátt
fyrir mikla fyrirferð. Erfitt er þvt
að sjá æskuárin án Carls og fátæk-
ari ,væri þjóðin öll hefði hún ekki -
eignast hann og um leið Sér maðúr
að- fómin hefur verið mikil fyrir
Billich fjölskylduna að sjá á eftir
slíkum dreng til íslands,
Eftirsjáin er mikil en um leið
hariiingja áð hafa mátt eiga sam-
leið méð honum og fyrir það viljum-
við þakka.
Þegar horft er til baka þá rifjast
margt upp sem ekki verður tíundað
hér heldur geymt méð ljúfum minn-
ingum um fíngerðan listamann er
kom til íslands á krepputímum og
öðlaðist hér með Þuru sinni og
Siddu Lísu þá hamingju er hann
leitaði eftir.
Það leyndi sér ekki að Carl var
mjög hamingjusamur og sáttur við
sig og sitt enda uppskar hann eins
og hann sáði.
Hann giftist dásamlegri konu og
síðan kom yndisleg dóttir og vina-
íjöldinn segir sína sögu um hversu
vinsæll hann var.
Um leið og við þökkum sam-
ferðamanni og tryggum vin fyrir
allt og allt, þá viljum við kveðja
hann með stefi úr vöggulaginu
fagra sem hann samdi sjálfur:
Óli Lokbrá leiðir þig
létt um draumsins svið.
Heillar yfír bamsins brá
blíðan nætur frið.
(Lag: Carl Billich. Texti: JakobHafstein.)
Þura og Sidda Lísa, guð blessi
ykkur og styrki.
Systkinin á neðri liæðinni.