Morgunblaðið - 01.11.1989, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 1, NÓVEMBER 1989
------...... i , 1 ' ■; r í r ' r1—-—r-*--"1 ■1 :
Minning:
Carl Billich
tónlistarmaður
Fæddur 23. júlí 1911
Dáinn 23. október 1989
Carl Billich er borinn og barn-.
fæddur í Vínarborg þrem árum
áður en heimsstyijöldin fyrsta brýst
út. Faðir hans sem hét einnig Car]
var „þúsundþjalasmiður", sem
hannaði og smíðaði verkfæri handa
skurðiæknum. Móðir hans hét
Elísabet.
Heimsstyijaldirnar tvær, með öll-
um þeim matarskorti, örvæntingu
og óvissu í andrúmsloftinu sem
þeim fylgdi, mörkuðu djúp spor í
sálarlíf Carls Billich. í þeirri reynslu
virðist líka liggja uppsprettan að
styrkleikum og mannkostum Carls.
Ef til vill einmitt vegna þessarar
erfiðu reynslu kunni hann öðrum
fremur að meta til hamingju þá
kafla lífsins sem veittu honum skil-
yrði til mannsæmandi lífs. Eftir
matarskort fyrstu heimsstyijaldar-
innar er Carl í hópi austurrískra
bama sem norski Rauði krossinn
býður til Noregs, til líkamlegs og
andlegs næringarauka. Góðar
minningar frá Noregi þennan tíma
eru meðal þeirra frásagna sem ég
fékk að njóta með dóttur hans á
unglingsárunum, þegar þannig
stundir gáfust að hann rifjaði upp
frá fortíð sinni.
Móðir Carls missir bróður sinn,
efnilegan tónlistarmann, f stríðinu.
Hún sækir fast að Carl setjist við
píanóið um 6 ára aldur, en hann
þijóskast við þar til hans eigin áhugi
vaknar í tengslum við tónelskan
kennara á bamaskólaárunum.
Fyrstu laun sín fyrir píanóleik hlýt-
ur Carl 10 ára gamall er hann leik-
ur undir á píanó við sýningu þög-
ulla kvikmynda í bíóinu í götunni
þar sem hann býr. Bekkjarbróðir
og vinur Carls á barnaskólaárunum,
Josef Felzmann, fer í tónlistarskóla
og daginn eftir sest- Carl í sama
skóla. Þetta segir eitthvað um það,
hve hlýjar tilfinningar eins og vin-
átta og áhugi láta margt gott af
sér leiða. Átján ára gamall í krepp-
unni miklu léttir Carl. undir með
fjölskyldu sinni, og leikur undir með
18 manna hljómsveit sem skemmti
gestum kvikmyndahúsa fyrir sýn-
ingar. Samleikur og vinátta Carls
og Felzmanns heldur áfram. Þeir
fá boð um að vera með í Vínartríói
sem átti að leika á gamla Hótel
Islandi er stóð við Hallærisplanið
hér í Reykjavík en er nú löngu
brunnið. Þannig flyst lífsbraut Carls
Billich til íslands í september 1933,
þótt ákvörðun hans væri foreldrun-
um þungbær. Væringar voru miklar
í hinum stóra heimi. Þetta er sama
ár og landi hans, Adolf Hitler, verð-
ur kanslari Þýskalands.
Á Hótel Islandi var salur með
tónlistarpalli á miðju gólfi. í þijú
ár leikur þarna á pallinum tríóið
Billich, Felzmann og Czerney. Þeir
leika stundum óskalög með sídegi-
skaffiilminn í vitum og standa fyrir
dansleikjum kvöldsins. Og frá pall-
inum á gamla Hótel íslandi, vaxa
tvær greinar á lífsmeiði Carls: Frá
pallinum verður honum tíðlitið á
gullfallega stúlku með brosmild
augu, sem kemur þarna með vin-
konum sínum að fá sér kaffisopa
og hlusta á hann spila. Þau gifta
sig 27. maí 1939, Þuríður og Carl.
Hin greinin á lífsmeiðinum er
starfsferillinn sem átti eftir að verða
bæði fjölbreyttur og farsæli, ná til
kvartetta og kóra, leikhúslífsins og
allra landsmanna gegnum Ríkisút-
varpið. Er þá margt ótalið. En áður
en þessi blómgvun einkalífs og
starfs Garls Billich fengi frið til að
dafna, gerist líkt og í ævintýrunum
þegar þungar þrautir eru lagðar á
þann sem vinna vill til kóngsdóttur.
Rúmu ári eftir að Þura og Carl
hefja búskap, eða þann 4. júlí 1940,
er Carl tekinn á brott heiman frá
sér og færður ásamt fleiri þýskum
ríkisborgurum í fangabúðir á Eng-
landi. Við innlimun Hitlers á Aust-
urríki í Þýskaland missir Carl aust-
urrískan ríkisborgararétt sinn.
Bretar voru að framfylgja þá nýjum
lögum þess efnis, að allir þýsku-,
mælandi menn í herteknum löndum
skyldu handteknir og hafðir í gæslu
meðan á styijöldinni stæði.
Þótt matur sé oft mjög skorinn
við nögl í þeirri fjögurra ára fanga-
búðavist sem nú tekur við hjá Carli
sætir hann alltaf færis að stytta
félögum sínum stundir með tónlist
þegar hann hafði tök á hljóðfæri.
Sem dæmi semur hann og.setur
upp með félögum sínum óperettu
sem hann kallar „Tausend Tage
ohne Frau“. 1944 er Carl sendur í
fangaskiptum til Vínar en fær ekki
að fara til íslands. Þura hefur ekki
í hyggju að láta heimsmálin svoköll-
uðu stoppa sig í því að komast til
mannsins síns. Með eldmóð hjartans
og hjálp góðra manna vindur hún
sér gegnum múr af skriffinnum og
kemst til Vínarborgar í október
1946. Hér verða að vonum fagnað-
arfundir. Oft minntist Carl þess hve
sér hafi þótt leitt að skortur sá á
lífsnauðsynjum sem er í Vín á þess-
um tíma leyfir honum ekki að taka
á móti Þuru með þeim glæsibrag
er hann þráir. Þegar Þura heldur
til íslands aftur að þrem vikum liðn-
um hefur þeim orðið nokkuð ágengt
við að fá Carli fararleyfi. í janúar-
lok 1947 kemur Carl loks aftur
hingað heim. Síðan streyma tónlist-
arverkefnin til Carls. T.d. leikur
hann í Naustinu í ein 16 ár. 1964
ræðst Carl að Þjóðleikhúsinu, og
starfar þar sem kór- og hljómsveit-
arstjóri til 1981. Einnig starfar
Carl með Fóstbræðrum í yfir 20
ár. Hann leikur undir með einsöngv-
urum og kennir fjölmörgum skóla-
börnum á píanó á starfsferlinum.
Þura og Carl eignast dótturina Sig-
urborgu Elísabetu í febrúar 1951.
Ósjaldan hafa þau rifjað upp
hvílíkar ánægjustundir það voru að
vakna upp til hennar um nætur, svo
var hún þeim kærkomin og lang-
þráð. Það er í tengslum við Sigur-
borgu eða Siddu eins og við vinirn-
ir köllum hana, sem ég verð heimil-
isvinur þessarar fjölskyldu á því
umrótsári 1968. Við höfðum sest í
sama bekk „í Hamrahlíðinni“ eins
og MH var kallaður af okkur. Þann-
ig verð ég svo til daglegur gestur
á heimili þeirra í Barmahlíð 30, þar
til við útskrifumst saman sem stúd-
entar 1971 og hef notið vináttu
þessarar góðu fjölskyldu órofið
síðan. Það er margs að minnast.
Oft hefur mér orðið húgsað til þess,
ekki síst eftir því sem ég kynnist
betur þeim kjörum sem skólabörn
búa við í dag, hvílík auðna það var
okkar kynslóð að eiga í uppvextin-
um aðhlynningu vísa á fleiri heimil-
um en okkar eigin. Gestrisni Billic-
hjónanna var ómæld. Ég er í hópi
t
Vinur minn og bróðir okkar,
ÞÓRÐUR KRISTINSSON
frá Eyrarbakka,
Faxabraut 6,
Keflavik,
lést í Landspítalanum 30. október.
Clara Ó. Árnadóttir og systkini.
t
Ástkær móðir okkar,
FANNEY ÞORVARÐARDÓTTIR,
áður tii heimilis í Ystabæ 13,
Reykjavík,
andaðist á Hrafnistu 30. október sl.
Ragnheiður Jónasdóttir,
Gísli H. Jónasson,
Unnur Jónasdóttir,
Jóhann R. Jakobsson.
t
Mágkona mín og föðursystir okkar,
JENNÝ GUÐBRANDSDÓTTIR,
Njörvasundi 37,
verður jarðsungin frá Fossvogskirkju, föstudaginn 3. nóvember
kl. 10.30.
Oddný Þórarinsdóttir,
Sigrfður Hermannsdóttir,
Stefán Hermannsson.
t
Eiginmaður minn,
ÞÓRHALLUR HALLDÓRSSON
múrari,
Eyjabakka 15,
er látinn.
Útförin hefur farið fram í kyrrþey að ósk hins látna.
Fyrir hönd aðstandenda,
Ragnhild Friðjónsdóttir.
t
Föðursystir okkar,
JÓHANNAÁ. BJÖRNSDÓTTIR
húsmæðrakennari,
frá Stóru Giljá,
til heimilis f Austurbrún 2,
Reykjavík,
andaðist á heimili sínu 28. október. Minningarathöfn verður í
Áskirkju föstudaginn 3. nóvember kl. 13.30, en jarðsett verður
frá Þingeyrarkirkju laugardaginn 4. nóvember kl. 14.00.
Fyrir hönd ættingja,
Guðrún Birna Hannesdóttir,
Halldór Ingi Hannesson.
t
Eiginmaður minn og faðir okkar,
KRISTINN STEINDÓR STEINDÓRSSON
vélstjóri,
til heimiiis á Hringbraut 76,
Keflavík,
verður jarðsunginn frá Fossvogskirkju, föstudaginn 3. nóvember
kl. 13.30.
Lilja Gfsladóttir,
Katrín Kristinsdóttir Ankjær,
Gestur Kristinsson,
Ester Kristinsdóttir.
t
Konan mín, móðir okkar, tengdamóðir, amma og langamma,
ÞÓRUNN HELGADÓTTIR,
Hellisgötu 17,
Hafnarfirði,
verður jarðsungin frá Fríkirkjunni í Hafnarfirði fimmtudaginn 2.
nóvember kl. 15.00. Þeim sem vildu minnast hennar er bent á
Krabbameinsfélag íslands.
Böðvar Guðmundsson,
Helena Böðvarsdóttir,
Sjöfn Sigurgeirsdóttir,
Helga Sigurgeirsdóttir,
Gunnar Már Sigurgeirsson,
Sigurgeir Sigurgeirsson,
tengdabörn, barnabörn og barnabarnabörn.
þeirra heimilisvina sem hafa notið
hennar hvað mest. Það voru ófáar
næturnar á þessum árum, þegar
langt varð heim, sem ég gisti á
gestadýnu og iðulega vorum við
bekkjarsysturnar vaktar með léttu
banki Carls á hurðina, þar sem
hann lét þess getið að appelsínu-
safinn biði á bakka fyrir utan hurð-
ina. Þetta er lítið dæmi um þá miklu
umhyggju og nærgætni sem þessi
maður átti til að bera og notaði
óspart í samskiptum sínum við aðra.
Það má segja að virðing og hlýja
séu sá hornsteinn í framkomu sem
þarf til þess að mynda gott sam-
band við aðra. Þetta eru þeir eigin-
leikar sem fyrst koma.í huga ef
lýsa ætti persónuleika Carls Billich.
Fullur virðingar og hlýju, umhyggju
og nærgætni atti þessi lítilláti mað-
ur kappi við langan vinnudag með
fjölbrejittum verkefnum og ólíkum
samstarfsaðilum, svo sem pn'ma-
donnum og skólabörnum. Víst er
um það að hin síðasttöldu nutu síst
minni virðingar en hinar fyrrtöldu.
Ósjaldan sáum við Sidda tilsýndar
gegnum stofuhurðina er við sátum
við heimanám, hvar faðir hennar
lagði góðgæti í lófa lítilla nemenda
sinna í píanóleik, er þeir héldu keik-
ir heim á leið eftir spilatímann. Nú
sækir fólk löng uppeldisfræðileg
námskeið til að nema þá kennslu-
fræðilegu kúnst að styrkja hið já-
kvæða í persónuleika nemandans.
Þessi færni virtist Carli í blóð borin
bæði í samstarfi og persónulegum
samskiptum. Ég spyr mig oft að
því, hvað hann hafi gert við reiði
sína og þreytu, því ekki skeytti
hann skapi sínu á umhverfinu. Mér
er nær að halda að hann hafi losað
sig við sitt hugarangur úti í bílskúr.
Stundum hefur það hvarflað að
mér að bílskúrinn í Barmahlíð 30,
eins og hann var á þeim tíma er
Billich-fjölskyldan bjó þar, hefði átt
að vera friðaður og nota sem hluta
af stríðsminjasafni íslands. Þar gaf
að líta safndeildir af ýmsu tagi svo
sem naglasöfn, skrúfusöfn, blaða-
söfn og 17 nótnasafnsbunka undir
það síðasta. Sem betur fer hefur
mikið af nótunum varðveist í Tón-
menntasafni íslands. Þessar hagan-
legu safndeildir bílskúrsins endur-
spegluðu eflaust þann skort sem
Carl varð vitni að í styijöldunum
tveim. Þær voru ófáar skrúfurnar
sem þessi nýtni en ósínki maður
hirti upp á göngu sinni og kom
fyrir út í skúr, ef vera kynni að þær
kæmu seinna í góðar þarfir. Þarna
smíðaði Carl einnig ýmsa nytjahluti
handa þeim mæðgum. ðsjaldan
bauð Carl mann velkominn í for-
stofudyrunum svo hoffmannlegur í
fasi að maður sá sínar eigin gauð-
slitnu gallabuxur sem síður silki-
kjóll væri. Á þessu heimili kenndi
margra grasa af sjaldséðum suður-
þýskum og austurrískum réttum.
Spínatjafningurinn þótti mér full-
framandi, þar til ég heyrði söguna
af því hvernig Carl hafði týnt villi-
spínat handa matarlausri ijölskyld-
unni, er þröngt var í búi í Vínar-
borg meðan hann beið íslandsfarar-
innar. Þannig á allt sína sögu.
Á jólaföstunni tókum við próf í
Hamrahlíðinni og skiptumst þá
gjarnan á að meðtaka námsefnið
hvert heima hjá öðru, Hlíðagengið
og Kópavogsbúarnir. Ógleymanleg-
ar eru kaffihvíldirnar frá þessum
próflestri við borðstofuborðið hjá
Þuru er við stöllumar úðuðum í
okkur volgum smákökum meðan
hún sagði okkur ýmsar sögur alltaf
með gamansömu ívafi og frásögn-
ina af því hvernig hún náði fundum
Carls 1946. Það er ekki örgrannt
um að við höfum pantað þessa sögu
hjá Þuru sem árvissan viðburð með
jólasmákökunum, til að skyggnast
inní heim sem var til fyrir okkar
tíð. Auk þess sáum við þá hve jóla-
prófin voru smávægileg hindmn
miðað við grimmd mannskynssög-
unnar. Þetta voru ólguár fyrir okk-
ur ungmennin sem bjástmðum við
að þroska okkur með þungarokkið
í eyrum. Umburðarlyndi þessa
heimilis átti sinn þátt í því að vel
tókst til. Árið 1975 hefur Sidda,
sem þá er orðin meinatæknir, bú-
skap með Ódda Erlingssyni sál-
fræðingi og 1983 eignast þau svo
soninn Karl Erling, sem verður
strax augasteinn ömmu sinnar og
afa. Síðustu árin átti Carl við erfið