Morgunblaðið - 24.02.1990, Blaðsíða 10

MðRGUNBUÐIÍ) i:AUGARDAGUR' 24. FEBRÚAR 1990
*10
Umsjónarmaður Gísli Jónsson 527. þáttur
„En það væri hin mesta
skömm ef vér nú týndum
móðurmálinu, þessum gim-
steini, sem forfeðurnir hafa
nú varðveitt í landinu lengur
en um 900 ár, og eftirlátið
eftirkomurunum til ævinlegr-
ar minningar um uppruna
þjóðarinnar, og hennar forna
heiður; er afturför í tungu-
málunum jafnan samfara aft-
urför í hugarfari og velgengni
sjálfra þjóðanna, þeirra er á
þau mæla. Vildu menn at-
huga þetta, mundi almenn-
ingur leggja meiri alúð á að
viðhalda móðurmálinu, og
hvör þykjast öðrum fremri,
er það kynni betur, mundu
þá og færri bögumæli heyrast
í landi voru, og málið bráðum.
ná sér aftur.“
(Baldvin Einarsson: Ár-
mann á Alþingi 1829.)
þar þeir sátu í. Og á þeim
sáust sundurgreinilegar
tungur svo sem að væri þær
glóandi. Hann setti sig og
yfír sérhvern þeirra. Og þeir
urðu allir fullir af heilögum
anda og tóku að mæla ýmis-
legar tungur eftir því sem
heilagur andi gaf þeim til út
að tala.“
(Oddur Gottskálksson,
d. 1556; úr 2. kap. Post-
ulasögunnar.)
Mjó, þykk menja brekka,
margt, fátt kann að skarta,
hvít, svðrt á brún bjarta,
blíð, hrygg, eg segi dyggva,
ijóð, fól, reynd að sæmdum,
rík, snauð, eg sá ei slíka,
kát, ijóð, svinnust sæta,
sínk, mild, eg kjósa vildag.
(Loftur Guttormsson ríki, d. 1432;
refhvörf in minni.)
Við meyjamar leika margir glatt,
mest í orðum hæla;
ætla þær að alit muni satt
það ýtar kunna að mæla.
Nýta fá þeir nistils grund
og njóta mælsku sinnar;
eg hef goldið alla stund
óeinarðar minnar.
Auka gera þeir angur og mein
ungum silkispönpm;
þá fengið hafa þeir falda rein,
fúlsa þeir við þeim löngum.
(Ormur Loftsson, 15. öld.)
Vinur, ef þú böl ber
biturlegt á stundum,
besta lækning öl er
og unna fríðum sprundum,
- faðmlög sumra föl þér, -
fjörið meðan til vinnst,
svo mæðir sorg minnst.
(Séra Jón Þorláksson, 1744-1819.)
„Og þá er fullkomnuðust
hvítasunnudagar, voru þeir
allir með einum huga í þeim
sama stað. Og þar varð
skyndilega þytur af himni,
lika sem mikils tilkomandi
vindar, og fyllti upp allt húsið
Reyðiblóm það er rósa heitir,
rétt upp sprungin millum klungra
leiðist fram, af litlu sáði
listugt þing kann upp að springa.
Máríu dýrð er æðri orðin,
ítarligri en liljan hvíta,
glæsiligri en roðnust rósa.
Rósa heitir kvæðið ljósa..
(Sigurður blindur í Fagradal,
um 1470-um 1545.)
„En það eg hefi að framan
talað um, heyrnarskortinn,
það sama vil eg um málhelt-
ina tala. Að sönnu er hún
stór vansi líkamans. Margur
óhlutvandur forsmáir þann
sem er svo máli farinn. Þeir
hæða að hönum, herma eftir
þeim og láta miklu verr oft-
ast en hinir sem þeir eftir
herma: þetta heitir að lasta
skaparann, því hann hefir
manninum málið gefið, og sá
er fremur þvílíkt guðleysi,
hann er næsta illa talandi í
hans eyrum sem allt heyrir.
Hann gjörir málsnilli sína
þúsund sinnum argari en
brest hins málhalta.“
(Jón Vídalín, 1666-1720,
úr Hússpostillu.)
Herra Ólaf, huggara má þig kalla,
þú lést falla
foma stalla
og braust í sundur bölvuð hof.
Refsa léstu rán og stuldi alla,
réttum dómi vildir eigi halla;
efldir þann veg Jesú lof,
logi kom rauður,
en upp gekk auður,
jafnan dóm fékk ríkur og snauður.
Þann lá dauður
er þess var trauður,
lýðum þótti loginn við of.
(Gunni Hallsson Hólaskáld,
1455-1545.)
„Þetta gamla tungumál er
það eina sem íslands þjóð
hefir eftir af sínum fyrri
blóma. Hennar makt og eigin
stjórn er farin, hennar skóg-
arrækt og akuryrkja er engin.
Hennar skipagangur og rík-
dómur er ekki töluverður;
ekkert er eftir henni til ágæt-
is nema sú en forna tunga
sem allar þjóðir á Norður-
löndum þurfa að stunda til
þess að útskýra vel sín eigin
tungumál. Þykir því vel vert
að bera sig að vanda hana
af ýtrasta megni og láta hana
ekki umbreytast í neinu né
spillast eður tapast af hirðu-
leysi, og að vaka yfir því er
einmitt þessa félags [Bók- .
menntafélagsins] tilgangur
og áform.“
(Rasmus Kristján Rask
í ræðu 1828.)
Hundurinn Jökull,
hann er svo vökull
að hann heyrir í lús
sem læðist á mús
sem læðist hinumegin í dalnum.
(Þorsteinn Valdimarsson 1918-1977.)
Þistill kvað:
Verði læða grenlæg á góu,
gýtur hún yrðling með rófu,
og skott verður til
líkt og skrautblóm við yl,
en tagl vex að hausti á tófu.
Af seinheppn-
um lukkuriddara
_________Leiklist_____________
Jóhanna Kristjónsdóttir
Leikfélag Hveragerðis frum-
sýndi í Grunnskóla Hveragerðis
„Lukkuriddarinn“ eftir J.M.
Synge
Leiksvið: Rúnar Sigurðsson
Búningar: Sigrún Bjarnadóttir
Undirleikur: Anna Jórunn Stef-
ánsdóttir, Þórhallur Hróðmars-
son og Sævar Helgason
Þýðandi: Jónas Arnason
Leikmynd og leikstjórn: Ragn-
hildur Steingrímsdóttir
Lukkuriddari Synge var frum-
sýndur í Dublin fyrir áttatíu og
tveimur árum og munu viðbrögð
áhorfenda hafa verið í harkalegra
lagi - þurfti að hætta sýningu í
miðjum klíðum vegna háreysti og
slagsmála. Tvö fyrri leikrit höf-
undarins höfðu fengið ámóta
kröftugar móttökur að mér skilst
en reiðin mun þó hafa verið hvað
heitust þegar Lukkuriddarinn var
leiddur fram. Kannski ekki undar-
legt þótt landar Synge ættu erfitt
með að kyngja þeirri mynd sem
hann dró upp af þeim.
En fáeinir urðu til að lofa leik-
ritið strax í upphafi, þar mun
þekktastur George Moore, írski
skáldsagnahöfundurinn, og kvað
hann svo sterkt að orði að segja
þetta merkilegasta verk sem fram
hefði komið í þúsund ár.
Leikurinn gerist á krá Michael
James sem er að búast til að fara
í erfidrykkju með tveimur vinum
sínum og er tilhlökkunin mikil
enda reynist þetta með herlegri
jarðarförum. Dóttirin er heitbund-
in hinum kauðska og sannkristna
Shawn og það er ekki beinlínis
hagstætt að skilja hana eftir á
dimmu vetrarkvöldi enda hefur
spurst til skuggalegs náunga í
grenndinni. Það reynist vera Chri-
stofer Mahon, hann er niðurbrot-
inn og aumur í fyrstu því hann
hafði nýlega kálað föður sínum.
Það verður uppi fótur og fít á
kránni; það er ekki á hveijum
degi að þorpsbúum gefst kostur á
að sjá mann sem hefur unnið slíkt
afrek. Við þessa aðdáun færist
Christofer í aukana og magnar
upp frásögnina svo hann veit varla
lengur hvað er satt og hvað logið.
Þá er ekki verra að heimasætan
heillast af honum, hún sér að hér
er kominn lukkuriddari lífs henn-
ar. En svo birtist hinn dauði pápi
á svæðinu, óður af bræði að leita
sonarins sem hafði lamið hann í
hausinn. Eftir nokkrar flækjur
sem tilheyra fer heldur betur að
renna glansinn af lukkuriddaran-
um. Hann ákveður að endurreisa
sig í augum unnustunnar og
þorpsbúa og drepur pabbann öðru
sinni. En það vekur ekki fögnuð
að verða vitni að glæp þó það sé
kannski hægt að dást að honum
úr fjarska. Bíður nú piltsins ekki
annað en henging, því þorpsbúar
eru æfir, sennilega fyrst og fremst
fyrir að þeir hafa látið hafa sig
að fíflum, ekki bara einu sinni
heldur tvisvar. En Christofer tekst
ekki betur til í annarri tilraun og
verður að snúa heim með föðurn-
um og Peegen lítur ekki við honum
framar.
Frammistaða leikara var svona
upp og ofan eins og gengur hjá
áhugahópum. Leikstjóri leggur
áherslu á ærsl og skop, framsögn
var góð hjá ýmsum leikaranna og
staðsetningar sömuleiðis. Margrét
Ásgeirsdóttir var stúlkan Pegeen
Mike og tókst ágætlega, var rétt
manngerð og yfirdreif ekki í reiði
eða gleði. Unnustinn er í höndum
Steindórs Gestssonar og vakti oft
hlátur, Magnús Stefánsson var
faðirinn ódrepandi, skörulegur á
velli og gervi hans gott. Björgvin
Ásgeirsson hefði mátt láta meira
að sér kveða í hlutverki lukkuridd-
arans en átti ágæta spretti. Ýmsir
fleiri komu við sögu og allir
skemmtu sér vel. Hljóðfæraleikur
var prýðilegur. Leikmynd Ragn-
hildar var kannski full stílhrein en
hafði líka þá kosti að sviðið varð
ekki yfirhlaðið.
Leikfélag Hveragerðis er eitt
margra áhugaleikfélaga .sem er
gaman að fylgjast með og sjá sýn-
ingar þess. An efa mun Lukku-
riddarinn'eiga góða daga á sviði
þeirra Hvergerðinga á næstunni.
21150-21370
LARUS Þ. VALDIMARSSON framkvæmdastjóri
EINAR ÞÓRISSON LONG, Sölumaður
KRISTINN SIGURJÓNSSON, HRL. löggilturfasteignasali
Til sýnis og sölu meðal annarra eigna:
Góðar eignir - hagkvæm skipti
Látraströnd. Glæsil. einbhús um'225 fm með sólskála og bílskúr.
Birtingakvísl. Nýtt og glæsil. raðhús um 160 fm, næstum fullg.
Fijótasel. Glæsil. endaraðhús með 6 herb. íb. á tveimur hæðum. Á
jarðhæð má gera litla séríb. Góður bílskúr.
Skipti mögul. fyrir eignir þessar. Vinsamlegast leitið nánari uppl.
Hentar fyrir smið eða laghentan
5 herb. sérhæð í þribhúsi við Digranesveg, Kóp. Allt sér. Bílskréttur.
Þarfnast endurbóta. Mikið útsýni. Laus 1. mars nk. Sanngjarnt verð.
3ja og 4ra herb. góðar íb. við:
Dalsel, Snorrabraut, Sporhamra, Dunhaga, Rauðarárstíg, Hraunbæ.
Vinsamlegast leitið nánari upplýsinga.
Wýendurbyggð - allt sér
4ra herb. íb. 102 fm nettó á vinsælum stað í Gbæ. Bílskréttur.
Hagkvæm skipti
Til kaups óskast 4ra-5 herb. góð íb. helst í Fossvogi eða nágrenni.
Til sölu 2ja herb. stór úrvalsíb. á 1. hæð í Fossvogi með útsýni.
Útborgun við kaupsamning 5-8 millj.
Sem næst miðborginni óskast einbýli eöa sérhæð 140-180 fm. Rétt
eign verður borguð út. Afhending samkomulag.
Opiðídag kl. 10-16.
4ra-5 herb. íb. óskast í Kóp.
gegn staðgreiðslu.
AIMENNA
FASTEIBNA5ALAH
LAUGAVEG118 SÍMAR 21150 - 21370
Sinfóníutónleikar
________Tónlist____________
RagnarBjörnsson
Þrátt fyrir góða menntun og
mikil áhrif á rússnesk tónskáld
hafa ekki allar tónsmíðar Glinka
orðið langlífar. Óperumar tvær
„Lífið fyrir Zarinn“ og „Russlan
og Ljudmila“ eru líklega þau
verk Glinka sem best hafa haldið
lífí enda þær uppsprettur sem
t.d. hinir „fimm stóm“ sóttu í
sinn þjóðlega stíl og þekkingu.
En áhrif Glinka teygðu sig
miklu lengra jafnvel til Tsjaikov-
skij og Stravinskys. En tónleika-
gestum í lok tuttugustu aldarinn-
ar þykir Kamarinskaja Fantasían
e.t.v. ekki þétt ofm tónsmíð, en
hún býr þó yfir töfmm sem koma
í ljós við snilldarleik einleiks-
hljóðfæranna, og honum brá fyr-
ir hjá blásurunum.
Þegar Khatsaturian var ein-
hveiju sinni spurður hveijir
hefðu haft mesta þýðingu fyrir
þroska hans svaraði hann fyrst
Lenín og Stalín, síðan taldi hann
upp nokkra evrópska rithöfunda
og síðast nefndi hann nokkur lið-
in tónskáld. Kannast nokkur við
sambærileg svör? En hvað um
það, frammistaða Selmu Guð-
mundsdóttur í píanókonsert
Khatsaturians var glæsileg og
bar engin merki þess að um deb-
ut-tónleika hafi verið að ræða,
en þetta mun vera í fyrsta skipti
sem Selma leikur einleik með
hljómsveitinni í Háskólabíói. Vit-
anlega naut hún þess að hafa
leikið konsertinn áður, bæi hér
heima og erlendis en það er nú
einmitt það, sem einleikari þarf,
að fá tækifæri til að flytja sama
verkið aftur og aftur á opin-
beram tónleikum, þannig og að-
eins þannig kemur í ljós allt það
sem flytjandinn hefur að segja
og gefa. Tæknin var mjög góð
og öryggið yfir flutningnum slíkt
að aldrei bifaðist. Stutt sóló-
strófa hjá fyrsta sellista verður
einnig minnisstæð úr flutningn-
um og leitt er ef hljómsveitin
nýtur ekki áfram Kuziemsku-
Slawek sem settist í sæti Péturs
okkar Þorvaldssonar.
„Hin stóra“ í c-dúr eftir Schu-
bert er ekki auðveldari í flutn-
ingi nú en þegar til stóð að flytja
Selma Guðmundsdóttir píanó-
leikari.
hana í fyrsta skipti og var vísað
frá á þeim forsendum að hún
væri of erfið í flutningi. Stjórn-
andinn James Lockhart reyndi
aldrei að þvinga fram spil eða
túlkun hjá hljómsveitinni sem
ekki var eðlilega og án allrar
„forseringar“ og því varð leikur
hljómsveitarinnar og samhljóm-
ur oft mjög fallegur. En í Schu-
bert er hver tónhending eins og
andvarp úr ljóði og þar vantaði
kannske eitthvað á til að næði
innri eyrum áheyrenda.