Morgunblaðið - 14.11.1990, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 14. NÓVEMBER 1990
Jeffrey Archer
FRÓÐI HF. hefur gefið út bók
breska stjórnmáiamannsins og rit-
höfundarins Jeffrey Archer og er
í íslenskri þýðingu Björns Jónsson-
ar. Bókin nefnist Ekki er allt sem
sýnist. í kynningu útgefenda segir
m.a.: „Jeffrey Archer þykir snilling-
ur í því að nota þekkta atburði í
sögum sínum og flétta óvænta at-
burðarás inn í þá. Þetta gerir hann
óviðjafnanlega í þessari bók sem
geymir tólf sögur sem allar halda
lesendum í spennu og koma þeim
sífellt á óvart.“ Ekki er allt sem
sýnist er 187 bls. Prentsmiðjan
Óddi hf. annaðist umbrot, filmu-
vinnu, prentun og bókband. Teikni-
deild Fróða hf. hannaði bók-
arkápu.
VINKLAR Á TRÉ
Þ.ÞORGRÍMSSON &C0
ÁRMÚLA29, SÍMI 38640
columbus
GÓLFHREINSI-
VÉLAR
Columbus gólffœgi-
vélar spara fíma um
leið og þœr bœta
hreinlœti og útlit.
Eigum vélar í ýmsum
vinnslubreiddum og
hraðastigum fyrir
hvers konar gólfefni.
Nónari upplýsingar
hjó sölumönnum
okkar.
KJARAN
SÍÐUMÚLA 14 SÍMI (91) 83022
Inúa -
______Myndlist
Bragi Ásgeirsson
Það er með sanni ekki oft sem
hingað berast sýningar frá hinni
heimsþekktu Smithsonian-stofn-
un í Washington, ef það hefur þá
nokkru sinni átt sér stað.
En nú hefur það gerst, að í
hluta austursalar Kjarvalsstaða
hefur verið komið fyrir stórmerkri
sýningu á munum úr menningar-
heimi Inúíta eða eskimóa frá Al-
aska og stendur hún til 2. desem-
ber.
Allir þeir, sem lesið hafa bækur
Vilhjálms Stefánssonar, munu
vita hversu merk og rótgróin
menning eskimóa var, enda höfðu
þeir lifað sínu lífi um árþúsundir
áður en hvítir menn röskuðu því.
Og svo sterk var menning þeirra,
að svo virðist sem norræn menn-
ing hafí lítið haft í hana að segja,
því að búseta norænna manna á
Grænlandi beið algert skipbrot
svo sem kunnugt er, en ástæðan
verður vafalítið aldrei skýrð né
skilin til hlítar, þótt renna megi
grun í með hliðsjón af bókum
Vilhjálms Stefánssonar, að afdrif
þeirra tengist menningarlegum
lífsháttum, sem norrænir menn
áttu erfitt með að laga sig að til
lengdar einhverra hluta vegna.
Norrænir menn komu að sunn-
an, en Inúítar eru afkomendur
hirðingja, er komu yfir heim-
skautssvæðin alla leið frá Mong-
ólíu og rákust því hér á tvær ólík-
ar menningarheildir.
Það kemur fram í munum
frumbyggja um allan heim, jafnt
í köldum sem tempruðum beltum,
að það sem við köllum list var
þeinr að segja má meðfætt og
undirstaða andlegrar sem verald-
legrar menningar og um leið það,
sem gaf lífi þeirra inntak. Menn
voru ekki að fullu meðvitaðir um
þessi atriði, þó þau væru þeim í
blóð borin og í sinnin ofin, en hið
aðgreinda hugtak „list“ í heimi
hinna svonefndu menningarþjóða
er tiltölulega ungt, svo sem marg-
ur veit, þannig er list í kjarna
sínum eiginlega einungis það, sem
nefna má líf og geijun, sem er
að sjálfsögðu undirstaða allrar
framþróunar í mannheimi. Þetta
kemur mjög skýrt fram á sýning-
Þegar selurinn nálgasl öndun-
arholuna í ísnum andar hann
frá sér síðasta loftinu sem rís
eins og loftbólur upp á yfir-
borðið. Þessa litlu undursam-
legu grímu báru dansarar á
enni sér. Einnig er hægt að
hugsa sér loftbólurnar sem
nokkurs konar stiga eða áfanga
upp til alheimsins.
undir hugtakinu „listir“. Má vera
skiljanlegt af hveiju uppgangur
þeirra er jafn mikill á dögum yfir-
þyrmandi tæknivæðingar, — en
hér er að ræða eins konar mót-
vægi og sjálfsvörn náttúrunnar
og skynrænna kennda mannsins,
svo sem örtölvufræðingar skil-
greindu það fyrir meira en áratug.
Þetta er heillandi sýning og um
leið er í henni heilmikill lærdómur
um eðli lífsins og lífshætti Ínúíta
og því ættu sem flestir að leggja
leið sína á Kjarvalsstaði því að
hér er um einstæðan menningar-
viðburð að ræða.
Skólum skal og bent á, hve
lærdómsríkt það er fyrir nemend-
ur, að hafa þannig sjálfa menn-
ingu Ínúíta í sjónmáli — engar
kennslubækur geta komið í stað
slíkrar lifunar.
andleg veröld
Konur gerðu vatnsheldar flíkur úr innyflum sjávarspendýra. Eft-
ir að innyflin höfðu verið hreinsuð, blésu þær þau upp og strekktu
á þeim til að þurrka þau áður en þær skófu og mýktu til sauma.
Bæði karlmenn og konur gengu í garnaregnklæðum, og veiði-
menn voru oftast í þeim þegar þeir fóru út á skektum sínum.
í báðum þessum myndum kemur fram hin ríka formtilfinning
Inúíta, sem minnir um margt á núlistir seinni tima.
unni á Kjarvalsstöðum, því að list-
rænar athafnir Inúíta tengjast í
einu og öllu lífi og áframhaldandi
geijun lífsins, jafnvel dauðinn er
hluti lífs og framþróunar. Við-
leitnin við að viðhalda lífi og dýrk-
un náttúrunnar kemur svo fagur-
lega fram í þessum munum og
gerð þeirra tengist hinum marg-
víslegustu athöfnum í daglegu lífi,
sem höfðu svo mikla þýðingu fyr-
ir velferð heildarinnar.
Þetta er í algjörn andstöðu við
rányrkju hinna „siðmenntaðri“
þjóða og takmarkalausa eftirsókn
eftir gulli vegna gerviþarfa, því
að Inúítar sem aðrir frumbyggjar
vissu, að allt líf væri háð eðlilegri
hringrás náttúrunnar og því
mætti ekki ganga of nærri forða
hennar. Þess vegna var andi hvers
dýrs sem þeir drápu heilagur og
mikilvægt að friðmælast við hann,
svo að hann kæmi aftur í nýju
veiðidýri.
Það var einmitt þessi tak-
markalausa og undursamlega
virðing fyrir náttúrunni og sköp-
unarverkinu, sem öðru fremur
gerði það að verkum, að þeir lifðu
af. Trúarbrögð þeirra voru og
samofin lífsháttunum og þannig
einstaklega djúp og fögur. Því var
það hið versta verk að kristna
þetta fólk í stað þess að rannsaka
ofan í kjölinn menningu, trúar-
brögð og lífshætti þess. Við enga
var Vilhjálmi Stefánssyni líka ver
en trúboða og kom það kristinni
trú í sjálfu sér minnst við, frekar
djúpri virðingu fyrir lífi eskimóa
og siðum þeirra.
Munirnir á sýningunni afhjúpa
einstaklega djúpt formskyn, sem
gefur einmitt til kynna yfirburði
skynrænna kennda frumbyggj-
ans, en hér hefur margt farið
úrskeiðis og glatast í siðmenning-
unni svonefndu. En þessi atriði
koma svo á- nýjum tímum fram
Með von í brjósti
Bókmenntir
Súsanna Svavarsdóttir
Friður, kærleikur, lækning
Höfundur: Bernie S. Siegel
Þýðandi: Helga Guðmundsdóttir
Útgefandi: Forlagið
Friður, kærleikur, lækning er
önnur < bókin um sjálfslækningar,
eftir dr. Bernie Siegel, sem út kem-
ur á íslensku. Fyrri bókin, Kærleik-
ur, lækningar, kraftaverk, vakti
umtalsverða athygli þegar hún kom
út og án efa hefur hún hjálpað
mörgum sem hafa átt um sárt að
binda.
Að þessu sinni Tjallar Siegel um
samskipti líkama og sálar og fjallar
um leiðina til sjálfslækningar. Sem
kunnugt er, er dr. Siegel skurð-
læknir og í umfjöllun sinni, tekur
hann fjöldann allan af eigin sjúkl-
ingum sem dæmi um það hversu
mikil áhrif maðurinn getur haft á
gang sjúkdóms síns með jákvæðri
hugsun í eigin garð. Jákvæðri hugs-
un um eigin líkama og sjúkdóm
sinn.
í Friður, kærleikur, lækning er
dr. Siegel eingöngu að fjalla um
sjúklinga sem haldnir eru banvæn-
um sjúkdómum - hvernig þeir geti
hindrað þróun hans, eða þá kosið
að deyja. Þótt Siegel sé mjög viður-
kenndur skurðlæknir, hafa ekki all-
ir verið sáttir við vinnuaðferðir hans
á undanförnum árum, þar sem þær
eru vægast sagt óhefðbundnar.
Hann býr sjúklinga sína vel undir
það sem koma skal. Ræðir við þá
um jákvætt viðhorf - ræður með
þeim í drauma og lætur þá teikna.
Allt er þetta gert til að ná fram
ástæðunni fyrir sjúkdómnum og er
byggt að þeirri trú, að maðurinn
geti hreinlega ráðið því sjáifur
hvenær hann deyr. Sjúkdóminn þrói
hann aðeins með sér til að komast
burt.
Þegar Siegel talar um jákvætt
viðhorf sjúklings til sjúkdóms er
hann að segja að með því að líta á
sjúkdóminn sem reynslu á leið sjúkl-
ingsins til þroska, geti sjúklingurinn
læknað sig sjálfur. Hann bendir á,
að þrátt fyrir skurðaðgerðir, lyfja-
gjafir, geislameðferðir og fleira -
sé það ekki tryggt að sjúklingurinn
nái bata. Til þess þurfi annað og
meira að koma til. Þessar hefð-
buftdnu læknisaðferðir séu til að
fjarlægja meinsemdir - en ef sjúkl-
ingurinn sjálfur vill ekki lifa, taki
þær sig upp aftur um leið og hann
látist á örskömmum tíma. Dr. Sieg-
el rekur fjöldamörg tilfelli um sjúkl-
inga sem áttu ekki að lifa af sjúk-
dóma sína, samkvæmt tölfræðileg-
um staðreyndum, en gerðu það
samt - einfaldlega vegna þess að
þeír eignuðust von og trú.
Dr. Siegel hefur hörð orð um
lækna sem halda að tæknin ein
geti ráðið úrslitúm um afdrif sjúkl-
ings - og um þá lækna sem vilja
ekki heyra minnst á þessar óhefð-
bundnu aðferðir við að láta sjúkl-
inga ná bata; lækna sem ekki vilja
heyra minnst á það að allir sjúk-
dómar séu af sálrænum toga. Hann
sýnir í ijölmörgum dæmum fram á
samband sálar og líkama og hvern-
ig hægt er að hjálpa sjúklingi með
því að leiða honum þetta samband
fyrir sjónir.
í þriðja kafla bókarinnar, sem
dr. Siegel nefnir „Samskipti við
líkamann", ijallar dr. Siegel um það
vald sem læknar hafa; orð þeirra
geti nánast ráðið úrslitum um það
hvernig sjúklingi vegnar eftir að-
gerð. Læknir sem ekki gefur sjúkl-
ingi sínum von, sé að senda hann
beint í dauðann. Flestir sjúklingar
taki mikið mark á læknum sínum
og ef læknirinn gefi trú og von, sé
það sjúklingnum hvatning.
Dr. Siegel greinir um leið frá
sjúklingum sem ákváðu að leggja
ekki hlustir við dauðadómi sínum
og rekur sérstaklega sögu Edwards
nokkurs, sem fann upp aðferð til
að mæta neikvæðri afstöðu lækna
og hjúkrunarfólks sem það var stöð-
ugt að láta hann finna. Edward var
með sjaldgæfa tegund krabba-
meins, og honum hafði verið sagt
að hann mundi deyja eftir þijá til
tólf mánuði. Iljúkrunarfólk og
læknar gerðu ekkert til að telja í
hann kjark og hann taldist hæfur
til að taka þátt í tilraunameðferð
með frumudrepandi lyfjum. Edward
þessi festi, sér til varnar, upp á
vegg á sjúkrastofu sinni „Játningar
Edwards“, þar sem hann skrifaði
niður veruleikann í sambandi við
sjúkdóminn, sem enduðu á svohljóð-
andi klausu: „Ég ber von í bijósti.
Gerðu ekkert til að ýta undir það
að svartsýni eða biturleiki komi í
hennar stað, því að það dregur óhjá-
kvæmilega úr vellíðan minni og
gerir ástand mitt verra.“ Að sjálf-
sögðu var plaggi þessu beint til allra
lækna sem um hann önnuðust.
En dr. Siegel er ekki að tala um
að forðast dauðann. Auðvitað er
hann það sem koma skal hjá okkur
öllum. Hann er einfaldlega að rita
hér bók um það að fólk sé ekki að
leita hans, löngu áður en það er
tímabært. En þegar kallið komi,
eigi fólk að fá að deyja með reisn
og ekki er það síst mikilvægt fram-
lag í bók hans að hann leggur
áherslu á að fólk horfist í augu við
dauða sinn og taki honum eins og
góðum gesti. Dauðinn er engin mis-
tök.
Þetta er falleg bók og uppörv-
andi og ætti að liggja í hverri
skúffu á sjúkrahúsum - ekki síður
en Nýja testamentið. Þótt dr. Sieg-
el virki stundum væminn á okkur,
sem enn höfum verið svo heppin
að sneiða framhjá alvarlegum sjúk-
dómum, verð ég að segja, að fegin
vildi ég eiga hann að - ef heilsu-
gæfan snerist gegn mér. Þýðingin
er þjál og vel unnin og framsetning
skýr. Þessi bók ætti ekki að vefjast
fyrir þeim sem þarf á henni að
halda.