Morgunblaðið - 02.08.1991, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 2. ÁGÚST 1991
Staðarkirkja í Aðalvík.
Fólkið, sem tók á móti mér að Sæbóli í Aðalvík.
að hafa fylgt því, eins cg reyndar
dæmin sanna. Oft kom það fyrir,
að prestar urðu að staursetja lík
vegna þessa, eins og til dæmis sr.
Runólfur Magnús Jónsson, kallaður
hinn franski, er þjónaði hér á Stað
í Aðalvík frá 1905 til 1938, eða í
33 ár, og vafalaust hafa forverar
hans þurft að gera slíkt hið sama
einhvern tíma.
Um seinustu aldamót var nokkuð
bætt úr þessu ófremdarástandi, og
varð þá mun léttara um líkflutninga
til greftrunar frá afskekktustu bæj-
um sóknarinnar. Árið 1899 var reist
kirkja á Hesteyri og vígð 3. sept-
ember það ár, og Aðalvíkursókn
(eða Staðarsókn) skipt í tvennt með
stjórnarráðsbréfi dagsettu 6. apríl
1907. Hétu sóknirnar eftir það
Staðarsókn, og svo Hesteyrarsókn,
sem náði yfir Hesteyri, Strandir og
Fljót.
Kyrrð auðnarinnar
Þegar síðustu íbúar Sléttuhrepps
fluttust á brott, árið 1952, voru
örlög sveitarfélagsins ráðin. Sveit-
arfélag, sem tæpum tveim áratug-
um áður hafði verið skipað 500 ein-
staklingum, var ekki lengur til.
Byggðin var auð, eftir stóðu mann-
laus hús, og kyrrð auðnarinnar
hvíldi yfir áður byggðum víkum og
bólum.
Verulegs brottflutnings varð
fyrst vart árið 1943, er 82 íbúar
flytjast á brott, en þetta náði há-
marki 1946, þegar 121 íbúi kveður.
Seinasta árið, 1952, fara hinir síð-
ustu 30 íbúar.
Og nú er hér einungis búið yfir
sumartímann.
Það eru dapurleg örlög sveitar,
er hefur verið í byggð næstum alla
sögu þjóðarinnar.
Tengiliður við kynslóðirnar
Nú er mest um vert, að ekki slitni
bönd afkomendanna við heima-
byggðina einu og sönnu, við uppr-
unann, fortíðina, söguna.
Það verður best gert með því að
leggja rækt, ekki bara við minning-
amar, heldur það, sem enn varir
og lifir: grösin, blómin, vatnið, fjöll-
in, kirkjuna hér, þetta musteri Guðs
á jörðu, þennan tengilið við kynslóð-
imar, fólkið, sem bjó hér, lifði og dó.
Megi kirkjan á Stað í Aðalvík fá
að standa áfram komandi tíma, eins
og hingað til, sem kröftugur vitnis-
burður um þá festu og tryggð og
náð almáttugs Guðs, sem engum
manni bregst í tímans straumi."
Margar minningar
Það voru vissulega margar minn-
ingar, sem vöknuðu í hugum fólks-
ins, sem sótti guðsþjónusturnar í
Staðarkirkju í Grunnavík og Stað-
arkirkju í Aðalvík. Sumar bjartar
og fagrar, aðrar mótaðar sorg og
söknuði. Sjálfur þekkti ég margt
þetta fólk og átti um það ljúfar
minningar, um gestrisni þess og
góðvild, dugnað og atorku. Séra
Jónmundur í Grunnavík, séra
Magnús franski og séra Finnbogi á
Stað í Aðalvík Iifðu allir og störfuðu
í æsku minni við Djúp. Mörg sókn-
arböm þeirra voru nánir samstarfs-
menn mínir og vinir. Sumir þeirra
sóttu nú guðsþjónusturnar í heima-
kirkjum sínum, þessa fögru júlí-
daga. En mörg þeirra voru horfín.
Afkomendur þeirra sóttu kirkjur
sínar og önnuðust fagran messu-
söng.
Þegar ég lenti á Sæbóli 14. júlí
tók ung kona á móti mér og fylgdi
mér heim á óðal feðra sinna, til
þess að hylia frændur og vini og
þiggja veitingar, þaðan var svo
gengið til kirkju.
Að messu lokinni var boðið upp
á rausnarlegt kirkjukaffi í Gamla
skólanum á Sæbóli. Þar voru áður
haldnar ræður um landsins gagn
og nauðsynjar.
Svo er haldið til sjávar og siglt
í góðviðrinu yfír dimmblátt ísafjarð-
ardjúp. Sól er við hafsbrún. En
minningin vakir um fagra byggð
og tryggt og dugandi fólk við hið
ysta haf.
Höfundur er fyrrvernndi
alþingismaður, ritstjóri og
sendiherra.
Sérkennileg og fögur athöfn
í tveimur eyðikirkjum
eftir Sigurð Bjarnason
frá Vigur
Nær sex hundruð manns sóttu
messu í tveimur eyðikirkjum í
Grunnavíkur- og Sléttuhreppi í júlí-
mánuði. Fór athöfnin fram að Stað
í Grunnavík 7. júlí, en að Stað í
Aðalvík 14. júlí. Fegursta veður var
báða þessa daga. Flutti Fagranes,
hinn nýi Djúpbátur ísfírðinga og
Djúpmanna kirkjugesti til hátíða-
haldanna.
Séra Sigurður Ægisson sóknar-
prestur í Bolungarvík messaði á
báðum stöðunum. En í Stað í
Grunnavík las séra Sigríður Guð-
marsdóttir sóknarprestur á Suður-
eyri guðspjall. Þar lásu einnig ritn-
ingargreinar séra Baldur Vilhelms-
son prófastur í Vatnsfírði og séra
Jakob Hjálmarsson dómkirkjuprest-
ur í Reykjavík. En hann var áður
sóknarprestur á Isafírði og í
Grunnavík. Fólk úr Grunnavíkur-
og Sléttuhreppi, auk margra ann-
arra, sóttu þessar guðsþjónustur og
annaðist söng.
Síðasti prestur, sem var búsettur
á Stað í Grunnavík var séra Jón-
mundur Halldórsson, sem lést árið
1954. En fyrsti þjónandi prestur
þar, sem heimildir eru um, var séra
Ormur, en hann situr staðinn árið
1369. Meðal annarra presta þar
má nefna séra Torfa Magnússon
1822, séra Hannes Amórsson 1841,
séra Þorvald Jakobsson 1883, séra
Pétur Maack 1884, séra Pál Sí-
vertssen 1892 og séra Kjartan
Kjartansson 1893. Kirkja í Grunna-
vík var m.a. helguð Maríu, Mikael
höfuðengli, Ólafí konungi, Þorláki
biskupi og Maríu Magdalenu.
Staður í Aðalvík var Maríukirkja
og helguð Pétri postula.
Eins og áður er getið prédikaði
séra Sigurður Ægisson að Staðar-
kirkju í Aðalvík 14. júlí. Komst
hann m.a. að orði á þessa leið:
Undarleg tilfinning
„Allt frá landnámstíð hefur vog-
skorin og hrikaleg strandlengja
þessara norðurslóða verið byggð.
Þar hafa kynslóðimar háð baráttu
sína við náttúruöflin, óbrotna sjóa
íshafsins, snjóalög og hafísa, ein-
angrun og oft á tíðum miskunnar-
lausa veðurhörku. Og þverhnípt
björgin gnæft ógnandi og svipþung
yfir litlum býlum í fjörðum og vík-
um.
Þess vegna er undarleg tilfínning
að koma að guðshúsi, sem verið
hefur autt og tómt, fjarri manna-
byggðum, langan aldur, eins og
þessi litla kirkja. hér á Stað í Að-
alvík. Hjarta manns fyllist gleði við
að sjá það í auðninni, eins og klett,
eða tré eða vin; en um leið gerist
sálin mædd og döpur vegna þeirra
grimmu örlaga, sem hafa gert það
að verkum, að í þessari fallegu' sveit
er ekki búið lengur, nema að sumar-
lagi.
Yfir 300 manns sóttu Grunnavík heim 7. júlí.
Þessi kirkja er byggð
árið 1904, en áður stóð
hér annað guðshús, og á
undan því mörg fleiri.
Kirkja í Aðalvík, en það
nafn ber Staðarkirkja oft-
ast í fomskjölum, var í
kaþólskum sið helguð
Maríu guðsmóður og
Pétri postula. En þau
voru ákaflega vinsæl með
þjóðinni fyrrum, sem
nafn- og vemdacdýrling-
ar íslenskra kirkna. Alls
vom um 200 kirkjur helg-
aðar Maríu einni, eða
ásamt með öðrum dýrl-
ingum, en 73 kirkjur Pétri
postula.
Ljósm./ Pétur Bjamason
Prestarnir í Stað í Grunnavík. Talið frá
vinstri: Séra Jakob Hjálmarsson, séra Sig-
urður Ægisson og séra Baldur Vilhelmsson
prófastur.
í landnámi Geirmundar
heljarskinns
Kannski er þessi tregi sumpart
vegna þeirrar staðreyndar, að þessi
kirkja, í landnámi Geirmundar helj-
arskinns, á meiri sögu og lengri
heldur en mörg önnur slík hús á
Vestfjörðum og reyndar landinu
öllu. Hér er kirkja árið 1200 fyrir
víst, og alla tíð síðan, eins og í
Grunnavík, og e.t.v. hefur verið
búið að reisa hér guðshús fyrir
þann tíma. En ritaðar heimildir
skortir því til frekari sönnunar.
Guðshús voru mjög
víða á fyrstu öldum
kristninnar í landinu. Er
talið að um 3.000 slík
hafí verið hér á landi í
kringum árið 1100, eða
mjög nærri því að vera á
hveijum bæ.
Um árið 1550 er þeim
tekið að fækka mikið,
enda var gert í því að
leggja, sérstaklega bænhúsin og
hálfkirkjumar, af.
49 guðshús í N-ís.
í Norður-ísafjarðarsýslu, sem nú
er, hafa í gegnum tíðina verið ákaf-
lega mörg guðshús, eða nánar til-
tekið 49 talsins, sem menn vita um.
Þessir staðir eru: Hóll í Bolung-
arvík, Hnífsdalur, Eyri í Skutuls-
firði, Tunga í Skutulsfirði, Engidal-
ur, Fossar, Kirkjuból í Skutulsfírði,
Arnardalur neðri, Súðavík, Svarf-
hóll, Eyri í Seyðisfirði, Hestfjörður,
Hjallar, Ögur, Laugaból, Þernuvík,
Kirkjuból í Heydal, Hörgshlíð í Mjó-
afírði, Skálavík, Vatnsfjörður,
Reykjarfjörður, Múli í ísafirði,
Laugaból, Amgerðareyri, Kirkjuból
í Langadal, Tunga, Nauteyri, Mel-
graseyri, Laugaland, Bæir á Snæ-
fjallaströnd, Unaðsdalur, Æðey,
Garðar, Snæfjöll, Nes í Grunnavík,
Staður í Grunnavík, Höfðaströnd,
Dynjandi, Steinólfsstaðir, Hesteyri,
Slétta í Jökulfjörðum, Sæból í Að-
alvík, Staður í Aðalvík, Látur, Höfn
í Hornvík, Hom, Bolungarvík á
Ströndum, Furufjörður, og loks
Kirkjuból í Reykjarfirði.
Aðalkirkjur standa eftir
Þegar líður fram yfir siðbreyt-
ingu, 1550, em hálfkirkjurnar og
bænahúsin tekin að falla eitt af
öðm, og lágu til þess margar ástæð-
ur, m.a. sú, að bændur þurftu að
standa straum af kostnaði við að
halda þeim til haga, en það var oft
mikið verk og dýrt, en engar tekjur
komu á móti. Um síðir falla þessi
guðshús flest öll, en aðalkirkjurnar,
sóknarkirkjumar, standa einar eft-
ir. í Sléttuhreppi er það Staður í
Aðalvík sem fær það hlutverk að
þjóna nágrannabæjunum, og reynd-
ar öllum Sléttuhreppi. Prestamir
reyndu að klöngrast yfír sóknimar
á vetmm til húsvitjunar eða ann-
arra verka, en að öðru leyti höfðu
menn lítið af handleiðslu þeirra að
segja. Andlegir leiðtogar urðu því
ekki prestamir, heldur Jón Vídalín
og Hallgrímur Pétursson, í formi
húslestra og sálmasöngs.
Mörg vandamál sköpuðust
Vandamál gátu skapast, og
gerðu það, einkum ef einhver dó
um hávetur og þurti að koma hon-
um í vígða mold. Og þarf ekki að
fjölyrða um erfiðleikana sem hljóta