Morgunblaðið - 07.09.1991, Blaðsíða 10
10
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUIi 7. SEPTEMBER 1991
T7er inn á lang
i flest
heimili landsins!
Frásögn af söngafreki í Veróna:
Hin hliðin á peningnum
eftir Sigurð Vincenzo
Demetz
ílsfterefoft rmffl
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
Ég ætla nú að heijast hánda
við að uppfylla það fyrirheit sem
ég gaf ekki fyrir löngu. Ég ætla
að setja hér inn í þættina smá-
skammta af beygingafræði,
einkum nafnorða, en þetta er
býsna mikið mál.
Þar er þá fyrst frá að skýra,
að nafnorð teljast hafa bæði
„veika“ og „sterka“ beygingu.
Kallast beygingin veik, ef öll
föll eintölu enda á sérhljóða, en
sterk, ef eignarfall eintölu endar
á samhljóða, sem er þá ýmist s
eða r.
Samkvæmt greiningaráráttu
fræðanna er sterkum nafnorðum
skipt í fjóra aðalflokka, og er
seilst langt aftur í tímann um
stafi til að auðkenna flokkana.
Þeir eru a-stofnar, ö-stofnar,
i-stofnar og u-stofnar. Hér er
við það miðað, á hvaða hljóði
stofn orðanna endaði í frumnor-
rænu. Þessu til viðbótar er svo
ruslakista sem kallast óregluleg
beyging (ór.).
I. flokkur - A-stofnar
Þar eru orðin karlkyns eða
hvorugkyns. Karlkynsorð þessa
flokks eru auðkenndust á því,
að nefnifall fleirtölu endar á
-ar og þolfall fleirtölu á -a.
011 sterk hvorugkynsorð eru
a-stofnar nema fé (u-st.).
Þetta mál flækist af því að
a-stofnar eru ýmist hreinir eða
sveigjast yfir í þrjá undirflokka:
ja-stofna^ va-stofna og ia-
stofna. I ja-stofnum kemur
(kom) fram j á undan a og u í
beygingunni, í va-stofnum kem-
ur (kom) fyrir v á undan a og
i (og í nútímamáli oft á undan
u), en ia-stofna er best að þekkja \
á því, að stofn þeirra endar á i
í öllum föllum eintölu. Þetta sést
betur með dæmum. Geymum
þau í bili.
Gormur gamli var konungur
í Danmörk á 10. öld. Frá honum
er sagt í fornum sögum: „Þá er
Gormur var roskinn maður að
aldri, fékk hann konu þeirrar,
er Þyri hét. Hún var dóttir Har-
alds jarls af Jótlandi, er kallaður
var Klakk-Haraldur. Þyri var
kvenna fríðust og vitrust. Og er
það mælt, að hún hafi verið
mestur skörungur af konum á
Norðurlöndum. Hún var kölluð
Þyri Danmarkarbót. Klakk-Har-
aldur jarl var kallaður vitrastur
þeirra manna, er þá vóru í Dan-
mörk.
En síðan er Gormur tók kon-
ungdóm og ríki eftir Hörða-
Knút, föður sinn, þá hlítti hann
mjög ráðum Haralds jarls, mágs
síns, og Þyri konu sinnar.“
Af þessu má sjá að Þyri er
haft eins í öllum föllum, eins og
t.d. orðin gleði og elli eða gyðju-
heitið Skaði (kona Njarðar).
Samkvæmt því er beygingin
gefin í réttritunarorðabók Is-
lenskrar málstöðvar. í gömlum
bókum bregður þó fyrir eignar-
fallinu Þyijar (Þyriar), enda
mælir próf. Hermann Pálsson
með því, en það verður að telj-
ast undantekning sem hæpið er
að fylgja.
Danir skrifuðu reyndar nafnið
Þyri á ýmsa vegu, og seinna
meir nota þeir stundum gerðina
Thyre (Thyra), og hefur það
nafn borist til Islands.
Þyri kom einnig fyrir meðal
Norðmanna til forna, og líta
sumir á það sem gælúnafn eða
stuttnefni af Þuríður. Það er
talið náskylt goðsheitinu Þór og
mastti vera Þórveig eða Þórvé
eftir íslensku lagi. Segja má að
merkingin sé „helguð Þór eða
gædd mætti hans“. Nafnið Þyri
varð ekki skírnarheiti íslenskra
meyja fyrr en seint á 19. öld.
Árið 1910 hétu því þijár konur
hérlendis, fæddar í Rangárvalla-
sýslu, Reykjavík og Þingeyjar-
sýslu. Síðan hefur það nokkuð
sótt í sig veðrið, og í Þjóð-
skránni 1982 eru 29 íslenskar
konur sem svo heita einu nafni
eða fyrra af tveimur. En nú er
svo komið, að fólk hneigist til
að breyta endinum úr i og hafa
hann í eða jafnvel ý. Ef svo er
gert, krefst það annarrar beyg-
ingar en að fornu, enda telur
próf. Baldur Jónsson að þá sé
orðið til annað nafn. Yrði beyg-
ingin þá væntanlega annaðhvort
Þyrí, um Þyrí, frá Þyrí, til
605. þáttur
Þyríar eða Þyrý, Þyrýju, Þyr-
ýju, Þyrýjar.
Úlfurinn talar við ólétt svín:
eg vil taka við börnum þín.
Gyltan segir að kvenmanns kyn
kunni betur á slíku skyn.
Beita skal með brögðum af sér blandinn vin.
(Einar Siprðsson (1528-1636) þýddi
úr dæmisögum Esóps.)
Hlymrekur handan kvað:
Sig illa um hnúana hruflandi
og heimafrið náunga truflandi
slóst Jón upp á aðra
eins og eiturgrimm naðra
og gekk ekki að þessu gruflandi.
★
Koffur eða kofur er tökuorð,
talið frá því á 16. öld og merkir
skrína, askja, ferðataska og
þvíumlíkt. Þetta hefur mumrast
norður á bóginn með viðkomu í
Frakklandi, Þýskalandi og Dan-
mörku, ættað úr grísku kóph-
inos=viðjakarfa, lat. cophinus.
Þessu skylt er svo orðið koff-
ort, sem mér er tamara að hafa
með einu f-i, kofort, og merk-
ingin er nær því hin sama.
Af öðrum uppruna telst vera
orðið kofri=hattur, húfa, skinn-
húfa, eiginlega það sem skýlir
eða þekur, úr frönsku, þar sem
sögnin couvrir merkir þetta.
Jón Grunnvíkingur notaði orðið
launkofralegur um þann sem
laumulega fór, og lýsingarorðið
dulkofralegur er til um þann
sem laumulega eða ódjarflega
fer.
Nú má vera að hjá Jóni
Grunnvíkingi hafi slegið saman
orðunum kofri og kofi, enda
tölum við um að fara ekki í laun-
kofa með eitthvað. Kannski
erum við að rugla saman, því
að flest okkar þekkja trúlega
betur kofa en kofra.
Kofi er víst upphaflega jarð-
hýsi eða eitthvað hvelft, skylt
orðum eins og kúfur og kufung-
ur, já, og líklega kauf=lélegur
hattur eða húfuræksni.
Og þó. Launkofinn er býsna
gamall. Jón Vídalín (1666-1720)
segir í hinni frægu hússpostillu
sinni: „Að sönnu kenndi Jesús
... ekki í launkofum, því hann
talaði ekkert í afkimum.“
Til sýnis og sölu m.a. eigna:
Glæsileg íb. við Gautland
2ja herb. á 1. hæð 52,9 fm nettó, auk geymslu og sameignar. Nýmál-
uð, sérhiti, sólverönd, sérlóð. Ágæt sameign. Laus strax.
4ra-5 herb. íb. í lyftuhúsi
Við Hrafnhóla á 5. hæð. Tvöf. stofa, 3 herb., mikil sameign. Frá-
bært útsýni. Laus fljótlega. Skipti á minni íb. mögul.
Nýtt og glæsilegt einbýlishús
Steinhús 157,1 fm auk bílsk. 32,4 fm á útsýnisstað í Kópavogi. Vel
byggt og vandað. Mikil og góð lán áhv. Eignaskipti möguleg.
Ný og glæsileg við Sporhamra
Úrvals íbúð á 1. hæð, 118 ,3 fm. Tvöf. stofa. Tvö svefnherb. Sér
þvottah. Svalir, sérlóð. Góður bílskúr. Húsnæðislán kr. 5 millj.
Nýlegt einbýlishús við sjóinn
Norðanmegin á Nesinu. m. 5 herb. ib. á 2 hæðum um 135 fm. Rúmg.
bílskúr. Eignaskipti möguleg.
2ja - 3ja herb. m. sérinngangi.
Þurfum að útvega góða íb., helst i austurborginni, 2ja-3ja herb. m.
sérinngangi, helst á 1. eða 2. hæð. Skipti mögul. á 6 herb. sérhæð
í austurborginni m. bílskúr.
í vesturborginni eða Þingholtunum
Fjársterkir kaupendur óska eftir góðum eignum i þessum borgarhverf-
um.
Sérstaklega óskast sérbýli m. 4-5 svefnherb. Skipti mögul. á 4ra herb.
hæð í vesturborginni.
Miðsvæðis í borginni óskast
Góð íbúð um 100 fm á 1. eða 2. hæð, eða í lyftuhúsi. Skipti möguleg á
6 herb. úrvals sérhæð miðsvæðis í borginni.
• • •
Opiðídag kl. 10-16.
Fjöldi fjársterkra kaupenda.
Almenna fasteignasalan sf.
var stofnuð 12.júlí 1944. LAUGAVEG118 SÍMAR 21150 - 21370
AIMENNA
glaðst yfir afrekum okkar ágæta
söngvara, Kristjáns Jóhannssonar,
segi ég bara: ítalirnir eru ekki sam-
mála ykkur.
Höfundur er söngkennari.
Kristján Jóhannsson er stór-
söngvari og sannaði það enn einu
sinni i Turandot í hringleikahúsinu
í Veróna í sumar.
Áhorfendur hylltu hann og þótt-
ust í honum hafa fundið nýjan
dramatískan tenór til að takast á
við erfíðustu hlutverk óperubók-
menntanna ásamt þeim Martinuzzi
og Bonisolli, sem einnig syngja á
þessu fræga óperusviði. Gagnrýn-
endur hylltu Kristján, allir nema
hinn harði krítíker blaðsins Corriere
della Sera, sem varð þó að viður-
kenna að hann væri í algjörum
minnihluta í leikhúsinu, því að tutt-
ugu og tvö þúsund áhorfendur
klöppuðu Kristjáni lof í lófa hvar í
verkinu sem verða vildi. Það þurfti
ekki heila aríu eða dúett til. Einn
stakur tónn frá Kristjáni nægði til
að setja af stað dynjandi lófatak. í
Veróna eru allir áhugamenn um
óperusöng. Þar hefur hver maður
sama vægi og gagnrýnandi á blaði.
Hlutverk tfenórsins varð aðalhlut-
verk, sjálf Turandot féll í skugg-
ann. Enda hefur Kristján verið ráð-
inn til að syngja í Aida eftir Verdi
í Veróna á næsta leikári.
Kristján Jóhannsson hefur staðið
við stóru orðin. En varla gat ég
hugsað mér að ég ætti eftir að sjá
hann syngja á óperusviðinu í Ver-
óna, þegar fundum okkar bar fyrst
saman á Akureyri og ég hóf að
kenna honum að syngja. Hvað þá
að það hvarflaði að mér, þegar ég
gegndi herþjónustu í Veróna fyrir
sextíu árum og hlýddi á snillinga
Sigurður Dementz við flygilinn. Míyndir af Kristjáni Jóhannssyni og Caruso standa þar.
eins og Lauri Volpi og Pertile á
þessu sama sviði.
Það var því stór stund í lífi mínu
að fá að sjá og heyra Kristján í
Turandot. Það greip mig svipuð til-
finning og þegar ég sá hann syngja
í fyrsta sinn í Scala-óperunni í
Míanó, þar sem ég hafði sjálfur
sungið í eina tíð. Og mér varð hugs-
að til íslensku þjóðarinnar, sem
þrátt fyrir smæð sína á skákmeist-
ara og kraftakarla og tenórsöngv-
ara í fremstu röð.
Trúlega hefur myndin veitt
Kristjáni Jóhannssyni lukku eins
og til stóð. Þegar hann hélt frá ís-
landi til náms á Ítalíu gaf ég honum
ljósmynd af Enrico Caruso, sem
hinn mikli tenórsöngvari hafði sjálf-
ur áritað, en myndina gaf mér á
sínum tíma Pintorno, söngkennari
minn. Á tímabili hélt ég að Caruso
hefði horfið frá Kristjáni Jóhanns-
syni, því að hann lét myndina í
innrömmun á Ítalíu, en þar var
henni stolið. Það þótti mér ákaflega
mikill missir, en tók þó gleði mína
á ný, þegar mér var sjötugum gefin
önnur mynd og stærri af Caruso
og var hún einnig árituð af meistar-
anum. Hún á heiðursstað á flyglin-
um mínum við hliðina á mynd af
Kristjáni.
En mér þótti alltaf verra að Car-
uso hafði horfið Kristjáni og varð
ekki síst glaður út af því að í sum-
ar lágu leiðir þeirra saman á nýjan
leik. Kristján Jóhannsson gaf mér
minjagrip, pening sem sleginn var
í minningu Enricos Carusos, en 70
ár eru liðin frá dauða hans. Á pen-
ingnum er mynd af Caruso, en hin
hliðin er mynd af Kristjáni. Meiri;
heiður geta ítalskir áhugamenn um
óperur ekki auðsýnt söngvara. Og
þjófnum í rammagerðinni er fyrir-
gefið.
En við þá sem enn þá geta ekki
911 91 97A L*RUS VALDIMARSSOM FRAMKVÆMDASTJÓRI
L I I jlTLlO/U KRISTIIMN SIGURJÓNSSON, HRL. loggiltur fasteígnasali