Morgunblaðið - 26.10.1991, Blaðsíða 30

MORGUNBLAÐIB LAUGARDAGUR 26. OKTÓBER 1991
30
EinarH. Guðjónsson
Skógum - Minning
Fæddur 5. maí 1907
Dáinn 20. október 1991
Einar Guðjónsson, frændi minn,
er horfinn til feðra sinna. Hann lést
í sjúkrahúsi Seyðisfjarðar 20. októ-
ber sl., áttatíu og fjögurra ára að
aldri.
Einar Hjálmar Guðjónsson var
fæddur í Merki á Jökuldal 24. maí
1907. Foreldrar hans voru Guðrún
María Benediktsdóttir og Guðjón
Gíslason. Guðrún María, var dóttir
Benedikts Sigurðssonar, gestgjafa
á Vopnafirði. Hann var þingeyskur
að ætt. Faðir hans var Sigurður
Oddsson frá Hálsi í Kinn, Benedikts-
sonar bónda á Finnsstöðum í sömu
sveit. Móðir Guðrúnar var Sólveig
Þórðardóttir, bónda á Sævarenda í
Loðmundarfírði, Jónssonar. Guðjón,
faðir Einars, var sonur Gísia bónda
á Hafursá, Jónssonar bónda á
Brekku. Móðir Guðjóns var Sigríður
Ámadóttir Þórðarsonar bónda í
Ekkjufellsseli. Guðjón var búfræð-
ingur frá Ólafsdal.
Foreldrar Einars felldu hugi sam-
an í Hróarstungu og gengu í hjóna-
band árið 1907 og hófu þá búskap
í Ármótaseli í Jökuldalsheiði. Árið
1912 keyptu þau Heiðarsel og þar
ólst Einar upp ásamt systkinum sín-
um Sigrúnu, Sólveigu, Arnheiði,
Elísi og Hallveigu. Systur Einars
lifa hann allar en Elís drukknaði
um tvítugsaldur í Jökulsá á Dal.
Heimili þeirra systkina var orðlagt
fyrir gestrisni, glaðværð og góðvild.
Mér er minnisstætt er ég ungling-
ur kom í Heiðarsel að selja bækur
fyrir Þórð á Gauksstöðum, móður-
bróður minn, en ég var í vinnu-
mennsku hjá honum veturinn
1939—40 og bóksali í hjáverkum.
Það var á björtum vetrardegi logn-
kyrrum. Fannhvít auðnin blasti við
svo langt sem augað eygði. Frænd-
fólkið í Heiðarseli tók mér tveim
höndum. Hið besta úr búrinu var
borið fyrir gestinn. Margt og mikið
var spjallað og systkinin létu fjúka
í kviðlingum enda skáldmælt vel svo
sem kunnugt er eystra. Einar og
Hallveig hafa gefið út ljóðabækur
og mörg kvæði eftir systur þeirra
hafa birst í blöðum og tímaritum á
undanförnum árum. Bókabyrði mín
léttist í Heiðarseli. Systkinin voru
sólgin í bókmenntirnar, einkum
ljóðabækurnar og fannst þeim
Steinn Steinarr forvitnilegastur.
Vetur eru langir í Heiðinni, þess-
ari hundrað vatna víðáttu Austur-
öræfa og búskapur þar fleytti mönn-
um naumast lengra en til bjargálna
þegar best lét. En grasið var mikið
og kjarngott í Heiðinni og fegurð
rómuð þar á sólardægrum við sil-
ungsveiði og svanasöng sbr. kvæði
Einars „Heimaslóðir” í ljóðabókinni
„Skýjarof’. í því kemst hann svo
að orði:
Ég vil ganga frir og fijáls
íjarri allra leiðum,
þegar svanur sveigir háls
á silungsvötnum breiðum.
Ljúfur blærinn leikur á
ijósa fífustrengi.
Upp við Qöllin brött og blá
biikar sólin lengi.
Einar bjó í Heiðarseli með foreldr-
um sínum í 34 ár og þeim búnaðist
vei þótt harðbýlt sé í Heiðinni en
þrjár systranna fóru snemmendis
að heiman og giftu sig, utan Hail-
veig sem varð eftir í foreldrahúsum
enda yngst. Einar sat tvo vetur í
Eiðaskóla og lauk þaðan prófi með
láði 1927 og var síðan farkennari á
Jökuldal um árabil og fórst það vel
úr hendi. Þetta ágæta fólk bjó sam-
an í sátt og samlyndi, vann fyrir
brauði sínu í sveita síns andlitis á
snjóþungum vetrum og sól björtum
sumardögum.
Árið 1946 brugðu þau búi og
fluttust til Seyðisfjarðar. Þar bjuggu
foreldrar Einars hjá Sólveigu, dóttur
sinni, á Brimnesi fyrstu árin. En
Einar fór þá í vegagerð í Fjarðar-
heiði og stundaði síðan verka-
mannavinnu til sjötugs. Guðjón lést
1952 og Guðrún 1971. Árið 1953
keyptu þau systkinin Einar og Hall-
veig íbúðarhúsið Skóga við Garðars-
veg. Þar bjó Einar fyrst með móður
sinni og síðan tvíburasystur sinni
Sigrúnu eftir að hún missti mann
sinn, Óskar Finnsson.
Seyðfirðingafélagið í Reykjavík
keypti Skóga af Einari í janúarmán-
uði 1987 en þá var Einar orðinn
vistmaður á Sjúkrahúsi Seyðisfjarð-
ar svo og Sigrún systir hans. Einar
var þá lítt fær til gangs vegna kals
á fótum er hann fékk í hrakninga-
göngu mikiili í eftirleit á Brúaröræf-
um 1943.
Við Seyðfirðingar hér syðra verð-
um Einari heitnum ætíð þakklátir
fyrir Skóga, sem hann seldi okkur
við vægu verði og veitti góðfúslega
gjaldfrest á eftirstöðvum kaupverðs
er við þurftum á því að halda. Allt-
af eyddi hann því er ég bað hann
forláts á fresti þessum og leiddi
talið að skáldskap og pólitík. Verald-
leg gæði skiptu Einar litlu. Þegar
talið barst að sölu Skóga sagði hann
sér væri ekki sama hver fengi hús-
ið, kaupverðið skipti ekki höfuðmáli
heldur hver hlyti það og í hvaða
tilgangi húsið væri keypt. Og það
gladdi hann að þessu átthagahúsi
væri ætlað að treysta tryggðabönd-
in milli Seyðfirðinga eystra og
syðra.
Einar var greindur maður og
honum kippti í kynið með skáldskap-
inn því foreldrar hans voru vel hag-
mæltir. Hann var fjölfróður og
kunni frá mörgu að segja. Einar var
lágvaxinn og grannvaxinn, allt að
því holdskarpur. Augun voru brún
og brá oft fyrir í þeim kímniglampa
er hann fór með vísur eða sagði
frá. Hann var Ijúflyndur og hæglát-
ur í framkomu og læddi útúr sér
gamansömum athugasemdum þeg-
ar sá gállinn var á honum. Hann
var vinsæll og virtur af öllum er
kynntust honum.
Ég mun sakna hlýlegs handtaks
og hæglátrar kímni Einars frænda
míns næst er ég kem austur. Nafn
hans verður skráð í Skógum.
Ingólfur A. Þorkelsson.
Sælir eru hógværir, því að þeir
munu landið erfa.
(Matt. 5.5.)
Einar var fæddur á Merki á Jök-
uidal, sonur hjónanna Guðrúnar
Maríu Benediktsdóttur frá Hjarðar-
haga og Guðjóns Gíslasonar frá
Hafursá á Völlum. Þau bjuggu í
byrjun um skamma hríð bæði á
Amórsstöðum og Ármótaseli en
festu síðan árið 1912 kaup á Heið-
arseli í Jökuldalsheiði og bjuggu þar
síðan í 34 ár. Þegar þau settust þar
að var búið á mörgum bæjum í
Heiðinni. Þótt þessi byggð væri af-
skekkt og slík búseta þætti flestum
lítt eftirsóknarverð og væri jafnvel
óhugsandi í augum nútímamanna
er þess að gæta að valkostir væru
færri og bújarðir í lágsveitum lágu
ekki á lausu, enda var efnalitlu fólki
oftast ofviða að eignast þær.
Systkinahópurinn, 4 systur og
tveir bræður, sem ólst þar upp með
foreldrum sínum — mikið myndar-
og manndómsfólk — eru: Einar og
tvíburasystir hans Sigrún, Solveig,
Arnheiður, Hallveig og bróðirinn
Elías sem ungur drukknaði í Jökulsá
á Dal. Öll lögðu þau hönd á plóg
með foreldrum sínum á yngri árum,
þeim búnaðist og allvel endaer Jök-
uldalsféð rómað fyrir vænleika fyrr
og síðar.
Einar stundaði nám í Eiðaskóla
í 2 vetur, sem á þeim tíma var talið
eftirsóknarvert. Hann var góður
námsmaður og heyjaði sér mikinn
og notadrjúgan þekkingarforða,
sem hann jók við ávallt síðan. Árin
á eftir var hann í nokkra vetur far-
kennari í Jökuldalshreppi við góðan
orðstír.
Síðla hausts árið 1943 var hann
ásamt fleiri sveitungum í eftirleit á
Brúaröræfum. Þá lenti hann í villum
í vondu veðri ásamt einum félagan-
um, Björgvini Guðnasyni, en þeir
urðu svo að lokum viðskila og fundu
ekki hvor annan eftir það. Einar
náði að lokum til heimahúsa eftir
90 klukkustunda hrakninga og var
þá illa frostkalinn, einkum á fótum.
Hann var síðar fluttur til Einars
Ástráðssonar læknis á Eskifirði,
sem þurfti að nema brott 4 tær af
öðrum fæti hans og 3 af hinum.
Eftir þetta varð honum gangur eðli-
lega erfiður og ekki þrautalaus.
Guðrún og Guðjón hættu búskap
1946 og fluttu til Solveigar dóttur
sinnar og tengdasonar, sem bjuggu
á Brimnesi í Seyðisfirði. Einar flutti
til Seyðisfjarðar um 1950. Sigrún
systir hans missti Óskar eiginmann
sinn frá ungum börnum þeirra 1951.
Þau hjón höfðu haft nokkurn smá-
búskap svo sem þá tíðkaðist og einn-
ig hafði Óskar ekið kolum í húsin
í bænum. Einar settist nú að á Sól-
heimum hjá systur sinni og aðstoð-
aði hana eftir föngum uns börn
þeirra komust til nokkurs þroska.
Hann keypti síðan húsið Skóga í
næsta nágrenni við Sólheima og bjó
þar æ síðan, fyrst með Hallveigu
systur sinni en brátt fluttu foreldrar
hans þangað og eftir andlát Guðjóns
bjó Guðrún með syni sínum uns hún
andaðist í hárri elli 1971.
Síðustu áratugina var Einar
starfsmaður Seyðisfjarðarbæjar.
Hann reyndist þar sem annars stað-
ar traustur og góður starfsmaður,
vinsæll og vel látinn af vinnufélög-
um.
Af framansögðu má ráða að lífið
fór hvorki um hann mjúkum hönd-
um né var það heldur dans á rósum,
en vílleysi hans og baráttuþrek
fleyttu honum yfir flestar hindranir.
Kynni við Einar voru á margan
hátt lærdómsrík og gefandi. Vand-
fundinn er sannari og heilsteyptari
maður. Hann var hógvær í allri
framkomu og nægjusamur fyrir
sjálfan sig. Honum var eðlislægt að
vera í hlutverki gefandans í sam-
skiptum við annað fólk, enda skyn-
samur í besta lagi og hafsjór af
ýmsum fróðleik. Avallt virtist hann
gera meiri kröfur til sjálfs sín en
annarra: slíkt er einkenni mann-
kostafólks.
Einar átti sér ýmis hugðarefni
utan daglegrar annar og brauð-
strits. Hann var bókamaður og las
mikið og var einkar sýnt um að
greina kjama frá hismi. Einnig var
hann eins og þijár systur hans vel
skáldmæltur og eiga þau systkinin
fjögur, öll kvæði í Aldrei gleymist
Áusturland. Hann gaf og út Ijóða-
bókina „Skýjarof’ fyrir nokkrum
árum. Hann var mjög fundvís á
spaugileg atvik í daglega lífinu og
varð margt slíkt honum yrkisefni.
Æðimargar stökur hans og ljóð eru
því á léttum nótum. Alltaf hafði
hann samt í heiðri að „aðgát skal
höfð í nærveru sálar” — frá honum
kom því aðeins græskulaust gaman.
Einhvern tíma vitnaði Einar í orð
Konfúsíusar, hins spaka Kínveija
sem sagði: „Göfugur máður veit
skil á skyldu sinni, ógöfugur maður
veit skil á gróða sínum.”
Þjóðmálaleg lífsskoðun hans mót-
aðist líka af viðhorfum þess manns,
sem gerir sér grein fyrir því að ávallt
eru og verða átök milli gróðahyggju
og félagshyggju og framvinda
þeirra átaka á hveijum tíma sker
að miklu leyti úr um á hvem veg
þjóðfélagsástandið þróast. Kjölfesta
hinnar félagslegu stefnu er og verð-
ur samtök launafólks. Hann var
stéttvís í besta lagi og mjög starfsf-
ús og áhugasamur félagi í Verka-
mannafélaginu Fram fyrr á árum
og átti um árabil sæti í stjórn þess.
Hann var og alla tíð meðan kraftar
entust traustur og tillögugóður
félagi í Alþýðubandalagsfélagi
Seyðisfjarðar og treysti því að sá
flokkur yrði ávallt skeleggur í bar-
áttunni fyrir auknu réttlæti í þjóð-
félaginu.
Hvor tveggja samtökin votta látn-
um félaga virðingu og þakkir.
Ennþá hefur dauðinn boðað til
fundar. Það fundarboð fáum við öll
að lokum. Nú lauk svo fundi að
sofnað var inn í hausthúmið. Við
þökkum samfylgdina og færum
ættingjum hans samúðarkveðjur.
Jóhann Jóhannsson og fjöl-
skylda, Seyðisfirði.
Einar í Skógum er dáinn.
Mig langar í nokkmm orðum að
minnast góðs vinar. Fullu nafni hét
hann Einar Hjálmar Guðjónsson,
fæddur 24. maí 1907. Hann var því
liðlega 84 ára er „hinn mikli hátta-
tími” vitjaði hans hér á Sjúkrahúsi
Seyðisfjarðar, 20. október sl.
Ævi gamals erfiðismanns er lok-
ið. Sporin sem hann skilur eftir í
hugum þeirra sem hann umgekkst
munu þeim seint gleymast eða
aldrei. Ékki fyrir það að þungt hafi
hann stigið til jarðar á sinni lífs-
göngu. Fremur fyrir það hve létt
og hógvær ganga hans var um lífs-
ins veg.
Einar fæddist í Merki á Jökul-
dal, en flutti barnungur með foreld-
mm sínum, hjónunum Guðjóni Gísl-
asyni og Guðrúnu Benediktsdóttur,
að Heiðarseli á Jökuldalsheiði. Þar
ólst hann upp ásamt fimm systkin-
um sínum, einum bróður, Elís sem
lést ungur maður, systrunum fjór-
um sem allar eru á lífí. Sigrúnu
(tvíburasystur) sem nú er vistmaður
á Sjúkrahúsi Seyðisfjarðar, Arn-
heiði sem búsett er í Fellabæ á
Héraði, Hallveigu, sem einnig er
búsett á Héraði og Sólveigu sem
búsett er á Seyðisfirði.
Af viðtölum okkar Einars, fann
ég glöggt hve æskuheimili hans í
„Heiðinni” var honum hugstætt.
Enda mun ævilangt viðhorf hans
til manna og málleysingja hafa
mótast þar. Æskuheimili þeirra
systkina var að sjálfsögðu ramm-
íslenskt, og mótaði þau samkvæmt
því. Þar var m.a. kveðskapur í há-
vegum hafður, enda hafa þau flest
fengist meira og minna við þjónustu
í „sölum Braga”.
Sjálfur var Einar mjög vel hag-
orður, og hika ég ekki við að setja
hann á bekk með bestu hagyrðing-
um. Eina ljóðabók gaf hann út árið
1981, og nefndi hana „Skýjarof’.
Þar kemur glöggt fram fölskvalaus
ást náttúrubarnsins á landinu, og
samúð þess með öllu sem í vök á
að veijast. Efni í fleiri bækur veit
ég að hann átti í fórum sínum.
Einar stundaði nám við héraðs-
skólann á Eiðum árin 1925—1927.
Sú dvöl var honum mjög hugstæð
og kær. Eftir það stóð hann í ára-
löngu sambandi við ýmsa skólafé-
laga sína, sem sumir hveijir urðu
þekktir skólamenn.
Árið 1952 fluttist Einar hingað
til Seyðisfjarðar. Koma hans hingað
mun hafa verið í þeim tilgangi að
aðstoða Sigrúnu systur sína, sem
þá var nýlega orðin ekkja og stóð
ein uppi með mörg börn á unga
aldri.
Stuttu eftir komu sína hingað til
Seyðisfjarðar gerðist hann félagi í
Sósíalistafélaginu. Þar hófust okkar
kynni. I því félagi var hann á með-
an það var og hét. Eftir það var
hann félagi í Alþýðubandalags-
félagi Seyðisfjarðar til dauðadags.
Einar stóð ávallt fast á sinni pólit-
ísku sannfæringu, og var einn af
hinum góðu gömlu og tryggu félög-
um sem „uxu” hvorki frá sinni
„útópíu” né sjáifum sér, sem því
miður hefur of oft gerst.
Skáldgáfan var aðeins ein
„menningarhlið” Einars. Hann var
líka mikill heimspekingur, og einn
menntaðasti verkamaður sem ég
hefi kynnst. Að ræða við hann um
bókmenntir, var einsog að tala við
hámenntaðan bókmenntafræðing,
sem hann raunar var, þó sjálf-
menntaður væri.
Áberandi þáttur í skapgerð Ein-
ars var kímnin. Hann gat flesta
hluti og atvik séð í spaugsömu ljósi.
Við ýmis tækifæri gat hann sagt
gamansögur sem féllu vel að um-
ræddu efni. Tilsvör hans voru sér-
lega hnyttin og gilti einu hveijar
kringumstæðurnar voru.
Þegar ég nú róta í hirslum minn-
inganna, koma margar myndir fram
sem því miður er ekki hægt að lýsa
í stuttri minningargrein. Eg minnist
þó margra heimsókna hans til okk-
ar á Garðarsveg 6, þar sem ótal
mál voru krufin. Þá var hann veit-
andi en ég þiggjandi. Þá flaug
tíminn hratt. Ég minnist margra
bréfmiða með hnyttnum stökum
sem laumað var inn um bréfalúguna
hjá mér þegar hann átti leið hjá.
Ég minnist lúins verkamanns á leið
heim að kveldi eftir erfiðan vinnu-
dag, niðursokkinn í hugsanir sínar.
Oftast þá að yrkja stöku eða
„smíða” nýtt orð, sem hann gjarnan
stundaði.
í hópi kunningja nefndi ég Einar
„Sókrates”. Satt að segja var það
ekki alveg út í bláinn, og voru þeir
sem til þekktu mér þar sammála.
Nú þegar ég nota þetta orð „sam-
mála”, minnist ég einskis annars
manns sem ég hefí verið jafn sam-
mála. Voru rabbfundir okkar þó
ótal margir. Það var bara svona.
Oft bar trúmál á góma, eins og
gengur og gerist. í slíkum samræð-
um var hann í essinu sínu, og leyndi
sér ekki að þar var áhuginn mikill.
Sjálfur stóð hann þó utan trú-
félaga, enda var hans „mottó” að
engin trú væri sannleikanum æðri.
Sennilega eiga allir sér einhvers-
konar trú. Einn trúir á þetta, annar
á hitt. Einar trúði á hið góða í tilver-
unni, og um leið hið góða í mannin-
um. Þó var stundum ekki örgrannt
um að honum þætti guð „lengi að
skapa menn”, eins og Órn Arnarson
segir í kvæði sínu. I ljóðabók sinni
yrkir Einar um „alföður í ásta-
veldi”. Stundum um „meistarann
frá Nasaret”, kirkjuna og alheims-
sálina, hvað svo sem menn vilja
nefna sinn guð. Leiðina að hinu
góða og fullkomna, taldi hann vera
samvinnu félagslega þroskaðra ein-
staklinga, sem saman ynnu að einu
marki: Betra og fegurra mannlífi.
Þess vegna gekk hann ungur í rað-
ir sósíalista sem hann fylgdi síðan
að málum ævina á enda. Ekkert
og enginn gat „ruglað” hann frá
þeirri hugsjón. Hafi hann heiður
fyrir það.
Ekki fór hjá því að jafn bók-
menntalega sinnaður maður og Ein-
ar eignaðist stórt og vandað bóka-
safn. Það safn ber vitni um þroskað-
an smekk. Einnig safnaði hann
ógrynni af bókapésum og kverum.
Þessi kver dró hann gjarnan fram
þegar eitthvað var að gerast í þjóð-
lífinu sem minnti á þau. Stundum
gaukaði hann þesskonar góðgæti
að mér, þar á meðal Kommúnista-
ávarpinu eftir þá Marx og Engels.
Það er geymt sem dýrgripur.
Eins og áður var sagt, stundaði
Einar erfiðisvinnu alla sína ævi.
Hann var starfsmaður Seyðisfjarð-
arkaupstaðar í áratugi. Hafi hann
þökk fyrir þau störf. Síðustu árin
var hann vistmaður á Sjúkrahúsi
Seyðisfjarðar.
I upphafi þessarar greinar gat
ég þess að Einar hafi ekki stigið *
þungt til jarðar á lífsgöngu sinni.
Hógværð hans og lítillæti leyfði
ekki slíkt. Hann sté ávallt varlega
niður og gætti þess að troða aldrei
skóna af öðrum.
Einar verður jarðsunginn frá
Seyðisfjarðarkirkju í dag. 26. októ-
ber. Félagar hans í Alþýðuband-
alaginu sakna góðs félaga, og
þakka störf hans.
Að lokum þakka ég Einari allt
og allt, fyrir mig og mína, votta
aðstandendum hans samúð mína,
og kveð hann með ljóði eftir hann
sjálfan úr fyrrnefndri ljóðabók.
Leiðarlok
Öldin missir andann
út til grafar borin.
Hvað er fyrir handan
— horfin jarðlífssporin
leggst á móðan mikla
- mistur gleymsku og þagnar.
Vetrarstormar stikla
steina duldra sagna.
Jóhann B. Sveinbjörnsson.