Morgunblaðið - 29.10.1991, Blaðsíða 12

12
MORGIJNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 29. OKTÓBER 1991
Ur myndheimi
Muggs
Guðmundur Thorsteinsson: „Kolaburður í Reykjavík. 1919. Litkrít.
Myndlist
Eiríkur Þorláksson
Guðmundur Thorsteinsson,
kallaður Muggur, var fæddur 5.
september 1891, og því ákvað
Listasafn íslands að minnast ald-
arafmælis Iistamannsins með
þeirri sýningu, sem nú hefur stað-
ið í safninu um nokkurt skeið, og
fer senn að ljúka.
Muggur kom víða við í listinni
á stuttri ævi, en hann lést aðeins
33 ára gamall. A þeim tírna hafði'
hann þó skapað sér ákveðna stöðu
í íslenskri myndlist, sem hefur
haldið nafni hans á lofti alla tíð
síðan, stöðu hins rómantíska
draumamanns, sem hafði meiri
áhuga á fólki en formi, vann á
ljóðrænan hátt fremur en eftir
listastefnum og mat hina þjóðlegu
einfeldni meira en alþjóðahyggju
samtímalistarinnar.
Fleiri bækur hafa verið skrifað-
ar um Mugg en flesta aðra ís-
lenska listamenn, og er þeim sám-
merkt að þar nýtur hin fjölþætta,
ístöðulitla en viðkvæma persóna
listamannsins meiri athygli en sú
myndlist sem hann skapaði. Meðal
íslenskra fræðimanna ber skrif
Björns Th. Björnssonar um lista-
manninn einna hæst. í tilefni sýn-
ingarinnar í Listasafninu hefur
verið gefín út vegleg sýningar-
skrá, þar sem listfræðingarnir
Bera Nordal, Júlíana Gottskálks-
dóttir og Hrafnhildur Schram
skrifa athyglisverðar greinar um
ákveðna efnisflokka í myndlist
Muggs. Það er vel til fundið að
fjalla um listaverk hans á þennan
hátt, vegna þess hve fjölbreytt
listsköpun hans reynist við nánari
kynni.
í aðfaraorðum sínum í sýning-
arskrá kemst Bera Nordal þannig
að orði:
„Er ákveðið var að minnast
aldarafmælis listamannsins með
sýningu, var fyrsta hugmyndin
að halda yfirlitssýningu á verkum
hans. En eftir að verk hans höfðu
verið grandskoðuð reyndust þau
bæði sundurlaus að efni og mynd-
efni ... Var því brugðið á það ráð
að velja til sýningar verk út frá
myndefni, en ekki efni, og skipta
þeim upp í myndflokka, og velja
síðan þá mikilvægustu til sýning-
ar.
Þetta er líkast til ein vænleg-
asta leiðin til að kynna list Muggs.
Þeir flokkar úr myndheimi hans
sem birtast á sýningunni eru þjóð-
sögur og ævintýri, trúarleg verk
og loks maðurinn og unhverfi
hans, sem nær yfir myndir af at-
vikum úr hversdagslífinu, ein-
stöku fólki og tengslum þess við
landið.
Þekktustu verk Muggs eru án
efa þær myndir, sem tengjast
þjóðsögum og ævintýrum. Hinar
smáu teikningar við sögurnar um
Bukollu (nr. 8-12), Sálina hans
Jóns míns (nr. 21-27) og Dimma-
limm (nr. 92, en þá síðasttöldu
samdi Muggur sjálfur) hafa fyrir
löngu unnið sér fastan sess með
þjóðinni, og það er illmögulegt að
hugsa sér aðrar myndskreytingar
við þessar sögur. Einstakar mynd-
ir eru einnig vel þekktar, einkum
þær sem fjalla um skoplegar sög-
ur og atvik. Það er sammerkt öll-
um þessu litlu verkum að þau eru
hnitmiðuð, fjalla þannig um við-
fangsefnið að myndbyggingin
styrkir þau á átakalausan og eðli-
legan hátt, Iíkt og þama sé um
hina einu réttu myndtúlkun efnis-
ins að ræða. Hæfileikar og gáski
Muggs sem teiknara njóta sín lík-
ast til hvergi betur en einmitt í
þessum litlu teikningum.
Stóru trúarlegu myndimar era
sennilega þau verk, sem Muggur
lagði mest af listrænum metnaði
sínum í. Þær era gjörólíkar ævin-
týramyndunum, ekki aðeins að
inntaki, heldur einnig að stærð
og því.viðhorfi listamannsins, sem
kemur fram í þeim. Þessi verk eru
unnin af lotningu fyrir þeirri
kristilegu mildi, sem myndefnin
fjalla um, og bera með sér trúar-
legan blæ í samræmi við það. -
Því miður lék þetta efni ekki í
höndum listamannsins (ög hann
viðurkenndi það sjálfur í bréfum
sínum) og oft eru verkin stirðleg
og blóðlaus fremur en skapandi
og tignarleg. En þrátt fyrir það
skapaði Muggur meistaraverk á
þessu sviði; hið besta úr þessum
flokki verka hans er án efa klippi-
myndin „Sjöundi dagur í Paradís”
(nr. 65), sem er gimsteinn meðal
trúarlegra mynda á íslandi.
í síðasta myndaflokknum, Mað-
urinn og umhverfi hans, er fyrst
og fremst að finna myndir af
spaugilegum toga annars vegar
og draumlyndar náttúrastemmn-
ingar hins vegar. í slíkum verkum
er bæði um að ræða endurminn-
ingar frá ferðalögum víða um
heim og æskuminningar úr Arnar-
firði, sem sækja á listamanninn.
Tvær sjálfsmyndir (nr. 55 og 87)
svo og myndir af systur hans og
móður (nr. 3 og 32) eru síðan góð
dæmi um hæfni hans til að koma
til skila á einfaldan hátt persónu-
legum lýsingum, og benda til að
ef hann hefði kosið að sinna
myndefnum er tengdust samt-
ímanum betur hefði hann getað
markað enn dýpri spor í íslenska
myndlistarsögu. Til vitnis um
þetta má benda á myndina „Kola-
burður í Reykjavík (nr. 56) frá
1919, en enginn annar íslenskur
myndlistarmaður komst fyrr en
löngu síðar nærri því að túlka hið
þunga hlutskipti vinnukvenna,
hinnar vinnandi stéttar, á jafn
umbúðalausan hátt.
I aðfaraorðum sínum í sýning-
arskránni bendir Bera Nordal á
að Muggur virðist „ ... hafa verið
eirðarlaus að eðlisfari. Veldur það
agaleysi í verkum hans og á meg-
inþátt í því hve sundurlaus þau
eru. Hann var ekki knúinn áfram
af köllun til dýpri skilnings á innri
þörfum listarinnar. Hann virðist
frekar vera gæddur hæfileikum
myndskáldsins en hins skapandi
málara. - Þetta má til sanns veg-
ar færa. í mörgum tilvikum má
líta á verk Muggs, einkum teikn-
ingarnar, sem myndskreytingar
fremur en sjálfstæð listaverk. En
hann var náttúrabarn í listinni,
og hæfileikar hans voru ótvíræð-
ir; þau listaverk hans, sem telja
má fullkomlega sjálfstæð, bera
vitni um næma tilfinningu fyrir
myndbyggingu, listrænt gildi og
handbragð, sem “ hefur markað
Guðmundi Thorsteinssyni verðug-
an sess í myndlistarsögu íslend-
inga.
Sýningin Úr myndheimi Muggs
í Listasafni íslands stendur til
sunnudagsins 3. nóvember, og
ættu listunnendur ekki að láta
hana fram hjá sér fara.
Forlagið gefur út ljóða-
bók eftir Þórarin Eldjárn
BÓKAÚTGÁFAN Forlagið hef-
ur gefið út bókina Ort eftir
Þórarin Eldjárn. Þetta er sjötta
ljóðabók Þórarins en fyrr á
þessu ári sendi hann frá sér
bókina Hin háfleyga moldvarpa.
í yfirliti bókarinnar er 30 ljóðum
skipt í þijá kafla, Vísur, Orðleng-
ing og Sonnettur og eru tíu ljóð í
hverjum.
í kynningu Forlagsins segir:
„Ekki er ofmælt að fyrstu þijár
ljóðabækur Þórarins Eldjárns
gerðu hann að víðlesnasta ljóð-
skáldi þjóðarinnar.
Þar tefldi hann saman hefð-
bundnu ljóðformi og ögrandi en
jafnframt gráglettinni afstöðu til
yrkisefnanna.
I næstu
tveimur
kvæðasöfnum
birti hann í
fyrsta skipti
ljóð í fijálsu
formi, en með
þessari nýju
íjóðabók tek-
ur hann upp
þráðinn þar
sem frá var horfið og yrkir hátt-
bundin ljóð sem þó virðast búa að
reynslu formleitarinnar í síðustu
bókunum tveimur.”
Ort er 48 bls. Helgi Þorgils
Friðjónsson málaði mynd á kápu.
Prentsmiðjan Oddi hf. prentaði.
Þórarinn Eldjárn
f
1
>