Morgunblaðið - 29.10.1991, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 29. OKTÓBER 1991
Emjafnréttisáætl-
anir fær leið?
eftir Stefaníu
Traustadóttur
Að frumkvæði Jafnréttisráðs og
félagsmálaráðherra samþykkti rík-
isstjórn Þorsteins Pálssonar vorið
1988 að beina þeim tilmælum til
ráðuneyta, stofnana og fyrirtækja
ríkisins að þau semji jafnréttisá-
ætlanir til fjögurra ára, þ.e. fyrir
tímabilið 1. janúar 1989 til 31.
desember 1992. Jafnframt var
samþykkt að skrifstofa Jafnréttis-
ráðs skyldi meta árangur þeirra
áætlana sem gerðar yrðu að tveim-
ur árum liðnum.
Með setningu fyrstu almennu
jafnréttislaganna árið 1976 tóku
stjórnvöld á sig þá ábyrgð að vinna
að jafnrétti kvenna og karla á öll-
um sviðum samfélagsins. Það má
líta svo á að með þeirri lagasetn-
ingu hafí íslensk stjórnvöld viður-
kennt að - þrátt fyrir allt - væri
kynjunum mismunað og gert sam-
félagið allt ábyrgt í baráttunni fyr-
ir jafnrétti. Jafnréttisbaráttan var
ekkert einkamál kvenna. Vinna
íslenskra stjórnvalda hefur fyrst
og fremst beinst að því að breyta
hefðbundnum viðhorfum til hlut-
verka kvenna og karla. Konur hafa
verið hvattar til náms og þær hafa
verið hvattar til að hasla sér völl
í atvinnulífinu o.s.frv. En því miður
hafa stjórnvöld ekki nema að mjög
takmörkuðu leyti staðið að skipu-
legum aðgerðum sem hafa haft
bætta stöðu kvenna að markmiði.
Jafnréttisáætlanir eru dæmi um
slíkar aðgerðir. En hvað eru jafn-
réttisáætlanir? / stuttu máli má
segja að hér sé verið að tala um
tímabundnar formlega samþykkt-
ar áætlanir sem hafa jafnan rétt
og jafna stöðu kvenna og karla
að markmiði. Slíkar áætlanir taka
fyrst og fremst á stöðu kvenna og
karla á vinnumarkaðnum ogígerð
þeirra felst viðurkenning á að það
þurfi að grípa til sérstakra tíma-
bundinna aðgerða svo aðjafnstaða
kynjanna megi verða að veruleika.
Til hvers að gera
j afnréttisáætlanir ?
Það er staðreynd að staða
kvenna á vinnumarkaðnum er lak-
ari en staða karla. Rannsóknir
hafa sýnt að starfsgreinar þar sem
karlar eru í meirihluta eru almennt
betur launaðar en þær sem konur
hafa aðallega sótt í. Starfsval
kvenna er fábreyttara en karla og
þær vinna styttri vinnutíma. Jafn-
rétti kvenna og karla á vinnumark-
aði er ekki bara hagsmunamál
kvenna. íslenska þjóðfélagið er í
örri þróun og þarf á öllum vinn-
andi höndum að halda til að geta
haldið við þeirri velmegun sem við
höfum búið við. Þjóðfélagið kallar
eftir nýjum þegnum og atvinnulífið
kallar eftir hugviti og vinnufram-
lagi. A vinnumarkaðnum eru bæði
karlar og konur vegna þess að það
er þörf fyrir alla. Jafnréttisáætlan-
ir eru aðeins ein leið af mörgum
sem hægt er að fara til að jafna
stöðu kvenna og karla á vinnu-
markaðnum. Þetta er ekki eina
leiðin en hún getur skilað okkur
árangri. Þegar við lítum til frænd-
þjóða okkar sjáum við árangur sem
m.a. má rekja til séraðgerða í þágu
kvenna. Jafnréttisáætlanir opin-
berra stofnana og fyrirtækja í
einkaeign eru dæmi um aðgerðir
sem hafa skilað þeim ágætum ár-
angri.
Lögin leggja ekki eingöngu
skyldur á stjórnvöld og hið opin-
bera heldur einnig á atvinnurek-
endur. Stjórnvöld hafa skyldur
vegna stefnumótunar í jafnréttis-
málum og eiga að fýlgja eftir lög-
um sem um þau gilda. í þeim er
atvinnurekendum gert skylt að
tryggja jafnan rétt og jafna stöðu
kvenna og karla á öllum sviðum
atvinnulífsins og vinna markvisst
að því. Ríkið er stærsti atvinnurek-
andi landsins og getur haft bein
áhrif á stöðu jafnréttismála hjá
sínu starfsfólki.
Ófært - segja sumir
Þegar ráðuneytum, stofnunum
og fyrirtækjum ríkisins voru kynnt
tilmælin um gerð jafnréttisáætlana
svöruðu nokkrir forráðamenn
þeirra erindinu með rökstuðningi
þess efnis að slíkar áætlanir væri
illmögulegt að gera. Forsendunum
fyrir því að þeir treystu sér ekki
til að semja slíkar áætlanir má
skipta í tvo meginhópa. Annars
vegar smæð stofnunarinnar og um
leið það mat þeirra að staða kvenna
þar væri góð og hins vegar sér-
staða hvað varðar viðfangsefni
sem krefjist menntunar og/eða
starfsreynslu sem konur hafi al-
mennt ekki og það sé ekki á valdi
viðkomandi stofnunar að hafa
áhrif þar á.
Það er rétt að fámennar stofnan-
ir þar sem starfsfólk er innan við
20 manns eiga í erfiðleikum með
gerð jafnréttisáætlana enda var
tilmælum ríkisstjórnarinnar beint
til vinnustaða þar sem voru starf-
andi 20 einstaklingar eða fleiri.
En eru röksemdir hins hópsins rétt-
ar eða ásættanlegar? A þessum
stofnunum eru karlar í miklum
meirihluta og verkaskipting mjög
skýr. Karlar vinna störf sem krefj-
ast sérfræðiþekkingar eða sér-
tækrar starfsreynslu og konur al-
menn skrifstofu- og þjónustustörf.
Forráðamenn þessara stofnana
telja það ekki á sínu færi að hafa
áhrif á þessa stöðu fýrst og fremst
vegna hefðbundins náms- og
starfsvals kynjanna en undirstrika
að þeir sjái ekkert því til fýrirstöðu
að ráða konur til starfa svo fremi
þær uppfylli þau menntunar- og
reynsluskilyrði sem krafist er.
Er þetta rétt? Að mati okkar í
Jafnréttisráði er það ekki. Það
skiptir máli í baráttunni fyrir
breyttum viðhorfum til verkaskipt-
ingar kynjanna að strákar og stelp-
ur sjái að allur vinnumarkaðurinn
standi þeim opinn; að þau t.d. sjái
að það sé óskað eftir konum til
ákveðinna starfa; að hefðbundnir
karlavinnustaðir skipuleggi sínar
vinnuaðstæður þannig að konum
sé gert kleift að sinna launavinnu
og börnum o.s.frv. Atvinnurekend-
ur geta haft áhrif á þessa þróun
t.d. með því að auglýsa störf þann-
ig að konur séu hvattar til að
sækja um þau. Þeir geta það líka
með því að bjóða konum/körlum í
óhefðbundu námi starfsþjálfun í
skólafríum o.s.frv. Þetta eru tvö
dæmi um mögulegar leiðir atvinnu-
rekenda til að hafa áhrif á og jafn-
vel flýta fyrir þróuninni. Slíkar
aðgerðir þurfa ekki að kosta svo
miklar fjárupphæðir, oft nægir að
setja upp jafnréttisgleraugun.
Stefanía Traustadóttir
„Jafnréttisáætlanir eru
aðeins ein leið af mörg-
um sem hægt er að fara
til að jafna stöðu
kvenna og karla á vinn-
umarkaðnum. Þetta er
ekki eina leiðin en hún
getur skilað okkur
árangri.”
Við skulum reyna - sögðu
aðrir
Það voru samtals 42 ríkisstofn-
anir sem svöruðu tilmælum ríkis-
stjómarinnar og gerðu jafnréttis-
áætlun. Nokkrar þessara áætlana
geta hins vegar varla talist vera
jafnréttisáætlanir, heldur frekar
almennar viljayfirlýsingar viðkom-
andi forráðamanna þess efnis að
þeir muni ekki nú frekar en áður
mismuna starfsmönnum sínum eft-
ir kynferði. Sem dæmi um stofnan-
ir sem sýnt hafa slík viðbrögð má
nefna Brunamálastofnun ríkisins,
Kísiliðjuna og Verðlagsstofnun.
Þessar stofnanir gerðu flestar
grein fyrir stöðu mála eins og hún
var á árunum 1988-1989, þ.e. það
var gerð gerð grein fyrir hvernig
starfsmenn viðkomandi stofnunar
skiptust eftir kyni og starfsheitum,
yfirmanna- og ábyrgðarstöðum
o.s.frv. Eðlilega varð því frekar lít-
ið um svör þegar þessar og aðrar
stofnanir voru beðnar um að meta
stöðuna og árangur áætlunarinnar
tveimur árum seinna.
Nokkrar stofnanir lögðu hins
vegar mikla vinnu í sínar áætlanir
og sem dæmi má nefna jafnréttis-
áætlun Póst- og símamálastofnun-
ar. Það er eina stofnunin sem hef-
ur sett sér ákveðin vel skilgreind
langtímamarkmið og ætlar að
beita ráðningastefnu og starfs-
mannahaldsstjórn markvisst í því
augnamiði. Þá má geta þess að
stofnunin kynnti sér sambærilegar
áætlanir sem póst- og símamála-
stofnanir Norðurlanda hafa gert.
Það er óhætt að fullyrða að þær
stofnanir sem fólu sérstökum
vinnuhópi að vinna tillögur að gerð
jafnréttisáætlana og síðan höfðu
samband við skrifstofu Jafnréttis-
ráðs og báðu um samstarfsfund
eða leiðbeiningar, unnu raunhæfar
áætlanir sem ætti að vera auðvelt
að fara eftir. Sem dæmi má nefna
Ríkismat sjávarafurða, Vinnueftir-
litið og Iðntæknistofnun.
Eru jafnréttisáætlanir
fær leið?
Nú tveimur árum eftir að jafn-
réttisáætlanir sáu dagsins ljós hef-
ur Jafnréttisráð verið að kanna og
meta árangur þeirra og niðurstaða
okkar er að þær þoki okkur áleið-
is. Við höfum m.a. séð auglýsingar
um stöður þar sem konur eru sér-
staklega hvattar til að sækja um.
Jafnréttisráð hefur haft samband
við stofnanir og bent á ákvæði í
samþykktum áætlunum o.s.frv. Þá

> ■j 1 L
' r J n \ |l l)l 1 1
5 E 1 1 s t)
1 3
Stórhöfða 17, við Guilinbrú sími 67 48 44
úr íxim
með færanlegum riinlnm

ÉÉ •:>v:

:

■xœ •y.ý:
ousa

SSB m
x''í
Nix;
m
.

-V
vx:
■aoa- :;:::>>

::::::;: Xv y.
NN
HURÐIR HF
Skeifan 13 ■108 Reykjavík-Sími 681655
Til frambúðar
SBBA þakrennur
Litir:
Hvftt, svart,
rautt, brúnt
Sænsk
gæða
framleiðsla
Galvanhúðað stál gefur styrkinn og litað
plasthúðað yfirborð ver gegn ryði og tæringu.
Fagmenn okkar veita ráðleggingar. Hagstætt verð.
Sölu-
og þjónustuaðllar:
Bllkksmiðjan Funi sf., Smiðjuvegi 28, Kóp. S. 91-78733
Bllkksmiðjan Vík hfM Smiöjuvegi 18c, Kóp. S. 91-71580
Bllkksmiðja Einars sf„ Smiöjuvegi 4b, Kóp. S. 91-71100
Blikksmlðjan Höföl, Eldshöfða 9, Rvk. S.686212
Borgarblikksmiðjan hf„ Álafossvegi 23, Mosfellsb. S. 91-668070
Stjörnubtikk hf., Smiöjuvegi 1, Kóp. S. 91-641144
Blikkás hf„ Skeljabrekku 4, Kóp. S. 91-44040
Blikksmiðja Erfendar, Hnífsdalsvegi 27, Isaf. S. 94-4488
Bilkkrés hf„ Hjalteyrargötu 6, Akureyri. S. 96-27770
Blikk og bílar, Túngötu 7, Fáskrúösfiröi. S. 97-61108
Blikk ht„ Gagnheiði 23, Selfossi. S. 98-22040
Blikksmlf
Bllkksmli
ilðja Ágústs Guðji
ilðjan Eintœknl, B
Iðnasonar, Vesturbraut 14, Keflav. S. 92-12430.
'ygggörðum 4. Seltjarnesi. S. 91-611665.
ÍISVOR BYGGINGAREFNI
Dalvegi 20, Kópavogi, slmi 91-641255, fax 641266
pósthólf 435, 202 Kópv.