Morgunblaðið - 22.02.1992, Blaðsíða 2

2 B
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 22. FEBRÚAR 1992
ANDLEG
VERÐMÆTI - KRAFAN
UM FULLKOMNUN
eftirSúsönnu Svavarsdóttur
„ANDLEG verðmæti," er hugtak sem hefur verið notað í svo víðu
og afbökuðu samhengi og aðallega til að slá sér upp og þykjast hafa
eitthvert verðmætamat á hátíðlegum stundum, að það er orðið að
merkingarleysu I tungumáli okkar — eins og svo mörg önnur hug-
tök. Við segjum setningar eins og „þjóðararfur okkar byggir á andleg-
um verðmætum" og „grunnur íslenskrar menningar liggur í andleg-
um verðmætum“ og „við þurfum að leggja meiri áherslu á andleg
verðmæti" og „við ættum varðveita þau andlegu verðmæti sem felast
í íslenskri menningu", og svo framvegis. Þegar maður notar orð eins
og ætti og þyrfti er það nánast yfirlýsing um að hann ætli samt ekki
að sjá til þess að hluturinn sé framkvæmdur. Þetta heyrist líka aðal-
lega í ræðum, sem menn halda af skyldurækni til dæmis ráðherrar.
Það hreinlega vellur út úr þeim innantóm froðan með einum og ein-
um „andlegum verðmætum“-köggli á stangli. Svo á auðvitað að sýna
ráðherrum sínum virðingu, þannig að enginn leyfír sér að spyrja:
„Hver er þín skilgreining á andlegum verðmætum." Svo apa menn
þetta eftir ráðhausunum og enginn veit lengur í hveiju andleg verð-
mæti felast.
En eitt er þó alveg greini-
legt: Núverandi valdhöf-
um finnst andleg verð-
mæti ekki liggja í leik-
húsi, og maður spyr sig
þá hvort þeim finnst and-
leg verðmæti liggja í öðr-
um listgreinum. Reyndar er ég farin
að hallast að því að ráðamenn í dag
álíti andleg verðmæti felast í þján-
ingu þjóðfélagsþegnanna og fátækt-
arfnyk af öllum verðmætum sem
geta glatt þá — til dæmis leikhúsi.
Ég held að það hafi ekki farið
framhjá neinum að niðurskurður til
Þjóðleikhússins — sem er eign þjóð-
arinnar — hefur verið svo mikill að
þar verður nánast að skella dyrun-
um á nefið á þeim 60-80.000 áhorf-
endum sem sækja leikhúsið ár hvert.
Fjárveiting til Þjóðleikhússins á síð-
astliðnu ári, þegar næstum full
starfsemi var í húsinu, var um 350
milljónir króna. Til að rekstur þar
gæti verið eðlilegur þetta leikárið
hefði Þjóðleikhúsið þurft rúmlega
400 milljónir, en þar á bæ var ákveð-
ið að gæta ítrustu sparsemi og far-
ið var fram á 309 milljónir. Fjárveit-
ingin til Þjóðleikhússins fyrir 1992
er 254 milljónir. Það hlýtur hver sem
hefur lært tölustafi að sjá að þetta
er út í bláinn. Fjármálaráðuneytið
hefur gert samninga við starfsmenn
Þjóðleikhússins, sem það verður að
standa við, en þessi fjárveiting ger-
ir varla mikið meira en að standa
undir launum þeirra. Það er lítið
eftir til að setja upp leiksýningar.
Enda er það svo að á yfirstand-
andi leikári hefur verið hætt við
söngleik þann sem setja átti upp í
vor og ekki er útlitið betra næsta
haust, því það er að verða ljóst að
aðeins verði hægt að setja upp eina
sýningu á Stóra sviðinu næsta haust
og svo jólasýningu.
Ég get ekki að því gert að mér
finnst þessi framtíð sem blasir við
í íslensku leikhúsi þegar á næstu
mánuðum ógnvænleg. Þetta er í
rauninni að gerast!
Markaður markaður
Það sem er skelfilegast er að
þessi niðurskurður á leikhúsinu á
sér stað á sama tíma og er fram-
kvæmdur af sömu mönnum og eru
að skrifa undir alls konar EES
samninga og svo framvegis. Mál-
flutningur valdhafanna þegar þeir
ræða þá samninga gengur allur út
á það að Evrópa sé að opnast okk-
ur. Nýr „markaður" til að selja á,
þótt ég sjái ekki í fljótu bragði hvað
sú þjóð ætlar að selja sem hendir
frekar mörgum tonnum af mat eftir
áralanga geymslu, heldur en að
reyna að koma honum í verð á
meðan hann er nýr. Það á að verða
auðveldara að flytjast á milli landa,
alls konar tollafríðindi eru í vænd-
um. Við erum að verða hluti af
stærri heild.
En það hefur líka ókosti.
í rauninni hefur löngum verið
talað um þá peninga sem renna til
Þjóðleikhússins, sem peningum
kastað á glæ. Það er ekki arðbært
að reka leikhús. Það ætti hins vegar
að vera löngu hætt að koma nokkr-
um stjórnmálamanni á óvart. En í
þeim möguleikum sem eru að opn-
ast hefur leiklist enn minni þýðingu.
Við getum ekki fiutt það út, því það
skilur enginn tungumálið okkar.
Leikhúsið er fyrir okkur sjálf og
þar með hlýtur það að vera eins
ómerkilegt og þeir listamenn sem
vilja vinna hér heima.
Þegar Evrópa opnast okkur, verð-
ur auðveldara fyrir alla aðra en leik-
listarmenn að gefast upp á að reyna
að draga fram lífið frammi fyrir lít-
ilsvirðandi afstöðu ráðamanna hér
— og valið sér annað Iand til að búa
í. Leikhúsið er og verður aðeins fyr-
ir okkur. Okkar verðmæti sem eng-
in getur tekið af okku'r — nema
þeir sem komast með fingurnar í
sameiginlegan sjóð okkar.
Miðað við hvað?
Leiklistarsaga á íslandi er hvorki
löng né mikil að burðum — ef við
miðum við löndin í kringum okkur
— en á hátíðiegum stundum er Þjóð-
leikhúsið kallað „Flaggskip ísienskr-
ar menningar". Niðurskurðurinn á
fjárveitingunni þangað, segir mér
að það sé bara „í kjaftinum" á þeim
sem ráðstafa sameiginlegum pen-
ingum þjóðarinnar, rétt eins og allt
ruglið um „andlegu verðmætin,“ og
„rætur menningarinnar“. Þeir
meina ekkert með þessu.
Auk þess eru nokkrar hugsana-
skekkjur í hausnum á okkur þegar
við tölum um leiklist á íslandi. Fyr-
ir utan það að líta á leiklist sem
eitthvað sem kemur peningum við,
erum við alltaf að bera okkur saman
við löndin í kringum okkur, sem
eiga sér langa leiklistarhefð. Við
berum okkur aldrei saman við lönd
sem eiga svipað langa leiklistarsögu
og við sjálf. Ég veit ekki einu sinni
hvort nokkrum manni hefur dottið
í hug að athuga hvort svoleiðis land
er til.
Það er nefnilega svo að vanmeta-
kennd okkar nær út í öll horn hugs-
unarinnar í þessu landi. Við viljum
vera þjóð meðal þjóða, menn meðal
manna, fallegust, sterkust, aðal,
fyrst og í A-riðli. Við viljum vera
fullkomin. Ofurmannlega fullkomin
og ef við erum það ekki, þá má
henda draslinu — eða loka þvi. Við
viljum ekki vera á sama plani og
þeir sem eru á sama plani og við.
Við viljum ekki einu sinni vera á
sama plani og þeir sem hafa þróað
sín andlegu eða tæknilegu svið
meira en við. Við viljum vera þeim
fremri. Og á meðan við erum það
ekki, erum við óánægð.
Það fer ekki hjá því að fólk vilji
ræða leikhús við mig. Oftast gerist
það með þeim hætti að fólk segir:
yÞað er ekki nógu gott leikhús á
Islandi." Síðan kemurþulan um leik-
sýningar sem viðkomandi hefur séð
í London. Minni má samanburðurinn
ekki vera, en við þjóð sem á sér fimm
til sex alda leiklistarhefð, ef ekki
lengri. Mér finnst við eiga gott leik-
hús.
Þjóðleikhúsið hefur starfað í um
hálfa öld og með því má segja að
eiginlegt atvinnuleikhús hafí orðið
til hér á landi. Það hefði hins vegar
aldrei getáð orðið að veruleika ef
fólk um allt land hefði ekki iðkað
leiklist sér til ánægju um langan
aldur og öflug starfsemi áhugaleik-
hópa um allt land er yfírlýsing um
að fólkið í landinu hafí ánægju af
leiklist. Þeir hópar hafa ekki aðeins
fólk til að vinna við uppfærslur —
heldur hafa þeir líka áhorfendur.
(Þetta er sönnunargagn). Hálf öld
er ekki iangur tími, og stundum
heyrir maður fólk segja: „Æ, æ,
leikhúsið er svo ungt á íslandi," (ef
ekki hefur tekist vel). En hin hliðin
á málinu gleymist. Hún er sú að
áhorfendur á íslandi eru jafngamlir
leikhúsinu.
Leikhús sem er í þroska, hlýtur
að hafa áhorfendur sem eru í
þroska. Eða voru íslendingar alveg
með atvinnuleiklist á hreinu frá því
að Shakespeare vaknaði til lífsins.
Voru það kannski íslendingar sem
bentu honum á möguleika leikhúss-
ins? Stundum mætti halda það.
Það að leiklistin er ung listgrein
á íslandi gerir hana hvorki vonda
né bijóstumkennanlega. Hingað til
höfum við hins vegar haft ærna
ástæðu til að vera stolt yfír því að
eiga leikhús og að eiga möguleika
á því að þroskast með því. Og ég
held að þjóðin hafí sýnt það í verki
að hún vill hafa þetta leikhús. Það
er því ekki fjárhagslegt spursmál
hvernig fjárveitingum til Þjóðleik-
hússins er háttað, heldur siðferði-
legt.
Með því að skera niður fjármagn
SE ENGAN
TILGANG í AÐ FINNA
EITTHVAÐ UPP
Franski listaaafiurinn Claude Rutault sýnir á Kiarvalsstöfium
í DAG verður opnuð á Kjarvalsstöðum sýning á verkum franska lista-
mannsins Claude Rutault, en á síðustu árum hafa verk hans vakið
alþjóðlega athygli, og þá ekki síður frumleg afstaða Rutaults gagn-
vart listinni. Verk hans eru í senn aðgengileg og flókin. Ein grunnhug-
mynd hans er sú að málverkin séu máluð í sama Iit og veggurinn
sem þau hanga á; litimir em iðulega bjartir og hreinir en bak við þá
og einföld form eins og ferhyminga, hringi og tigla, liggja ákveðnar
fræðilegar forsendur og textar; einskonar forskriftir sem listamaður-
inn gerir að hveiju verki. í tengslum við sýninguna mun franski list-
gagnrýnandinn Guy Tortosa halda fyrirlestur um list Claude Rut-
aults á Kjarvalsstöðum á morgun, sunnudaginn 23. febrúar, klukkan
15.00.
sjálfstæðu lífi samtíms hjá lista-
manninum, safnaranum og safninu.
Á Kjarvalsstöðum eru sett upp
níu sýnishorn af því sem Rutault
nefnir „Skilgreiningu/vinnuaðferð".
Greining á þessum verkum beinist
óhjákvæmilega að tveimur stigum
þeirra: að forskriftinni sem segir í
smáatriðum fyrir um það hvernig
skal vinna hvert verk, og svo því
hverpig þessum skilgreiningum er
fylgt af kaupendum og þeim sem
annast verkin.
Claude Rutault við uppsetningu sýningarinnar Morgunbiaðið/Einar Faiur
textum sínum afneitar Rutault
frumleikanum í listinni og segist
eingöngu vinna með áður þekkt
hráefni og form; hann einfaid-
lega raðar þeim upp á nýjan hátt
og gefur þeim nýtt hlutverk. Þannig
læðir hann tímanum inn í verkin
með því að þau eru að taka breyting-
um frá ári til árs, jafnvel frá degi
til dags. Ennfremur setur hann
spurningarmerki við einingu lista-
verksins og segir það geta lifað
Tæmi alla möguleika
Starfsmenn Kjarvalsstaða sjá um
uppsetningu verkanna, velja einnig
á þau litina og fylgja í því forskrift
listamannsins, en Claude Rutault
er staddur hér á landi, fylgist með
uppsetningunni og verður viðstadd-
ur opnunina. Hann segir að tilviljun
hafí ráðið því að hann fór að fást
við þessa hluti, árið 1973 hafí hann
nefnilega flutt í nýtt hús, hann var
að mála veggina, og málaði þá lér-
eft sem hann átti í sama lit og vegg-
inn sem það hékk á. „Ég var í eitt
ár að velta fyrir mér þeim hugmynd-
um sem kviknuðu við þetta, en fór