Morgunblaðið - 12.08.1992, Blaðsíða 34
34
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 12. ÁGÚST 1992
Minning:
Sigurður G. Isólfs
son, organleikari
Látinn er Sigurður ísólfsson
organleikari. Hann var mér góður
vinur, félagi, kennari og ímynd
þess besta, sem prýða má góðan
dreng.
Við kynntumst fyrst fyrir þrjátíu
árum. Ifyrir 32 árum hóf ég undir-
búningsnám í orgelleik hjá Þorleifi
—Erlendssyni kennara (1876-
1968). Þorleifur hafði numið söng-
stjóm og orgelleik hjá Jónasi
Helgasyni (1839-1903) dóm-
kirkjuorganista á árunum 1892-
1894. Nokkm áður hafði ísólfur
faðir Sigurðar verið í orgelnámi
hjá Jónasi. Eftir því sem Þorleifur
tjáði mér þá hafði hann eftir Jón-
asi að Þorleifur hefði verið sinn
besti nemandi ef undanskilinn
væri strákurinn að austan, þ.e.
ísólfur. Þótti Þorleifí þetta mikið
hrós. Seinna lærði Þorleifur svo
tónfræði hjá Sigfúsi Einarssyni
tónskáldi og dómkirkjuorganista,
en þar sótti þá einnig samtímis
tíma sonur Isólfs Pálssonar og
bróðir Sigurðar, Páll ísólfsson
(1893-1974), seinna dómkirkju-
organisti. Hélst góður kunnings-
skapur milli Þorleifs og Páls meðan
báðir lifðu. Þar kom svo mínu námi
í orgelleik að Þorleifí fannst
ástæða til að hafa tal af vini sínum
Páli. Á útmánuðum 1961 fórum
við til messu við Dómkirkjuna í
Reykjavík. Eftir að Þorleifur og
Páll höfðu drykklanga stund rifjað
upp gamla tíma var kominn tími
til að kynna mig. Er ekki að orð-
lengja það að Páll bauðst til að
taka við mér þegar Þorleifur væri
búinn að kenna mér allt það er
hann gæti.
Haustið 1961 hóf ég svo nám í
orgelleik hjá Páli ísólfssyni. Ekki
var auðhlaupið að komast að Dóm-
kirkjuorgelinu veturinn 1961-
1962 og hafði ég orð á því við Pál
að svona gæti þetta ekki gengið
lengur. „Þekkirðu hann Sigga
bróður“, spurði Páll þá. Nei ég
kannaðist ekkert við manninn og
aldrei heyrt hann nefndan fyrr.
Er ekki að orðlengja það að Páll
rauk í símann, náði sambandi við
bróður sinn og ég heyrði hann
- segja að hann hefði áhugasaman
strák, sem vantaði aðstöðu til æf-
inga. Ekki veit ég hveiju Sigurður
svaraði en Páll kom brosandi úr
símanum og sagði að ég ætti að
fara á fund Sigurðar í Fríkirkjunni
þennan sama dag kl. þijú en þá
yrði þar jarðarför. Ég fór síðan
eins og ráð var fyrir gert í Fríkirkj-
una.
Að jarðarförinni afstaðinni kom
Sigurður til mín, faðmaði mig að
sér og bauð mig velkominn á þann
yndislega hátt væntumþykju og
umhyggju, sem hefur verið ein-
kenni Sigurðar alla tíð. Mér þótti
strax undurvænt um Sigurð og
- hefur alla tíð fundist sem hann
væri sem annar faðir minn. Um-
hyggja Sigurðar og væntumþykja
hefur verið hans aðalsmerki. Hann
gladdist ávallt yfir velgengni ann-
arra á tónlistarsviðinu og stutt er
síðan hann minntist á hve ónefnd-
ur organleikari í Reykjavík væri
orðinn góður organleikari og farið
mikið fram. Það gladdi hann mjög.
Þetta er aðeins eitt dæmi af ótal
mörgum. Sigurður reyndi að fylgj-
ast með organistum hvaðanæva
og var alls ekki bundinn við sína
'eigin nemendur í því efni.
„Ég á dálítið erfítt með að skrifa
um Sigurð sem organleikara, en
ég hygg að margir muni minnast
hans fyrir fallegar „módúlasjónir".
Að mínum dómi reyndi hann alltaf
að spila fallega. Hvers konar orgel-
músík heillaði hann. Þó fannst mér
hann hafa einna mest gaman að
*spila rómantíska músík, m.a.
franska, a.m.k. á þeim tíma ævi
hans, sem við áttum okkar helgi-
stundir við orgelið, á árunum milli
1962 og 1970. Gleymi ég ekki
hvernig hann spilaði t.a.m. Gotn-
esku svítuna. Einhveiju sinni lét
hann þau orð falla að ekki væri
rétt að þeir bræðurnir væru að
spila opinberlega sömu verkin. Ég
held að Sigurður hafi ekki haldið
marga konserta fyrir utan venju-
legar kirkjulegar athafnir, sem
voru auðvitað margar á löngum
tíma. En á tímabili ævi sinnar vildi
hann þó koma meiru á framfæri í
útvarpi en eftir var leitað, en hefur
þar e.t.v goldið bróður síns.
Veturinn 1977-1978 bað Sig-
urður mig að leysa sig af í Fríkirkj-
unni og gerði ég það að sjálf-
sögðu. Þar kynntist ég kórfólkinu
hans á annan hátt en sem kirkju-
gestur. Þar fann ég hlýtt hugarf-
ar, hjálpsemi og fómarlund hjá
þessu góða fólki enda sveif andi
Sigurðar yfír vötnunum. Þetta var
mér ógleymanlegur tími og ómet-
anlegur í minningunni.
Við höfðum oft samband félag-
arnir, annað hvort í síma, sem var
alloft alla tíð, eða ég heimsótti
hann á heimili hans og Rósu að
Éskihlíð 11. Þar var mér ætíð tek-
ið með kostum og kynjum af þeim
hjónum og hafí þau þökk fyrir
dásamlega kynningu.
Þremur dögum fyrir dauða sinn
hringdi Sigurður í mig og bað mig
að hjálpa sér að sinna ákveðinni
erindagjörð. Sótti ég hann og
spjölluðum við saman að vanda
fyrst og fremst um orgelhljómlist,
menn og málefni eins og svo oft
áður. Þar kom okkar tali á leiðinni
heim til hans að ég fór að rifja
upp með honum að hann hefði
spilað yfír Þorleifi m.a. sálminn
„Mín lífstíð er á fleygiferð" í út-
setningu Þorleifs (flestir sálmar í
útsetningu Þorleifs eru útsettir
fyrir karlakór). Þessi sálmur er
ekki í nýju sálmabókinni svoköllu,
en er í þeirri gömlu nr. 442.
Við þennan sálm er til gullfal-
legt íslenskt lag, sem aldrei heyr-
ist sungið í nútímanum. Þetta er
eitt af þeim lögum, sem Þorleifur
nefndi óm eða bergmál frá bylgju-
falli hinnar miklu móðu aldanna,
„flaumar lífs í farveg komnir,
fleygrar aldar“, eins og skáldið
segir um íslenska tungu. Eru þau
ekki íslandslag, þáttur úr sögu
landsins?
Þama á leiðinni heim til Sigurð-
ar síðustu samverustund okkar
rifjuðum við þennan sálm upp og
hefur hann að öllum Iíkindum ver-
ið síðast spilaður af Sigurði 1968
við útför Þorleifs.
Fyrsta erindi úr þessum sálmi
hljóðar svo:
Mín lífstíð er á fleygiferð,
ég flýti mér til grafar,
að litlum tíma liðnum verð
ég lagður nár án tafar.
M, dauðleg vera, dvel ei þá,
þinn dauða fljótt að minnast á.
Það ráð er þörf að hafa.
(Chr. F. Geilert.-Einar Jónsson)
Þetta urðu okkar síðustu sam-
skipti hérna megin grafar. Þremur
dögum síðar tilkynnti Ingimar,
sonur Sigurðar, mér skyndilegt
andlát vinar míns.
Birgir Ás Guðmundsson.
Sigurður ísólfsson organleikari
er horfínn yfir móðuna miklu,
harpa hans er hætt að hljóma —
söngvamir verða ei framar sungn-
ir. Þetta er vissulega eðlilegur
gangur lífsins; háaldraður maður
sem hefur skilað löngu og farsælu
ævistarfi hverfur til hvíldarinnar
eilífu. Samt er alltaf jafnerfítt fyr-
ir þá sem á eftir horfa að sætta
sig við skarðið sem verður fyrir
skildi — ekki síst þegar vitað er
hversu vandfyllt eða ófyllt það
verður.
Sigurðar ísólfssonar, hins mæta
tónlistarmanns og úrsmíðameist-
ara, verður í dag í þessu blaði
minnst, ævi hans og ætt rakin, af
mörgum sem hafa bæði meiri
þekkingu og kunnáttu á þeim svið-
um en sá sem hér heldur um penna.
Því verður ekki á það vað riðið,
heldur aðeins færðar hér í minn-
ingarskyni þakkir fyrir vináttu sem
ríkt hefur milli fjölskyldna okkar.
í meir en aldarfjórðung og ærið
margar ánægjustundir við söng,
hljóðfæraslátt, glaðar og fróðlegar
viðræður sem aðra skemmtun.
Slíkt fylgdi Sigurði ætíð — jafnt
heima og hvar sem hann kom. Það
hefði verið dauður maður sem ekki
hló dátt þegar Sigurður var í ess-
inu sínu og sagði skemmtisögur
eða skrýtlur og hafði mál úr hvers
manns munni, slík hermikráka sem
hann var. Allt var þetta þó græsku-
laust og sennilega hefur Sigurður
sjaldan beitt þessum hæfíleikum
sínum nema í völdum vinahóp. En
öllum sem þekktu Sigurð vel var
ljóst að bak við glaðbeitt viðmót
bjó djúpt hugsandi sál, hann var
maður sem leit lífsins viðhorf og
rýndi rök tilverunnar af mikilli al-
vöru — og þó umfram allt list sína.
Þessum gleðistundum fækkaði hin
síðari ár er Sigurður varð sökum
heilsubrests að hætta hljóðfæra-
slætti að mestu. „Nú er eg hættur
að snerta hljóðfæri svo nokkur
heyrir,“ sagði hann við mig fyrir
nokkrum misserum. „Eg get ekki
lengur spilað eins og mér líkar og
þá er best að loka hljóðfærinu."
„Námn en sállhet, som varar be-
standigt," segir ljóð- og tónskáldið
Wennerberg einhvers staðar. Allir
dagar eiga kvöld.
Það er flestra mál sem til þekkja
að Sigurður hafí verið í langa tíð
einn snjallasti organisti þessa lands
enda hljóp hann víst oftast í skarð-
ið ef bróðir hans, snillingurinn
Páll ísólfsson dómorganisti, varð
einhverra hluta vegna frá störfum.
Engum getum skal að því leitt
hversu langt Sigurður hefði náð á
braut tónlistar ef hann hefði haft
tök á að fullnuma sig í samræmi
við hæfileika sína og setið við lær-
dóm hjá stórmeisturum í háborgum
tónlistarheimsins. Það eitt að
hlusta á Sigurð modellera við
kirkjuathöfn eða spila af fingrum
fram leiddi í ljós sköpunarmátt sem
aðeins útvöldum er gefinn.
Hér að ofan er minnst á hversu
vel Sigurði lét að vekja mönnum
kátínu og skapa stundir gleðinnar.
En það var líka hlutverk hans sem
kirkjuorganista að láta list sína
létta mörgum þyngstu spor ævinn-
ar við tíma- sem ótímabæra burt-
köllun ástvina. „Hjárte som lider,
som lider af dagens gny,/ toner
til eder til eder vil det fly“ segir í
frægu ljóði. Og þó vandvirkni og
löngun til hins fullkomna hafi ein-
kennt list hans ætíð, hygg eg að
aldrei hafí hann lagt sig fram sem
þá er hann vildi leggja smyrsl hinn-
ar göfugustu allra lista í sár hinna
sorgmæddu. Því eru þessi fáu
kveðjuorð saman sett — að tjá
hinsta þakklæti fyrir okkar fjöl-
mörgu samverustundir gleði og
gamans, en ekki síður vegna þeirra
ögurstunda er listræn tjáning og
tónræn samúð hans lagði líkn með
þraut. Eftirlifandi konu hans, Rósu
Ingimarsdóttur, sonum og öðrum
ástvinum eru hér fluttar hugheilar
samúðarkveðjur.
E.J.Stardal.
Sigurður G. ísólfsson var einn
af mínum elztu vinum, og einn af
þeim sem settu mark sitt á barn-
æsku mína. Hann ólst upp á Lóð-
inni, nánar tiltekið á Óðinsgötu 8b,
jafnaldri Bjama, elzta bróður míns,
og því snöggtum eldri en ég. En
ég minnist hans sem fullorðins
manns, sem alltaf gat komið manni
til að hlæja, sagði ótal sögur og
hermdi eftir mönnum betur en flest-
ir. Hann gerði heiðarlega tilraun til
að kenna mér á píanó þegar ég var
6 eða 7 ára gamall, en fékk ekki
rönd við reist leti lærisveinsins.
Þess ber þó að geta að síðan hef
ég haft heil- og hálfnótur, fjórðu-
parta, áttunduparta o.s.frv. nokk-
um veginn á hreinu.
Ég minnist þess líka að þegar
ég fór í fyrsta sinn til dvalar í sveit
um tíu ára aldur var það Siggi ís.
sem fór með mig. Fyrst röltum við
um Skeiðin í nokkra daga, gistum
í Skeiðháholti hjá Bjarna hrepp-
stjóra, frænda mínum, og á Votu-
mýri hjá fólki Sigríðar, fóstra Sig-
urðar, og fórum síðan í veg fyrir
Harald Georgsson, mjólkurbílstjóra
Hreppamanna eystri, sem flutti
okkur að Stóra-Núpi, þar sem Sig-
urður skildi mig eftir. Og svo era
öll árin á verkstæðinu í Lækjargötu
2, sem ég man ekki betur en liðu
í eilífri skemmtan.
Þegar ég var orðinn rektor kom
hann óbeðinn og kom gömlu skóla-
klukkunni í gang, en hún hafði
verið lasburða lengi, enda komin til
ára sinna, frá því um miðja nítjándu
öld. Og ekki hugsaði hann síður um
gömlu veggklukkuna hans afa, sem
nú er í minni vörzlu. Allt þetta
gerði hann af einni saman dreng-
lundinni og virðingunni fyrir göml-
um og merkilegum gripum. Sein-
ustu árin var fátt um fundi, en allt-
af hringdi hann við og við til að
spyija tíðinda og um ástand klukkn-
anna eftir að heilsan leyfði ekki
lengur beina skoðun.
Fyrir allt þetta og margt vil ég
þakka Sigurði að leiðarlokum og
sendi Rósu konu hans og fjölskyld-
unni aílri samúðarkveðju okkar
hjóna.
Guðni Guðmundsson.
Kveðja frá Félagi íslenskra org-
anleikara.
Þegar fregnir berast um andlát
kærra vina og velgjörðarmanna
setur menn hljóða, um hugann fara
myndir og löngu liðnir atburðir rifj-
ast upp. Allt tengist það samferðar-
manninum kæra sem nú hefur lagt
upp í sína hinztu för. Segja má að
hugurinn hverfi langt aftur í tím-
ann, á vit þeirrar veraldar sem einu
sinni var, og aðeins lifir í minning-
uni.
Þannig varð mér við þegar ég
frétti lát vinar míns, Sigurðar G.
ísólfssonar. Fjörutíu ára kynni
höfðum við átt, þar sem Sigurður
var alltaf gefandi, en ég þiggjandi.
Tvö orð koma mér fyrst í hug er
ég minnist Sigurðar ísólfssonar, en
það eru orðin hlýja og velvild.
Mér kemur fyrst í hug, þegar ég
sá Sigurð í fyrsta skipti. Það var á
páskadagsmorgun árið 1950, við
morgunguðsþjónustu í troðfullri
kirkju. Mér varð starsýnt á þennan
mann og hlustaði hugfanginn á tón-
ana í orgeli Fríkirkjunnar sem hann
lék á.
Persónueinkennum í orgelspili
Sigurðar við guðsþjónustur í Frí-
kirkjunni verður ekki lýst með orð-
um, stemmningarnar sem hann
skapaði, verða öllum er reyndu,
ógleymanlegar stundir hughrifa og
göfgi. Onnur mynd kemur fram í
hugann; þegar við gengum til
prestsins í Fríkirkjunni, minn ár-
gangur. Við komum snemma til
spurninga, Sigurður var að æfa sig
á orgelið. Hann kallaði á okkur upp
á söngloftið, sýndi okkur orgelið
og lék fyrir okkur á það. Við þurft-
um margs að spyija og hann leysti
úr öllum þeim spumingum á máli
sem við skildum fullkomlega. Ég
held að þá hafi fyrst kviknað áhugi
hjá mér að nema orgelleik. Ég sótti
mjög guðsþjónustur í Fríkirkjunni
á þessum árum, sat jafnan uppi þar
sem ég gat séð hveija hreyfingu
Sigurðar. Mörgum árum síðar sagði
hann við mig að hann hefði fylgst
með mér þar sem ég sat og fundist
hann þekkja mig þótt við skiptumst
ekki á orðum.
Árin liðu og ég hafði hafíð nám
hjá dr. Páli, bróður hans. Vetrar-
part þurfti Páll að fara utan og fól
Sigurði að annast kennslu nemenda
sinna. Þá kynntist ég Sigurði best
og minnist þessa tíma með miklu
þakklæti. Við fundum öll hve annt
Sigurði var um að við næðum sem
beztum árangri og mörg þau heil-
ræði sem hann gaf okkur hafa nýtzt
okkur vel í starfi. Hann talaði mjög
um starf kirkjuorganleikarans, þátt
hans í guðsþjónustuni og miðlaði
þar af langri reynslu. Við fóram
snemma út á starfsakurinn og fund-
um að það sem hann hafði sagt
okkur um samviskusemi og stund-
vísi var rétt og nauðsynlegt.
Það var ekki lítils virði fyrir unga
menn að hefja störf sem organistar
í kirkjum og vita að alltaf mátti
leita til Sigurðar með ráðleggingar
og fágætar nótur. Hann átti mikið
safn nótna, hélt því öllu saman í
mikilli reglu, vissi alltaf hvort hann
átti viðkomandi verk eða ekki. Al-
veg fram á þennan dag hefur það
löngum verið viðkvæðið hjá starf-
andi organistum hér, þegar við höf-
um verið beðnir að leika sjaldgæf
verk við athafnir: „Hefurðu talað
við hann Sigurð ísólfsson?" Hann
gat oftast leyst vandann, ef hann
átti ekki nótumar sjálfur, þá vissi
hann um einhvern sem átti þær
Sigurður ísólfsson var einn af
stofnfélögum Félags íslenskra org-
anleikara, en það var stofnaði árið
1951. Eitt af því sem félagið gekkst
fyrir í árdaga var tónleikahald í
þeim fáu kirkjum sem þá höfðu
orgel, tónleikaröð undir nafninu
„Musica sacra“. Tónleikarnir í Frí-
kirkjunni vöktu athygli fyrir fjöl-
breytni og smekkvísi, m.a. hafði
Sigurður æft með presti sínum, sr.
Þorsteini Bjönssyni, nokkur verk
sem þarna vora flutt.
Félag íslenskra organleikara
gerði Sigurð að heiðursfélaga fyrir
nokkrum áram. Það kom í minn
hlut að tilkynna Sigurði það fyrir
félagsins hönd og boða komu mína
með skjal þar upp á. „Ég verð-
skulda það ekki, elskan mín, ég hef
ekki gert neitt fyrir þetta félag“,
sagði Sigurður þá, eins fráleitt og
það annars var. En þessi viðbrögð
lýsa Sigurði vel, betur en margt
annað. Þegar ég heimsótti þau hjón
skömmu síðar, fann ég að Sigurði
þótti vænt um þann vott virðingar
og þakklætis, sem við vildum sýna.
Á næsta aðalfundi félagsins bað
Sigurður mig að lesa upp á fundin-
um bréf, þar sem hann þakkar
„óverðskuldaðan heiður" og bauð
félagsmönnum aðstoð sína, ef hann
á einhvern hátt gæti orðið að liði.
Ég gleymi aldrei viðbrögðum fund-
armanna eftir að ég hafði lesið þetta
bréf. Upphrópanir kváðu við á borð
við: „Alltaf jafn elskulegur" eða
„blessaður öðlingurinn".
Sigurður fylgdist vel með því sem
var að gerast þegar ný orgel komu.
Alltaf hringdi hann í mig eftir út-
varpsmessur og vildi gjarnan vita
hvaða raddir orgelsins ég hefði not-
að við flutninginn. Mér þótti vænt
um hvað hann sýndi störfum okkar
yngri mannanna mikinn áhuga.
Sigurður ísólfsson er farinn yfir
móðuna miklu, en við, sem á strönd-
inni stöndum, þökkum samfylgdina,
brautryðjandastörfin, velvildina,
veganestið og vináttuna. Staðráðin
í að láta merkið, sem hann og hans
kynslóð hóf til vegs, ekki falla.
Fyrir hönd Félags íslenskra org-
anleikara, votta ég frú Rósu Ingi-
marsdóttur og fjölskyldu þeirra Sig-
urðar, dýpstu samúð.
Blessuð sé minningin um Sigurð
G. ísólfsson.
Kjartan Siguijónsson.