Morgunblaðið - 08.11.1992, Blaðsíða 18

Morgunblaðið - 08.11.1992, Blaðsíða 18
18 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 8. NÓVEMBER 1992 Hilmar Kristjánsson rœóismaóur er f luttur heim frá Suóur-Afriku þar sem stiórnmálaleg upplausn og efnahags- kreppa ógnar framtió landsins. BRENNUR eftir Guðna Einarsson Hilmar Krisljánsson ræðismaður er snúinn heim frá Suður-Afríku eftir nærri þriggja áratuga fjar- veru. Hann undi sér vel í þessu umrædda og fordæmda landi, þrátt fyrir aðskilnaðarstefnu og ýmsar róstur. Hilmar hefur löng- um verið ófeiminn við að lýsa vafningalausum skoðunum sínum á mönnum og málefnum. Því legg- ur ræðismaður ísiands í Jóhannes- arborg áherslu á að hér lýsi hann sínum einkaviðhorfum. Eg ákvað að flytja til útlanda og eftir að hafa skoðað mig um komst ég að því að ekki væru nema sjö lýðræðisríki í heiminum sem höfðu tiltölulega fijálst efnahagskerfi. Mörg af lýð- ræðisríkjunum voru ákaflega „sósíal- iseruð". Valið stóð á endanum á milli S-Afríku og Ástralíu. Ég vaidi S-Afríku, ákaflega fallegt og þægi- legt land. Þar buðust tækifæri og að mörgu leyti frjálst efnahagskerfi, þótt ríkið væri með puttana í ýmsu, enda er ekkert land með öllu laust við ríkisafskipti. Það vill svo skemmtilega til að ég fór frá London á skipi til Suður-Afríku 4. nóvember 1964 og kom aftur frá London 4. nóvember 1992. Þessi útivist varaði í nákvæmlega 28 ár. Aðskilnaðarstefnan liðin undir lok Suður-Afríka hefur breyst mikið frá því ég kom þangað fyrst. Þá voru svertingjar bara vinnumenn, hvergi í störfum sem skiptu ein- hveiju máli. Þama bjó í sama landi fólk úr gamla heiminum og fólk úr þriðja heiminum, sem var vanhæfara og kunni ekki til verka. Hinir hvítu sátu í sérhæfðum störfum og stjóm- uðu, með betri laun og lífshagi. Auð- vitað hugsaði maður um aðskilnaðar- stefnuna og mögulegar afleiðingar hennar. Ég komst að þeirri niður- stöðu að ekki væri nein hætta á ferð- um meðan svertingjamir litu upp til hvíta fólksins, líkt og böm til for- eldra. Eins óttast ég ekki ástandið eftir að svarta fólkið hefur náð full- kominni jafnstöðu við þá hvítu. Það er umbreytingarskeiðið sem ég ótt- ast, þegar þeir halda að þeir geti án þess að geta. Þrátt fyrir aðskilnaðarstefnuna streymdu svertingjar frá öðrum Afr- íkuríkjum til vinnu í S-Afríku. Lífs- kjör og möguleikar hafa verið svo miklu betri þar en annars staðar. í S-Afríku búa um 5% Afríkubúa en þar em framleidd 70% af öllu raf- magni í álfunni, 60% af járnbrautum Afríku em í S-Afríku, sama hlutfall gildir um bílaeign. Það er næstum sama á hveiju þú tekur í álfunni, þá em 60- 70% af því að finna í S-Afríku. Ég hef ailtaf haft lúmskt gaman af því þegar heimurinn tjáir meðaumkvun sína með kjörum svartra í S-Afríku að 60% af öllum háskólamenntuðum svertingjum í Afríku er að fínna þar í landi. Eng- inn vorkennir hinum 95% sem búa után S-Afríku við miklu verri kjör. Utanríkisráðherra S-Afríku, P. Bot- ha, hélt einu sinni fund með svertin- gjaleiðtogum í Bandaríkjunum. Þá kom fram að bandarískir blökku- menn nutu ekki sömu opinbem hjálp- ar til húsbygginga eða menntunar og svartir í S- Afríku. Ekki var held- ur sambærilegur stuðningur við svarta sem vildu fara út í atvinnu- rekstur og í S-Afríku. Heimurinn hefur aldrei viðurkennt þetta. Fólk sem ekki þekkir til heldur gjaman að opinbert kynþáttahatur ríki milli hvítra og svartra. Yfirleitt komast flestir vel af við fólk af öðmm kyn- þáttum. Aðskilnaðarstefnan skil- greindi reglur um umgengni og hvaða réttindi hver hafði. Svartir máttu ekki sækja hvíta skóla, flytja í hvit íbúðarhverfi og ýmislegt ann- að. Nú er ekkert eftir opinberlega af aðskilnaðarstefnunni (apartheit). ÖIl lög sem takmörkuðu réttindi svartra hafa verið numin úr gildi. Jafnræði ríkir varðandi búsetu, skólagöngu og viðskipti. Eitt af helstu vandamálunum var að svert- ingjar tóku ekki þátt í viðskiptalíf- inu. Stjómvöld hafa varið miklu fé í að styðja þá til að stofna smáfyrir- tæki. Áður þurfti leyfí til að selja vaming úti á götum, en nú er allt fullt af svörtum götusölum, mörgum kaupmönnum til sárrar armæðu. Afrískur hugsunarháttur Það er erfitt fyrir vesturlandabúa að skilja hugsunarháttinn í Afríku. Svertingjamir hafa búið við átthaga- kerfi og ættarveldi. Höfðinginn hefur alltaf rétt fyrir sér. Jafnvel í lýðræð- islegum kosningum fylgja þeir ættar- höfðingjanum, hans atkvæði ræður í raun. Það eru 66 ríki í Afríku og lýðræði hefur ekki komist almenni- lega á í neinu þeirra, það er helst að Botswana komist nálægt því að vera lýðræðisríki. Það er ekki hægt að breyta Afríku úr gamla átthaga- og ættflokkakerflnu í vestræna lýð- ræðishefð með einu pennastriki. í Afríku, að undanskilinni S-Afr- íku, gengur allt kerflð á mútum. Ég var að selja glugga í stórhýsi í An- gola. Þeir sem byggðu húsið sögðu mér að þeir reiknuðu með því í fjár- hagsáætlun að 20% af kostnaði færi f mútur. Um leið og svertingjamir komast til valda notfæra þeir sér valdastöðuna sjálfum sér til fram- dráttar. Oliver Tambu, forseti Af- ríska þjóðarráðsins (ÁNC) meðan Mandela sat í fangelsi, var að flytja í villu sem kostar þrjú milljón rönd, sem er um 60 milljónir króna. Hafa ber í huga að húsnæði í S-Afríku kostar fjórðung af því sem það kost- ar hér. Stjórmnálin eru flókin Þarna er að fínna allt litrófíð í pólitík, öfga til hægri og vinstri og allt þar á milli. Auk þess blandast ættflokkaátök og þjóðernisviðhorf mjög inn í stjómmálaumræðu. Er- lendína dóttir mín lærði lögfræði í S-Afríku. Auk ríkislaganna þurfti hún að læra ættbálkalög, því hver Hilmar Kristjánsson segir vanda- málin í S-Afríku svo flókin, að lausn sem allir sætti sig við verði vandfundin, ef hún þá finnst. ættbálkur hefur eigin lög sem gilda á yfírrráðasvæði þeirra. Zulumenn em fjölmennasti ættbálkurinn með sjö milljónir íbúa. Zulumenn leyfa fjölkvæni og eiga upp í átta konur hver. Buthelezi er pólitískur leiðtogi þeirra, svo hafa þeir einnig kóng. Nelson Mandela er aftur af Xhosa ættbálki óg þeir eru mjög áberandi í Afríska þjóðaráðinu. Reyndar eru fleiri ættbálkar, Indveijar og hvítir þar með í flokki. Það eru margir ólík- ir aðilar í Afríska þjóðarráðinu, hóf- samir og róttækir, skynsamir og þröngsýnir. Zulumenn og Xhosar hafa deilt í aldir, það deyja mörg þúsund manna á hveiju ári í ætt- fiokkaátökum. DeKlerk hefur reynt að leysa þessi mál með samningum en Mandela neitar að tala við Bhut- elezi, forystumann Zulumanna. Enn ein öfgahreyfíngin eru Vemdarsam- tök afríkaana (AWB), hvítra manna sem eru afkomendur gömlu Búanna, þau segjast hafa 10 þúsund manna lið velþjálfaðra manna undir vopnum. Vemdarsamtökin hafa farið fram á að fá heimaland fyrir hvíta menn í mestu eyðimörk landsins. Þar ætla þeir að rækta upp og stunda landbún- að. S-afrísk stjómvöld hafa stofnað svonefnd heimalönd, þar sem svert- ingjaættbálkar eiga búsetu. Sum Morgunblaðið/Sverrir heimalöndin hafa staðið sig mjög vel, til dæmis Bophuthatswana, önn- ur em ekki á setjandi. Það er ein- kennandi fyrir íbúa heimalandanna að íbúamir em yfirleitt hreyknir af þeim. Margir ættarhöfðingjar vilja að komið verði á kerfi, líkt og í Bandaríkjunum, þar sem mikil sjálfs- stjóm er á hveiju svæði. DeKlerk er einnig sömu skoðunar og það er sterk hreyfing í þessa átt. Mandela vill það hins vegar ekki því fyrir honum vakir það eitt að ná völdum. Hann er kommúnisti sem hefur eng- an áhuga á að koma á lýðræði. Flokk- ur hans myrðir miskunnarlaust þá sem em í andstöðu við Afríska þjóð- arráðið, þeir hafa myrt um 1000 af framámönnum Zulumánna undan- farin tvö ár. Nú neitar Afríska þjóð- arráðið að halda áfram samningavið- ræðum nema Zulumenn verði af- vopnaðir. Vopn Zulumanna eru spjót og leðurskildir. Á sama tíma er MK-hersveit Afríska þjóðarráðsins vopnuð AK-47 hríðskotarifflum og ófeimin við að nota þá. Xhosamir hafa aðsetur í heimalöndunum Ciskei og Transkei. Nýlega hafa verið gerð- ar byltingar í þremur heimalöndum. í Venda og Transkei náði Afríska þjóðarráðið völdum, en í Ciskei er við völd andstæðingur Afríska þjóð- arráðsins. Um daginn fór Afríska þjóðarráðið í mótmælagöngu í Ciskei, og hún endaði með blóðbaði. Þama fer fram miskunnarlaus valdabarátta og skiptir engu hvar hún kostar. Mandela talar mikið um lýðræði,

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.