Morgunblaðið - 24.04.1993, Blaðsíða 3

----------------- -------
SVERRIR OIAFSSON SÝNÍR SKÚLPTÚRA í GALLERÍ BORG
HEILÖG SKYLDA
Samfélagsrýni í litríkum táknum
„VALDNÍÐSLA, misskipting og miðstýring," segir Sverrir
Olafsson myndlistarmaður og fórnar höndum. „Um þetta
hef ég verið að hugsa síðustu misseri. „Og um sáttir mann-
fólksins við móður jörð, sem verða sífellt brýnni. Seinna
gætu kostir og gallar geimferða vegið salt, en á öllum tím-
um er það heilög skylda hvers listamanns að vera gagnrýn-
inn á umhverfi sitt. Myndlistarmaður sem hefur ekkert að
segja áhorfanda ætti að fá sér eitthvað annað að gera.
Mér finnst fjarska gaman að vera listamaður á íslandi, hér
er af svo mörgu að taka. Oskabörn þjóðarinnar éta hana
út á gaddinn, forsætisráðherra reisir minnisvarða um vafa-
söm afrek, lítið samfélag rembist við að líkja eftir milljóna-
þjóðum, almenningur lætur nokkra hrokagikki og erfða-
prinsa bjóða sér hvaðeina án þess að skræmta."
Sverrir er stórvaxinn maður
sem óneitanlega gustar af.
Þýðum vindum þrátt fýrir
allt. Enda kveðst hann viss
um að hafa verið „suðrænn
nagli“ í einhverri annarri tilvist.
Hann liggur ekki á skoðunum sínum
á mönnum og málefnum. Sérstaklega
ekki málefnum. Og gengur oft treg-
lega að fela bros bak við ræktarlegt
skegg og gleraugu.
Hann býr í Hafnarfirði og hefur
vinnustofu í listamiðstöðinni Straumi
utan við bæinn, en starfar í Mexíkó
hluta ársins og hefur gert síðan um
miðjan síðasta áratug. „Það hentar
vel hugmyndafræðinni sem ég vinn
út frá,“ segir hann. „Mexíkóskt sam-
félag er afar pólitískt og fólkið opið,
þar blómstra alls kyns öfgar og gam-
all tími liggur í sérkennilegum þráð-
um um nútímann. Sá maður sem
ekki verður fyrir áhrifum í Mexíkó
er blindur, heyrnarlaus og vitlaus."
Heimurinn heimkynni
Eftir kennslu í Hafnarfirði og síð-
ar nám í skúlptúrdeild Myndlistar-
og handíðaskólans hefur Sverrir far-
ið víða, haldið fjölda einkasýninga
og tekið þátt í tugum samsýninga.
Hann er virkur í allslags félagsstörf-
um myndlistarmanna, hefur farið
ýmsar fyrirlestraferðir og hlotið
margar viðurkenningar. Verk eftir
hann eru víðs vegar um heiminn á
opinberum söfnum og í einkaeign.
Kannski er hann furðu lítið þekktur
á íslandi.
„Hér er gott að vera,“ segir hann,
„en listamarkaðurinn ári þröngur.
Mér finnst heimurinn vera heimkynni
mitt eins og annarra manna, þótt ég
sé þakklátur fýrir að vera borinn og
barnfæddur í Stykkishólmi og eiga
þaðan dýrmætar minningar. Mér
hefur gengið mjög vel í Mexíkó og
þar gefur að líta mest af mínum
smíðisgripum. Ég á líka mörg verk
í Svíþjóð og á Ítalíu. En þetta er úti
um allar trissur."
Sverrir var í vinnuferð í Svíþjóð
1986 með skúlptúrlistamönnum úr
ýmsum áttum. Þar kynntist hann
mexíkanska myndhöggvaranum Se-
bastian, sem líklega er þekktasti
listamaður heimalands síns í þessari
grein. Þeim varð vel til vina og Sverr-
ir býr jafnan í einni af íbúðum þessa
myndlistarmanns þegar hann er suð-
ur þar og vinnur á verkstæði hans
með tuttugu smiðum sem þar starfa
fyrir listamennina.
„Mér finnst afskaplega þægilegt
að vinna í Mexíkó,“ segir Sverrir.
„Þar gefst færi á að skoða samfélag-
ið hér heima úr góðri fjarlægð."
Pólitískur vanþroski
„Ég held við flækjum tilveruna á
þessu frábæra landi. Aðalatriðið og
raunar það eina sem ég get fundið
að íslensku þjóðinni, er sá pólitíski
vanþroski að láta bjóða sér hvaðeina
án þess að rísa upp. Það er óttalegur
sjúkleiki.
Menn leyfa froðusnökkum að rífa
niður félagslegt velferðarkerfi vegna
stóriðju og svínarís. Flugleiðir og
Eimskip, sem eitt sinn voru óskabörn
þjóðarinnar, hlaða nú á hana skuld-
um sem enginn botnar í hvernig verð-
ur hægt að standa skil á. Bændur
sem erft hafa skoðanir frá gengnum
kynslóðum harma enn fráfall SÍS,
þeirrar óhugnunanlegu mafíu.
Gáðu að því, að mér finnst líka
óskaplega vænt um þetta fallega
land og það góða fólk sem það bygg-
ir. Náttúran er enn óspillt og fólkið
með svo gráan og skemmtilegan
húrnor."
Hugmyndafræðirugl og
miðstýring
Táknfræði er, að sögn Sverris,
verkfæri sem hann notar til að koma
hugmyndum sínum til skila. „Það er
Sverrir Ólafsson myndlistarmaður.
svo mikið af hugmyndafræðirugli í
myndlist núna,“ segir hann, „form-
úluvinnu sem hefur ekkert með um-
hverfi listamannsins að gera. Ger-
samlega tilgangslausri sóun á tíma
hans og áhorfandans.
Mér ofbýður sú miðstýring sem á
sér stað í listum hér og raunar víða
um heiminn. Hvemig pótintátar og
fræðingar í stofnunum úti um bæ
taka völdin af listagyðjunni og leggja
línur sem menn verða að fylgja til
að fá inni á söfnum og lafa í náð-
inni. Sjálfur þarf ég svo sem ekki
að kvarta, ég á verk á mörgum góð-
um stöðum og fylgi eigin sannfær-
ingu óhræddur. En ef ég væri kom-
inn uppá náð og miskunn nokkurra
meningarlegra siðapostula í Reykja-
vík væri ég í vondum málum.“
Myndir af lífsskoðun
Ég vil segja eitthvað með því sem
ég geri. Þess vegna eru verkin mín
pólitísk, ekki flokkspólitísk - biddu
fyrir þér, ■ heldur gagnrýnin á um-
hverfið. Það breytist og við verðum
að taka þátt í breytingunum. Ég
byggi á lífsskoðun um að enginn
maður sé öðrum meiri, um þá erki-
heimsku gróðapunga að taka sér
vald til að troða á öðru fólki eða
sjálfri náttúrunni.“
Morgunblaðið/Kristinn
Sverrir mótar myndir úr málmi
eða einhverju öðru, eftir inntaki
þeirra hverju sinni. Hann segir að
efni og aðferð listamanns skipti ekki
máli, heldur útkoman eða niðurstað-
an. Miklu skipti fyrir hann að til-
gangur verksins sé skýr og táknin
ekki flóknari en svo að áhorfandinn
fái ráðið skilaboðin.
„Mig langar ekkert að útlista í
smáatriðum hugsunina bak við hvert
verk, sá sem skoðar það þarf að
hafa svigrúm fýrir eigin pælingar.
En mér er engin launung á að ákveð-
in tákn koma aftur og aftur fram í
því sem ég geri. Merkingin finnst
mér jafn mikilvæg og fagurfræðin,
hún skiptir vitanlega máli líka, form
og litir í réttu samhengi höfða bæði
til auga og hugsunar."
Alþekkt form úr byggingarlist
sjást oft í verkum Sverris. Og hvunn-
dagsleg húsgögn öðlast nýja merk-
ingu. Háfættur stóll stendur ofan á
pýramída, til merkis um einmana-
leika þess sem þar hreykir sér, þar
til honum er feykt um koll. Á hárri
súlu eða Kleópötrunál eru tré til að
minna afkomendur þeirra sem þetta
lesa á gróður jarðar. Skrautlegur og
íturvaxinn stóll með hálfopnum
skúffum táknar skrifræði, völd og
hégóma.
$ js
Hégómi og mont
„Ég velti því töluvert fyrir mér
núna, hvernig menn reisa sér enda-
laust minnisvarða," segir Sverrir.
„Ausa peningum í mont af vafasöm-
um verkum og vonast.til að dugleys-
ið falli í skuggann. í Reykjavík hafa
glerhýsi verið byggð uppi á hæð og
við Tjömina ofan í bæ. Þessi árátta
blasir næstum hvarvetna við á
byggðu bóli.
Pýramídinn er súperdæmi um
svona upphafningu eigin dýrðar. Ég
nota hann gjarna í því sem ég geri
þessa dagana, súlur og turna sömu-
leiðis. Þetta eru fílabeinsturnar
valdamanna sem meta sig meira en
náungann, svo ekki sé minnst á þann
sem stritaði við að reisa báknið.
Húsgögn og hirslur af ýmsu tagi
hafa ákveðna merkingu í mínum
huga; stólar tákna vald, skúffur og
skápar skrifræði - hirslur sem mann-
legum gildum er fleygt í til að rýma
til fyrir peningahyggjunni.“
Litir og mynstur eru ekki einungis
skraut á myndum Sverris, heldur oft
til marks um hégóma, hlýju, drunga
eða líf. Hann notar stundum lauf eða
fræ eða tré til að minna á náttúruna
og talar um þá fásinnu að stofna
henni í hættu fyrir stundarhags-
muni. „Mannfólkið er hálfgerð óværa
á þessari plánetu," segir hann. „En
jörðin aflúsar sig á nokkrum milljón-
um ára og losnar við okkur að
óbreyttu. Við verðum að spyija, hvað
erum við að gera hýbýlum okkar,
fyrir hveija. Sannleikurinn er sá að
þeir sem hirða gróðann af alls konar
eyðileggingu náttúrunnar eru örlítill
hluti jarðarbúa. Hinir verða að leggja
niður vopn og semja um frið.“
Við höfum ekki efni á þessu
Fallvaltleiki valdsins er eitt af
uppáhalds viðfangsefnum Sverris. Á
sýningunni í Galleríi Borg er til dæm-
is frummynd verks sem byggt verður
stærra í Ameríku, doppóttir stólar í
háum stafla sem virðist geta hrunið
í hverri andrá.
„Ég hef verið með annan fótinn í
Bandaríkjunum í tuttugu ár og yrði
ekki hissa á að fylgjast með falli
kapítalismans þar, eins snöggu og
kommúnismans í austri. Annars er
það líka kapítalismi, hann gengur
ekki upp, það hefur komið á daginn.
Það skiptir ekki nokkru máli hvort
hann á höfuðvígi í Kreml, Valhöll
eða Pentagon.
Við höfum einfaldlega ekki efni á
níðast svona hvert á öðru og heim-
kynnum okkar.
Ég sé jörðina fyrir mér sem eina
heild, án landamæra og spennu milli
þjóða eða samtaka þeirra. Kannski
ná menn ekki slíkum þroska ótil-
neyddir, hann kann að koma af nauð-
syn. Lítum til dæmis á New York-
borg, þar sem fólki hvaðanæva að
ægir saman og helmingur íbúa talar
spænsku.
Ég trúi því að mönnum lærist með
einhveijum hætti að lifa í réttlæti
og sátt. Eftir svosem þúsund ár.“
Þ.Þ.
SVAVA BJÖRNSDÓTTIR MEP PAPPÍRSSKÚIPTURA Á KJARVALSSTÖÐUM
ÚTÚR VEGG
AUGAÐ nemur áferð, lit og form. Ef til vill gefur hugsunin þessu merk-
ingu og fyllir ákveðnu innihaldi. Þá er verkið ekki lengur framandi og
áhorfandanum óviðkomandi, hann hefur stofnað til sambands, þegið
og gefið. I dag opnar sýning á óvenjulegum verkum eftir Svövu Björns-
dóttur myndlistarkonu. Undanfarin ár hefur hún gert skissur, skorið plast
og gert gifsmót, hrært pappamassa, litað hann og steypt. Hluta afrakst-
urs alls þessa gefur að líta á langvegg í austursal Kjarvalsstaða næstu
þrjár vikurnar. Sex ferningar úr pappír virðast svífa á veggnum, hver
og einn býr yfir eigin galdri, ólíkum hinum. Ur efni sem allir þekkja
segjast þeir vera eitthvað annað. Saman mynda þeir heild.
Skúlptúrar Svövu eru í ætt við mynd-
verk módernista, form og litir óháð
hugmyndafræði og án skilaboða.
Þetta eru athuganir á hvað unnt sé
að sameina form og innihald, verk og rými.
Svava tekur pappír fram yfir hefðbundn-
ari efnivið vegna þess að hann á sér enga
sögu eða hefð, ólíkt marmara og gijóti
og málmum. Laus við að vera upphafinn
og eins konar kamelljón, með spurningu
frekar en fullyrðingu.
Þótt listakonan segist engar formúlur
Morgunblaðið/Krisiinn
Svava Björnsdóttir sýnir nú skúlptúra
úr pappír á Kjarvalsstöðum.
hafa um myndirnar, neitar hún því ekki
að í þeim búi fimamargt. Hvort tveggja
sé að aðdragandi verks geti verið langur,
mánuðir og ár, og ýmislegt fari um hug-
ann meðan það er unnið. Hún kemst ekki
að niðurstöðu fyrr en alveg í lokin, litur
getur breyst í vinnslunni, lögun og áferð
komið á óvart.
Vinna við pappírsskúiptúrana er erfið
og seinleg. Svava hefur þróað aðferð í
mörgum skrefum og þótt hún sé farin að
vinna hratt tekur hvert þeirra sinn tíma.
Hún fær sellulósaarkir frá Þýskalandi,
bleytir þær upp og hrærir í massa sem
hún hellir í gifsmót og litar. Þegar hann
er þornaður og laus úr mótinu bætir hún
stundum við litadufti og á einni myndanna
þynnum úr skíra gulli.
Form Svövu virðast sprottin úr fornum
tíma og nýjum, sígildri byggingarlist, sam-
tímatækni, jafnvel minnir eitt verkið á
íburðarmikla sessu og annað á ávalar lín-
ur kvenlíkama.
Litir og áferð skýra betur hugmyndir
áhorfandans um verkin, hjálpa honum að
finna hlutlægum formum stað í eigin hug-
arheimi. Þau koma honum við vegna
reynslu hans, leyfi hann þeim að skjóta
þar rótum. Þá fær áhorfandinn hlutdeild
í sköpun listakonunnar.
I anda viðhorfa hennar verður að leyfa
hveijum og einum að leggja sína merk-
ingu í myndirnar, aðeins þannig eignast
gestur á sýningunni sinn eigin og ómetan-
lega hlut í þeim.
Þ.Þ.