Morgunblaðið - 01.12.1993, Blaðsíða 34
34
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 1. DESEMBER 1993
Nýi sáttmáli 1918
i HfiliC'l mcil ild Ulanilslcc MiniilcHonu allcrcdc
nM "cl,aa<Midc Konlor i Kftbenlmvn - l.ar lil Op-
fiave al sikrc San.srbcjdrt ■ucllcm UcBcri..cer..e oe
al vflrrtajj* ,,c e«nc llor«eres Inlcrcsier. Del stilles
imidlerlM l.verl af Llndene fril for st bcslemme.
hvilken Forin drt n.nslle ðnske sl Kive denne sin
Hepncsenlslion.
Til {{ IC og 17.
»er er opnaael ful.l Knlfibed om Oprellelsen og
SammcnsKlninficn ilels af el raadfiiven.lc X«vn.
in.s Opgavc cr nl fren.mc Samvirken u.cllein Ijiu-
dcnc. lilsl,.Tbc l-nssrlelhed i dcrc. Ij.vfiivni..fier
o« vaflgc over. nl ,|cr Ikkc vcdlagcs Foranslnll-
n.nficr. som kundc vrere Ul Ska.lc íor dcl andct
Ijnid, — dels af el Voldeiflsna-vn lil Afgúrclsc af
mul.« opslaaende Uenigl.eder om Forbundsloren.
rorstaaelse.
Til § ID.
Islands F.rkla.rin« of sledsevnrende Neulralllel
forudwellcr I Ovcrcnsslcn.melse med denne For-
bundslovs Karakler, al dcn ene af de lo Sl.ler
kan forbbve neulrsl. »el, om den snden indvikle. I
Til 5 20.
i V|e»d al al I-oven Inedcr i Krafl den
I. Decc.nbcr d. A.. forn.enes del, al der vil v*rc
""I. ,""dd* ™ *' J*" .*" bliv. vniUjtd af
Allliinf>et, itoJltendl .f d. I.l.nd.l, Vctan n.
vedlagel af Uigsdagen.
*ml. .knfslofu .Ijdm.fr.J. I,|.nd, , K.npm.nn,.
- “"* ''*» !>*» 'dn'v.fk nð i^„|,
d™”f."i' ' 3,aP“"“ “í «'«'* ji*B*niuna liorp.u
«ln. l'.n hvotl lond cr lálið .júlfrílt «S
SSh!' “ l“‘a “s ,"J“ h,|!‘ i*»*
. Um 10. og 17. gr.
a heflr niðsl fullkomið snmkomulog um stofn-
un og skipiiu Ivcggja nefnda, annarar riðfijafar-
ne .nlar. ,cn, beflr |iafl bldlverk nð efla „mvinnu
mill landani.a, sluðla oð samr*ml I löfigjftr þeirra
ccr1,afa r\UT Ú, l’V1, “ð en«ar rdflslafanir sjeu
fvrirJr|,iN .' "."a la,,<JÍ"u- *cn' fifli liMjóns
bc« 'an',,a- ~ l"n,,ar Bífðsrdftmsncfndsr lil
J.CSI að skcra ur ftgreiningi. er risa kynni um
sk.ln.ng sambandslaganna.
Um 10. fir.
Yflrlysiufi fslands wvarandl blullevsi hvilir i
þii. oð sauikvRu.l eðli þessara lambandilafia cet-
ur aunað rik.ð verið hlullaust. þft ,ð hill lendi I
Um 20. gr.
, r *«m ákvcðið er að lögin gangi | gildi |. des-
b!” ð t " Vlð' *• llnrl verði III
nð löRln ficit orðrð unrþpkl I t.t. nS ,f
uíSfkSr. ' "S *' f'H.þingi
He/kj.vlk. J8. Jull jflifi.
/7
Æ,/y
r rb rír...d4
/f /?/#
'$uj. .Jy
Undirskrlft sambandslaganna 1918.
■ - ■ „ .4 —4 ,
1 • H. ■ 0*°e
Undirskrift sambandslaganna 1918. Nefndarmenn: C. Hage, Jóh.
Jóhannesson, Erik Arup, Bjarni Jónsson frá Vogi, F.J. Borgbjerg,
J.C. Christensen, Einar Arnórsson, Þorsteinn Jónsson. Ráðuneytis-
menn: Jón Magnússon, Sig. Eggerz, Sigurður Jónsson.
Alþingi Islendinga var slitið í gær
(rétt væri: í dag), en búizt er við
því, að það komi saman aftur í sept-
embermánuði til þess að ræða frum-
varpið. Og þegar Alþingi hefur sam-
þykkt það, verður það borið undir
þjóðaratkvæði."
Annað fékkst ekki birt opinber-
lega um samningana, fyrr en
danska nefndin væri komin heim.
Undirtektirnar
— Byggt á grunninum frá 1908
Þegar blöðin höfðu birt frumvarp
nefndanna, varð uppi fótur og fit í
Reykjavík, svo að naumast var ann-
að rætt manna á meðal. Árangurinn
af nefndarstarfmu blasti við hvers
manns augum, og var gerð hins
nýja sáttmála af flestum Islending-
um ágæta vel tekið.
Lögrétta, blað forsætisráðherra,
mælir 31. júlí hiklaust með frum-
varpinu óbreyttu, telur efni þess svo
margrætt, að ekki þurfi á því mikl-
ar skýringar. Segir blaðið, að at-
hugasemdirnar beri með sér, að
byggt sé á grundvellinum frá 1908,
en stigið í verulegum atriðum fram
úr því, sem þá var í boði, og þann-
ig sé ísland nú berlega viðurkennt
fijálst og fullvalda ríki. Eru síðan
upp talin þau atriði, sem helzt beri
af uppkastinu 1908. „í frumvarpinu
er bent til nánari samvinnu milli
Norðurlanda en verið hefur, eða
hugsanlegs Norðurlandasambands,
og er líklegt, að sú hugsun eigi sér
mikla framtíð." Þá segir Lögrétta,
að frumvarpinu verði ekki breytt,
þjóðin eigi að segja til um það við
atkvæðagreiðslu, hvort hún vilji
taka því, eins og það er, eða hafna
því. Sé enginn vafí á, að hér á landi
verði það samþykkt með yfirgnæf-
andi atkvæðafjölda.
Fullkomið jafnrétti
Tíminn, blað atvinnumálaráð-
herra, mælir 3. ágúst jafneindregið
með samningunum og ræðir það,
hvað framundan sé, ef þjóðin tekur
þennan kost: „Fyrir nýárið munu
öll íslenzk skip draga að hún ís-
lenzkan siglingafána, hvar sem þau
eru stödd í heiminum... Þá er
tryggð hin farsælasta andleg og
verkleg sambúð Íslands og sam-
vinna við hinar nánustu frændþjóð-
ir, sem bundnar eru landinu ótal
sameiginlegum böndum sögu og
frændsemi, þær þjóðir heimsins,
sem einna lengst eru komnar áleið-
is um fijálst stjómarfar, almenna
menntun og eru líklegastar til að
standa einna bezt að vígi allra Norð-
urálfuþjóða, um það er styijöldinni
lýkur. Og grundvöllur þeirrar sam-
búðar og samvinnu er fullkomið
jafnrétti og jafnar skyldur á allra
herðar lagðar hlutfallslega...“
Frón, blað fjármálaráðherra,
styður samninginn einnig ákveðið,
enda þótt það viðurkenni, að það
hefði kosið 6. og 7. greinar öðru-
vísi. Fullveldisviðurkenningin sé al-
veg skýr og ótvíræð og agnúar
þessara greina henni óviðkomandi.
Allra skýrasta fullveldismarkið sé á
18. gr. (uppsagnarákvæðin), enda
sé sú grein mikilsverðasta atriði
samningsins. Um þegnajafnrétti 6.
greinar segir Frón, að það sé í raun
og veru aðeins framlenging á því
ástandi, sem verið hefur, og auk
þess séu íslendingar einráðir að
hafa um það takmörk í löggjöf sinni,
hvaða skilyrði þeir setji fyrir at-
vinnurekstri og kosningarétti,
o.s.frv., enda mundu þau skilyrði
auðvitað eins binda danska ríkis-
borgara.
Frelsi og fullveldi
Fréttir, sem gerast eitt allra
öflugasta stuðningsblað frumvarps-
ins, segja strax hinn 27. júlí í ítar-
legum athugasemdum sem vafalítið
eru eftir Bjama frá Vogi sjálfan,
um megindeiluefni 6. greinar: „Er
þar með leyst hið gamla deilumál
um jafnrétti þegnanna, þar sem hér
verður samkvæmt þessu algerlega
aðskilinn þegnréttur og tvenns kon-
ar: íslenzkur og danskur fyrir þegna
hvors ríkis um sig. Um sameiginleg-
an fæðingarétt verður eigi lengur
að ræða, og ráða íslendingar því
sjálfir, hver ákvæði þeir setja í lög
sín um skilyrði fyrir því að öðlast
og missa hér ríkisborgararétt. Og
hin gagnkvæmu ríkisborgararétt-
indi eru samningsatriði, er breyta
má eftir árslok 1940.“ Telur blaðið
það höfuðatriði fmmvarpsins, að
Island sé viðurkennt frjálst og full-
valda ríki í konungssambandi við
Danmörku, ráði sjálft að öllu leyti
sínum málum og hafði engan her
þaðan í frá. í lögunum felist ekkert
það ákvæði, er fari í bága við full
og sönn einkenni og réttarstöðu
fullvalda ríkis, og það sé viðurkennt
jafnrétthátt hinu sambandsríkinu,
Danmörku, í öllum greinum.
Landið, blað Bjöms Kristjánsson-
ar og fyrrverandi stuðningsblað
stjórnarinnar, segir kost og löst á
samningnum og telur einsætt að
samþykkja hann, enda muni vart
til annars koma. Auðvitað sé ekki
á honum handbragð íslendinga
einna, svo sem 6. greinin beri með
sér, enda sé þess ekki að vænta,
þegar tveir eigi hlut að máli, að
komizt verði hjá tilslökunum af
beggja hálfu.
Innanlandsmálin orðið
útundan
Morgunblaðið fagnar samningn-
um í ritstjórnargrein hinn 28. júlí.
Segir þar, að lengra hafi verið kom-
izt en menn hugðu í fyrstu, því altal-
að hafi verið fyrstu dagana, er við-
ræðumar stóðu, að slitna mundi upp
úr samningunum. Lýsir blaðið höf-
uðkostum frumvarpsins, en segir
síðan, að þungri byrði verði létt af
þjóðinni, að þessu fmmvarpi sam-
þykktu. Sífelld þræta um sam-
bandsmálið hafi staðið öllum fram-
kvæmdum innanlands fyrir þrifum.
Flokkaskiptingin hafi aðallega snú-
izt um utanríkismálin, en innan-
landsmálin, sem í rauninni ættu að
sitja í fyrirrúmi, hafi orðið útundan.
Loks sé einn höfuðkosturinn við
þessa samninga sá, að sátt og sam-
lyndi komist á milli íslendinga og
Dana. Þeir hafí nú rétt hvor öðrum
bróðurhönd, og þar með eigi allar
gamlar væringar að gleymast, en
náin samvinna þessara frændþjóða
að koma í staðinn.
Dagsbrún er sammála því, að
tími sé til kominn að snúa sér meira
að innanlandsmálunum, sem séu
ólíkt þarfara viðfangsefni fyrir Al-
þingi en sambandsmálið. Um frum-
varpið sjálft er niðurstaða Dags-
brúnar sú, að með mikilvægustu
ákvæðunum sé millilandanefndin,
sem á að ræða sameiginlega hags-
muni beggja ríkja og vinna að sam-
eiginlegri norrænni löggjöf. Gæti
þetta, ef vel væri á haldið, orðið
vísir að Bandaríkjum Norðurlanda,
en sú hugsjón sé hjartans mál
hundraða þúsunda hugsandi manna
víðsvegar um Norðurlönd.
„Enginn vafi er á því, að það
verður úti í heimi skoðað Dönum
til stórheiðurs, að þeir hafi haft
frjálslyndi og þrek til þess að setja
réttinn hærra en valdið og viður-
kenna okkur, vopnlausa smáþjóð,
sem fullvalda ríki, í miðjum
geiragný heimsstyijaldarinnar."
Jóni Magnússyni þakkað
Þjóðólfur, nýkominn undan stjórn
Sigurðar Guðmundssonar, mælir
með samningunum, segir þá framar
öllum vonum og hafi betur rætzt
úr Dönum en á horfðist í fyrstu.
Skeggi í Vestmannaeyjum
(fyrsta blað þar, ritstjóri Páll
Bjarnason) telur ólíklegt, að þjóðin
láti nú æsa sig móti svo góðri úr-
lausn málsins, að nokkur hætta
, stafi af, enda þótt einhveijir gerð-
ust svo ófyrirleitnir að reyna það
bragð.
Dagur, hið nýstofnaða blað
Framsóknarmanna á Akureyri,
styður samningana fast og er
ófeimið að þakka forsætisráðherra
hlutdeild hans í samningagerðinni.
Telur blaðið óhugsandi, að þeir, sem
voru með uppkastinu 1908, snúist
gegn þessu frumvarpi, og einnig
sé ósennilegt, að andstæðingar
frumvarpsins frá 1908 geti ekki
sætt sig við nýja frumvarpið, þar
sem misfellurnar, sem þá þóttu á
vera, séu lagaðar. „En mjög er lík-
legt, að við kærum okkur ekkert
um skilnað, þegar sambandið er
orðið fijálst og réttur okkar viður-
kenndur... Allir, sem unnið hafa
að framgangi þessa máls, eiga heið-
ur skilið, og þá ekki sízt sá maður-
inn, sem öðrum fremur hefur borið
það fram til sigurs, íslenzki for-
sætisráðherrann."
Allt er gott, þá endar vel
Blöð stjórnarandstöðunnar eru
fullskyggn á kosti frumvarpsins og
reyna fæst að gera agnúa þess að
árásarefni á landsstjómina, enda
einn helzti maður stjórnarandstæð-
inga meðal höfuðsmiða frumvarps-
ins. Ólafur Bjömsson gerir brátt
Isafold að einu harðskeyttasta bar-
áttublaðinu fyrir samþykkt samn-
inganna.
Eftir samanburð blaðsins á upp-
kastinu 1908 og nýja frumvarpinu
segir svo: „Óskýrt er, og því mjög
um-þráttað meðal fræðimanna,
hvort Island hefði orðið fullvalda
eftir frumvarpinu 1908. Eftir frum-
varpinu 1918 er fullveldi landsins
glöggt og samband landanna þjóð-
réttarlegt, en eigi ríkisréttarlegt."
íslendingur á Akureyri segir 2.
ágúst, að allt sé gott, þá endirinn
sé góður. Með þessu frumvarpi sé
kröfum vorum fullnægt, alfa og
ómega frumvarpsins sé viðurkenn-
ing fullveldis vors og tilkynning
þess öllum heimi. Vonandi sé, að
málið strandi ekki á sundrungu og
þvergirðingshætti sjálfra vor.
Vísir fjallar mjög rækilega um
frumvarpið grein eftir grein og seg-
ir augljóst, að með því fáum við
allar okkar réttarkröfur uppfylltar.
Frekari kröfur hafi aldrei verið
gerðar í aðalatriðum. Helztu gall-
arnir eru, sem í öðrum blöðum, tald-
ir meðferð utanríkismálanna og
jafnréttisákvæðið. Ekki getur blað-
ið með öllu stillt sig um að hnýta
í landsstjórnina. Islendingar eigi nú
Baráttan fyrir fullveldinu
Samning-amenn ásamt riturum sínum
SITJANDI, talið frá vinstri: Jens C. Christensen, Einar Arnórsson, Jóhannes Jóhannesson, Þorsteinn
M. Jónsson, Bjarni Jónsson frá Vogi, Christopher Hage, Erik Arup, Frederik J. Borgbjerg. Standandi,
talið frá vinstri: Þorsteinn Þorsteinsson, Gísli ísleifsson, Svend Funder, Magnús Jónsson.
en einnig um samband landanna.
Skýrsla hans var í aðalatriðum á
þá leið, að hann hefði átt tal við
forsætisráðherra Zahle um fánann.
Hefði hann tekið því fálega og
talið svo hafa verið álitið, að með
því fyrirkomulagi, sem nú væri,
hefði fánamálinu verið ráðið varan-
lega (varig) til lykta. En er ráð-
Jierra mótmælti að svo hefði verið
frá íslands hálfu, hefði hann ekki
móti því borið, en að svo hefði
verið af Dönum álitið.
En aðallega kvaðst ráðherra
hafa snúið sér til konungs um er-
indi þetta og tjáð honum, að íslend-
ingar mundu með lítt skiptum sam-
hug stefna að því marki, að sam-
bandið yrði konungssamband eitt
og getið við hann áskorunar þeirr-
ar, er flokksstjórnin hefði sent
honum, og þótt það væri ekki kom-
ið frá meirihlutaflokki, þá mundu
Iflokkar þingsins samhuga um þessi
efni og almenn hrifning um sigl-
ingafánann. Hefði konungur tekið
máli hans vel og látið í ljós, að
breyttar mundu verða orðnar skoð-
anir að heimsstyrjöldinni lokinni
um ýmislegt, er að stjórnarháttum
lyti, og heitið því að taka fánamál-
ið til yfirvegunar, en talið þó ekki
mundu hægt að koma því í fram-
kvæmd, meðan það ástand væri
sem nú er.“
Forysta Jóns Magnússonar og
heimastjórnarmanna er hafin.
Margir höfðu kastað fjöreggi þjóð-
arinnar á milli sín í langvarandi
og oft æði þreytandi valdabaráttu,
aðrir reynt að gæta þess eins og
kostur var. Nú hefur Jón Magnús-
son fjöreggið í sinni hendi. Og með
því að allir lögðust á eitt undir
forystu þessa vitra og varkára
stjórnmálamanns, tókst íslenzku
þjóðinni loks - að unga því út, svo
að notuð séu orð Bjöms Jónssonar
við annað tækifæri. Jón Magnús-
son hafði í ríkum mæli þá hæfi-
leika sem Lao Tze telur mesta
prýði á miklum leiðtoga: Góður
foringi kemur sínu fram með
hægð. Mætti jafnvel segja að Jón
Magnússon hafí verið hugsun þess-
ara orða holdi klædd. Hann starf-
aði eins og dómari: hlustaði í hveiju
máli á rök beggja aðila - og kvað
síðan upp sinn dóm. Og þegar
hann hafði gert upp hug sinn, var
hann flestum fastari fyrir. Hann
var, eins og samþingsmaður hans,
Jörundur Brynjólfsson, kveður að
orði, er hann lítur yfir farinn veg,
„ákaflega vel gefinn maður og
einkar gætinn og slyngur samn-
ingamaður. Sennilega kom það
aldrei eins berlega í Ijós og í samn-
ingunum við Dani 1918. Hann
hafði undirbúið samningaviðræður
bæði heima og erlendis og sagt
konungi, er hann sigldi til Kaup-
mannahafnar, að ekki þýddi að
bjóða íslendingum upp á annað en
fullt sjálfstæði. Þetta var aðalhug-
sjónamál sjálfstæðismanna og
raunar heimastjórnarmanna einn-
ig, þótt menn greindi á um leiðir
að markinu."