Morgunblaðið - 04.01.1994, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 4. JANÚAR 1994
Orkusala um sæstreng
- atvinnutækifæri
eftir Edgar
Guðmundsson
Formáli
Tilefni þessarar greinar eru skrif
Jóns Sigurðssonar forstjóra ís-
lenska járnblendifélagsins um út-
flutning raforku um sæstreng í
Morgunblaðinu fimmtudaginn 30.
desember sl.
Ég vil byija á því að þakka Jóni
Sigurðssyni þarft innlegg í um-
ræðu sem væntanlega mun aukast
í kjölfar „Hvítbókar" iðnaðarráð-
herra um sæstreng og nýlega
áfangaskýrslu ICENET-hópsins
um sama málefni.
Ég get um margt verið sam-
mála Jóni Sigurðssyni í þessum
skrifum hans, einkum er varðar
iðnþróun og stóriðju.
Hins vegar er ég ósammála hon-
um um flest það sem hann skrifar
um útflutning á raforku um sæ-
streng og þá ekki síst varðandi hin
neikvæðu áhrif sem hann telur að
slíkur útflutningur geti haft á iðn-
þróun í landinu. Skrif hans bera
þess merki að hann hafi ekki kynnt
sér þetta málefni að neinu marki
og ræði það út frá þrengstu
hugsanlegum forsendum.
I þessum efnum er mest um
vert að rætt sé af skynsemi og
reynt að varpa ljósi á sem flesta
möguleika sem íslensk orka getur
boðið upp á til hagsbóta fyrir land
og þjóð.
Stóriðja
Stóriðja á íslandi hefur átt mjög
undir högg að sækja hin síðustu
ár, m.a. vegna lágs afurðaverðs.
Fyrirtækin hafa brugðist við með
ýmsu móti, m.a. með því að auka
hlutafé, draga úr kostnaði og end-
urbæta framleiðsluaðferðir og af-
urðir.
Verðlag á framleiðslu stóriðju
hefur valdið því að erfiðlega hefur
gengið að laða erlenda fjárfesta í
nýjum stóriðjufyrirtækjum til ís-
lands hin síðari ár og virðist satt
að segja ekki sérlega bjart fram-
undan varðandi slíka uppbyggingu
hérlendis. Markaðsátak stjórn-
valda hefur því miður ekki enn
skilað tilætluðum árangri, þótt
vona megi að úr rætist innan tíðar.
Engum blöðum ætti að vera um
það að fletta út frá sjónarmiðum
hagsældar að æskilegt væri að
markaðsaðstæður leyfðu að virkja
sem allra mest til stóriðju og ann-
ars iðnaðar að svo skapist sem flest
störf. Reynslan af þess háttar er
tvímælalaust góð hérlendis.
Á það má jafnframt benda að í
þessum efnum er varhugavert að
setja öll okkar egg í eina körfu
þegar sala á raforku til stórnot-
enda er annars vegar. Ekki síst
af þeim ástæðum ber okkur að
kanna til hlítar alla möguleika.
Nýir markaðir fyrir raforku
Engan ætti að undra þótt leitað
sé nýrra markaða fyrir íslenska
raforku. Þar ber nú hæst kannanir
á möguleikum raforkusölu inn á
evrópskan neytendamarkað.
Fyrstu hugmyndir í þá veru eru
nokkurra áratuga gamlar en það
er þó fyrst og fremst hin allra síð-
ustu ár sem þær hafa verið kann-
aðar fyrir alvöru, samanber athug-
anir Landsvirkjunar og markaðs-
skrifstofu hennar og iðnaðarráðu-
neytisins og nú síðast Hvítbók iðn-
aðarráðherra og forathugun ICE-
NET-hópsins að frumkvæði
Reykjavíkurborgar.
Það er mikil einföldun hjá Jóni
Sigurðssyni að ekki megi að gagni
skapa ný störf á íslandi í tengslum
við útflutning raforku. Hér þarf
einungis að koma til nýr hugsunar-
háttur sem fæstir virðast gera sér
grein fyrir. Þetta skal nú skýrt
nánar.
Sæstrengsverksmiðja í
Reykjavík
Þegar Reykjavíkurborg gekk til
samstarfs við hollensku stórfyrir-
tækin PGEM, EPON og NKF Ka-
bel var það ein af forsendum sam-
starfssamningsins að reynt yrði að
skapa ný störf á íslandi m.a. með
því að setja á fót sæstrengsverk-
smiðju í Reykjavík. Hollensku
fyrirtækin gerðu sér þegar í upp-
hafi ljóst og mótuðu þá stefnu _að
koma þyrfti til móts við óskir ís-
lendinga að sköpuð yrðu framtíðar-
störf á íslandi í tengslum við út-
flutning á raforku til Hollands.
Þessi afstaða Hollendinga réð úr-
slitum um þátttöku Reykjavíkur-
borg:ar í ICENET-verkefninu.
Við skulum nú aðeins glöggva
okkur á hvað hér er á seyði. Hér
hefur Reykjavíkurborg brotið blað
í viðskiptamálum þjóðarinnar með
því að stuðla að verslun með um-
hverfisvæna orku í skiptum fyrir
umhverfisvæn störf í mjög tækni-
þróðum iðnaði. Störf sem hafa
mjög mikil margfeldisáhrif á mörg-
um sviðum þjóðfélagsins. Þessi
nýjung fellur undir alþjóðlega skil-
greiningu á viðskiptasviði sem
kalla má „gagnkaup“ á íslensku,
„offset“ á ensku og „motkjöp" á
sænsku. Gagnkaup eru stunduð
víða um heim þar sem ríki eða
bæjarfélög eiga í viðskiptum við
alþjóðleg stórfyrirtæki.
Gagnkaup
Skilgreina má gagnkaup sem
stórviðskipti þar sem áhrifamætti
viðskiptanna er beitt til frekari
hagsbóta fyrir kaupandann án þess
að gert sé upp á milli seljenda.
Gagnkaup eiga einkar vel við
þar sem ríki eða sveitarfélög eru
í hlutverki kaupandans en seljend-
ur eru í hópi stórra alþjóðlegra
fyrirtækja með viðtæka markaðs-
þekkingu og aðstöðu til að styðja
kaupandann í viðleitni sinni til að
skapa störf eða önnur viðskipti sem
telja má í starfsígildum fyrir um-
bjóðendur sína.
Gagnkaup eru sérlega áhrifa-
mikil leið fyrir íslendinga til að
skapa ný störf þar sem stórinnkaup
hérlendis geta verið mjög hátt hlut-
fall af þjóðarútgjöldum.
Möguleikar okkar íslendinga í
þessum efnum eru ekki eingöngu
bundnir við framleiðslu á sæstreng
þegar útflutningur á raforku er
annars vegar. Það þarf einnig að
byggja afriðilsmannvirki, landlín-
ur, bakskautsvirki, strenglagn-
ingarskip og síðast en ekki síst
virkjanir þar sem erlend innkaup
vega þungt. (Virkjanir eiga jafnt
við um stóriðju á íslandi sem út-
flutning á raforku.) Þessum er-
lendu innkaupum má að hluta
breyta í störf á íslandi t.d. með
gagnkaupasamningum.
Gagnkaupaviðskipti geta verið
mjög fjölbreytt og snert nánast
allar hliðar íslensks atvinnulífs.
Hægt er að beita þeim m.a. til að:
• Byggja upp mikilvægar at-
vinnugreinar á sviði hátækniiðnað-
ar, s.s. fjarskipta og rafeindaiðnað-
ar, eða á öðrum sviðum háþróaðs
iðnaðar og fjölga þannig atvinnu-
Edgar Guðmundsson
„Það er í sjálfu sér
ágætt mál að hvatt sé
til heilbrigðrar sam-
keppni um íslenska raf-
orku. Sagt hefur verið
af mætum mönnum að
samkeppni sé alla jafna
til góðs og vil ég trúa
því. Ef svo er ætti heil-
brigð samkeppni í
þessu efni fremur að
hvetja en letja erlenda
viðsemjendur okkar um
stóriðju, s.s. Atlantal-
hópinn, til ákvarðana.“
tækifæram á íslandi sem hafa
mikil margföldunaráhrif.
• Stuðla að ijárfestingu á íslandi
eða fjárfestingu sem er hagkvæm
fyrir ísland.
• Opna nýja útflutningsmarkaði
fyrir íslenskar iðnaðarvörur, eða
styrkja fyrirliggjandi markaði
verulega.
• Opna nýja markaði, t.a.m. í
Vestur-Evrópu, fyrir íslenska
tækniþekkingu og þekkingu á
LOKAÐIDAG
Útsalan hefst
á morgun kl. 12
KRAKKAR
KRINGLUNNI 8-12 -SÍMI 681719
ýmsum öðrum sviðum, svo sem
lögfræði, læknisfræði, fiskifræði
og öðrum háskólagreinum.
• Stuðla að framsali mikilvægrar
tækni og tækniþekkingar (transfer
of technology) til og frá Islandi.
• Stuðla að hvers konar öðrum
aðgerðum sem geta verið hag-
kvæmar fyrir íslenskt efnahagslíf
og má þar t.d. nefna aðgerðir til
styrktar ferðamálum.
Gagnkaupasamningar milii ís-
lenska ríkisins og þess verktaka
sem valinn verður að undangengnu
útboði þurfa að vera þannig úr
garði gerðar að:
• Verktakinn sé sjálfkrafa gerð-
ur virkur í því að- skapa gagn-
kaupaviðskipti.
• Viðskiptin skipti verulegu máli
fyrir ísland í efnahagslegu tilliti,
svo sem með því að ábyrgð vegna
gagnkaupakvaða verði að öllu leyti
verktakans sjálfs, hvort sem hann
annast þessa viðskiptakvöð sjálfur
eða fær utanaðkomandi aðila til
verksins.
• Verðmæti gagnkaupasamn-
ings geti m.a. orðið með þeim
hætti að það verði á tiltekinn hátt
metið jafngilt verðmæti innflutn-
ings til íslands, með því að velja
mismunandi vægi á ýmsa þá þætti
sem t.d. gætu komið í stað inn-
flutnings, sbr. finnskar viðmiðun-
arreglur:
Vægi 0,1-5, fyrir íjárfestingar
á íslandi eða erlendis í íslenska
þágu, því lægra sem viðskiptin
skapa fleiri framtíðarstörf á ís-
landi.
Vægi 1-2, fyrir beinan útflutn-
ing á íslenskum vörum allt eftir
því hve stór hluti innlendur uppr-
uni vörunnar er.
Vægi 1-20, fyrir tækniframsal
bæði til og frá landinu.
Vægi 1-10, sé óskað aðstoðar
við markaðssetningu erlendis.
• Refsiákvæði sem eru aðal við-
skiptahvati gagnkaupasamninga,
verði hæfilega ströng, t.d. 5-10%
af óuppfylltum hluta samningsupp-
hæðar.
Gagnkaupasamningar geta ver-
ið samsettir úr mörgum þáttum.
Dæmi um gagnkaupasamning
Ríkið kaupir vélar og búnað í
virkjanir fyrir 5 milljarða og gerir
jafnháan gagnkaupasamning við
verktaka (lægstbjóðanda) sem skal
uppfyllast á fimm árum.
• Verktakinn ijárfestir á íslandi
fyrir 0,2 milljarða í verksmiðju sem
skapar 20 langtímastörf á samn-
ingsvægi 0,1.
0,2/0,1 = 2 milljarðar.
• Verktakinn stuðlar að sölu á
fiskafurðum á nýja markaði fyrir
2 milljarða á samningsvægi 1,0.
2/1,0 = 2 milljarðar.
• Verktakinn getur ekki uppfyllt
ákvæði um 1 milljarð og greiðir
því 10% af einum milljarði eða 100
milljónir í bætur eftir fimm ár. Þá
upphæð er.síðan hægt að nota til
atvinnuskapandi verkefna.
Gagnkaupasamningar bjóða upp
á sérstaka möguleika á sköpun
atvinnutækifæra í skiptum fyrir
ijárfrekar framkvæmdir svo sem á
sviði orkumála:
• Atvinnutækifæri þurfa alls
ekki að vera á sviðum orkufreks
iðnaðar, heldur getur verið um að
ræða lítil og meðalstór hátæknifyr-
irtæki sem geta verið staðsett hvar
sem er á landinu.
• Þannig geta skapast atvinnu-
tækifæri í skiptum fyrir útflutta
orku sem geta, ef vel er að staðið,
i 12, sími 44433.