Morgunblaðið - 17.06.1994, Blaðsíða 24

24 FÖSTUDAGUR 17. JÚNÍ 1994
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Strengjakvartett
í Sigurjónssafni
BERNARDEL kvartettinn: Guðrún Th. Signrðardóttir, Guðmund-
ur Kristmundsson, Greta Guðnadóttir og Zbigniew Dubik.
BERNARDEL strengjakvartett-
inn leikur á fyrstu tónleikum sum-
arsins í Listasafni Siguijóns Ólafs-
sonar næstkomandi þriðjudags-
kvöld, 21. júní. Á efnisskrá eru
verk eftir Brahms, Janacek og
Puccini. í safninu á Laugamesi
verða síðan tónleikar eins og und-
anfarin ár á hveijum þriðjudegi í
júní, júlí og ágúst.
Bernardel kvartettinn skipa
Zbigniew Dubik, 1. fiðla, Greta
Guðnadóttir, 2. fíðla, Guðmundur
Kristmundsson, lágfiðla, og Guð-
rún Th. Sigurðardóttir, selló. Þau
hófu samstarfíð síðastliðið haust
og hafa spilað á tónleikum á lands-
byggðinni og svo í Reykjavík í
mars á vegum Kammermúsík-
klúbbsins.
Strengjakvartett Johannesar
Brahms (1833-1897) númer 3 í
B-dúr ópus 67 er frá árinu 1876.
Hann er sá síðasti af þeim þremur
sem Brahms samdi, aðgengilegur
og til muna bjartari en hinir að
sögn Gretu Guðnadóttur.
Leos Janacek (1854-1928)
byggði strengjakvartett númer 1
á sögunni Kreutzer-sónatan eftir
Leo Tolstoj. Þetta er fyrri kvartett
tónskáldsins af tveimur, saminn
1923. Tónlistin er átakamikil og
stundum bijálæðiskennd. Innra líf
mannsins, hið einkennilega og
magnaða, vakti áhuga Janaceks.
Crisantemi eftir Giacomo Pucc-
ini (1858-1924) er þrungið tilfinn-
ingu og getur að sögn Gretu minnt
á Paradísarhugmyndir. Hún segir
trega þess ólíkan ofsa kvartetts
Janaceks og léttleika Brahms en
allt séu þetta yndisleg verk.
Tónleikarnir á þriðjudaginn
hefjast klukkan 20.30. Að þeim
loknum verður kaffistofa safnsins
opin og sýningin sem þar stendur
nú yfir.
ISLENSKT MAL
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
749. þáttur
Skilningi ofar er tónlist. Á tónlist það minnir
að tengja staf við annan, þannig að hljómi
með einum hætti - binda stafi við staf
sem stefna orðunum, sín á milli, í hvirfing.
(Hannes Pétursson: Bréf um ljóðstafi.)
Oss hafa augun þessi
íslensk, konan, vísað
brattan stíg að baugi
björtum langt, hin svörtu.
(Sighvatur Þórðarson, f. um 995.)
Þá svarar Einar [Þveræing-
ur]: „Því em eg fáræðinn um
þetta mál, að engi hefir mig að
kvatt. En ef eg skal segja mína
ætlan, þá hygg eg að sá myni
til vera hérlandsmönnum að
ganga eigi undir skattgjafar við
Oláf konung og allar álögur
hér, þvílíkar sem hann hefír við
menn í Nóregi. Og munu vér
eigi það ófrelsi gera einum oss
til handa, heldur bæði oss og
sonum vorum og allri ætt vorri,
þeirri er þetta land byggvir, og
mun ánauð sú aldrigi ganga eða
hverfa af þessu landi. En þótt
konungur sjá sé góður maður,
sem eg trúi vel að sé, þá mun
það fara héðan frá sem hingað
til, þá er konungaskipti verður,
að þeir eru ójafnir, sumir góðir,
en sumir illir. En ef landsmenn
vilja halda frelsi sínu, því er
þeir hafa haft, síðan er land
þetta byggðist, þá mun sá til
vera að ljá konungi engis fang-
staðar á, hvortki um landaeign
hér né um það að gjalda héðan
ákveðnar skuldir, þær er til lýð-
skyldu megi metast."
(Snorri Sturluson:
Olafs saga helga.)
Hirði eg aldri hver mig kallar vóndan,
heldur kyssi eg húsfreyjuna en bóndann.
Tíkur tvær um eitt bein
og píkur tvær um einn svein
verða sjaldan samlyndar í þeirri grein.
(Úr gömlum dönsum.)
Um morguninn bjóst byskup
[Þorlákur Þórhallsson] til kirkju-
vígslu, en Jón [Loftsson] og þeir
menn, sem í ráði vóru með hon-
um, gengu til byskups, og var
talað um hver kirkjumáldagi
skyldi vera. Herra byskup
spurði, svo sem fylgjandi rétt-
indum, hvort Jón hefði heyrðan
erkibyskups boðskap um kirkju-
eignir.
Jón svaraði: „Heyra má eg
erkibyskups boðskap, en ráðinn
er eg í að halda hann að engu,
og eigi hygg eg að hann vilji
betur né viti en mínir foreldrar,
Sæmundur fróði og synir hans.
Mun eg og eigi fyrirdæma fram-
ferðir byskupa vorra hér í landi
er sæmdu þann landsið að leik-
menn réðu kirkjum, er þeirra
foreldrar gáfu Guði, og skildu
sér vald yfír og sínu afkvæmi."
(Þorláks saga helga.)
„En það væri hin mesta
skömm ef vér nú týndum móður-
málinu, þessum gimsteini, sem
forfeðumir hafa nú varðveitt í
Iandinu lengur en um 900 ár,
og eftirlátið eftirkomurunum til
ævinlegrar minningar um upp-
runa þjóðarinnar, og hennar
foma heiður; er afturför í tungu-
málunum jafnan samfara aftur-
för í hugarfan og velgengni
sjálfra þjóðanna, þeirra er á þau
mæla.“
(Baldvin Einarsson:
Ármann á alþingi.)
Köld ertu ’móðurmold,
mæt þó og unaðsæt,
ríður um reginleið
rósfagurt norðurljós.
Sæl er í djúpum dal
döggin um leiti snögg.
Leika við tæran læk
ljómandi Qalla-blóm.
(Benedikt Gröndal Svein-
bjamarson: Vorvisa 1859.)
„Og það er sannreynt í allri
veraldarsögunni, að með hnign-
un málsins hefur þjóðunum
hnignað, og viðrétting þess eða
endursköpun hefur fylgt eða öllu
heldur gengið á undan viðrétt-
ingu og endursköpun þjóðanna."
(Jón Sigurðsson:
Ný félagsrit.)
Sá ég sortulyng
sumargrænt
koma kynjavænt
undan köldu svelli.
Likt mun list þess manns,
sem í landsins sál
sótti sýn og mál,
halda síung velli.
(Tómas Guðmundsson.)
Sjá p min hefjast hvít sem skyr og mjólk
úr hafi, - gnoðin ber mig aftur heim
á vetrarmorgni -, af þiljum heilsa eg þeim:
þú ert mitt land og hér em eg þitt fólk.
(Halldór Laxness.)
„Allt veltur á því að við getum
skilað arfínum — íslenskri tungu
— til næstu kynslóða. Ef við
getum það ekki, er úti um okkur
sem þjóð. Þá glötum við þeim
þjóðréttindum sem við njótum.
Allir eru sammála um að efla
þurfí íslenska málrækt, verkefn-
in eru óþijótandi.“
(Baldur Jónsson forstöðumað-
ur íslenskrar málstöðvar í
Morgunblaðinu 8. maí sl.)
Minn staður er hér, þar sem Evrópa endar
og auðnir hnattarins taka við.
Eldgröf í sæ, með ísbláan múrinn
á aðra hlið.
(Hannes Pétursson: Island.)
Úr ríki
þagnarinnar
TONLIST
íslcnska ópcran
SELLÓTÓNLEIKAR
Erling Blöndal Bengtsson sellóleikari
lék verk eftir Jóhann Sebastian Bach
og Atla Heimi Sveinsson.
Miðvikudagur 15. júní 1994.
ÞAÐ er flestum tónlistarmönnum
sammerkt að vera ekki aðeins starf-
andi listamenn heldur einnig kenn-
arar og uppfræðendur. Kennslan
þarf ekki að einskorðast við
kennslustofur heldur
eru tónleikasalir lista-
mönnum ekki síður
mikilvægir til þess að
miðla af reynslu sinni
og þekkingu. Þegar
Erling Blöndal Bengts-
son hélt tónleika í ís-
lensku óperunni í
fyrrakvöld var engu
líkara en virðulegur
bíósalur breyttist
glæstan tónlistarhá-
skóla: túlkun hans á
sellósvítum Bachs og
Dal regno del silenzio
eftir Atla Heimi
Sveinsson var bókstaf-
lega kennslustund í
tónlist.
Jóhann Sebastian Bach var frá-
bær orgelleikari en leit einnig á það
sem heilaga skyldu sína að miðla
öðrum af þekkingu sinni. Hann var
óþreytandi að semja tónlist fyrir
nemendur sína - ekki síst fyrir böm-
in sín tuttugu - ef það mætti verða
til þess að þoka þeim fram á vegi
listarinnar. Æfíngar hans em not-
aðar enn þann dag í dag og þykja
nauðsynleg undirstaða öllum þeim
sem leggja stund á tónlist.
Við skulum ímynda okkur að
Bach sé kominn til starfa hjá furst-
anum í Köthen. Hann er að vísu
organisti en starfar sem hljómsveit-
arstjóri og tónskáld við hirðina.
Furstinn er unnandi góðrar tónlist-
ar og hvetur Bach til þess að semja
handa sér fjölbreytileg kammertón-
verk, hljómsveitarsvítur og kon-
serta. Bach gleymir þó ekki skjól-
stæðingum sínum og semur sífellt
handa þeim ný verk til að glíma
við. Honum fínnst hann þurfa að
skerpa á stíltilfinningu þeirra og
semur handa þeim svítur eða dans-
lagaflokka þar sem hver dans hefur
sitt einkenni. í upphafí em svítum-
ar aðeins fyrir sembal en síðan
bætir hann við verkum fyrir ein-
leiksfíðlu og einleiksselló. Enginn
veit með vissu hvernig stóð á því
að einleikssvíturnar urðu til en þessi
hugmynd gæti skýrt tilurð þeirra.
Erling Blöndal Bengtsson lék
þijár fyrstu sellósvítur Bachs af
sex. Þær em í G-dúr, d-moll og
C-dúr. Erling Blöndal lék svítumar
án þess að gera hlé á milli þátta;
þræddi sig áfram eftir einstigi tón-
anna með lokuð augun og lét tón-
listina tala. Samspil handanna var
heillandi: vinstri höndin síkvik við
hljómabygginguna, sveigjan í hægri
hendi stöðugt mjúk, hvort sem hún
lék hæga saraböndu eða svo gneist-
aði af í gigue. Hendingamar mótað-
ar af andafdrætti
hljóðfærisins.
Atli Heimir samdi
Dal regno del silenzio
eða Ur ríki þagnarinn-
ar handa Erling Blön-
dal árið 1989. Eins og
nafnið bendir til er
þetta hljóðlátt verk.
Það hefst á veikum
tónum sem búa hver
nálægt öðrum. Smátt
og smátt eykst styrkur
þeirra og nýir tónar og
fjarlægari bætast við.
Ekki er aðeins strokið
yfír strengina með
boganum heldur einnig
slegið á þá með boga-
stönginni, strokið þétt
við stólinn svo tónninn verður fram-
andi og einnig búriir til háir flautu-
tónar. Erling Blöndal túlkaði þessa
fallegu tónsmíð úr ríki þagnarinnar
af næmri tilfinningu. Þrátt fyrir að
tungumál þess sé allt annað en orð-
færi Bachs þá sýndi listamaðurinn
að sömu mannlegu tilfinningamar
búa að baki.
Erling Blöndal Bengtsson er ein-
stakur hljóðfæraleikari og mikill
listamaður. Hann er kennari af
guðs náð og miðlar sífellt af reynslu
sinni í gegn um tónlistina. Túlkun
hans er kristaltær, frásögnin skýr
og auðskilin. Hann sýndi af sér
aðdáunverða stillingu og einbeit-
ingu í íslensku óperunni þetta
kvöld, því alls kyns skruðningar og
mannamál bámst innan úr húsinu,
auk hávaða í loftræstikerfi. Það er
harður dómur yfír menningar-
ástandi okkar íslendinga á fímmtíu
ára lýðveldisafmæli þjóðarinnar að
ekki sé hægt að bjóða fremstu lista-
mönnum heims að halda tónleika í
sómasamlegum sal hérlendis.
Krafan um nýtt tónlistarhús hlýtur
að fá byr undir báða vængi á slíkum
stundum niðurlægingar og skömm-
ustu.
Gunnsteinn Ólafsson
Erling Blöndal
Bengtsson
Ljóðasamkeppni
í Hafnarfirði
f tilefni af 50 ára afmæli lýðveldisins
ÆSKULÝÐS- og tómstundaráð
Hafnarfjarðar, sem framkvæmda-
raðili þjóðhátíðarhaldanna í Firðin-
um, efndi til Ijóðasamkeppni í til-
efni af 50 ára afmæli lýðveldisins.
Þátttökuréttur var bundinn búsetu
í Hafnarfirði. Veitt verða verðlaun
fyrir þrjú bestu ljóðin. Alls bárust
17 ljóð í keppnina og var það sam-
dóma álit að í heildina hafí verið
um góða ljóðasmíð að ræða og úr
vöndu að ráða.
Þátttakendur sendu inn ljóð
merkt dulnefnum og þannig vildi
til að sami' höfundúr fékk fyrstu
og þriðju verðlaun. Það var álfur
alías Ásgeir Jón Jóhannsson sem
fékk fyrstu verðlaun. Ásgeir Jón
er Hafnfirðingum að góðu kunnur
sem hagyrðingur og hefur ort tij
margra ára undir nafninu Ásjón. í
öðru sæti var B-ingó, Ingólfur Þór-
arinsson, og í þriðja sæti var Gafl-
fróði, sem er sem fyrr sagði Ásgeir
Jón Jóhannsson. Verðlaunaljóðin
verða flutt sem ávarp fjallkonu 17.
júní.
Æskulýðs- og tómstundaráð vill
þakka öllum þeim sem sendu Ijóð
í keppnina og óskar verðlaunahöf-
úm til'Kariilngjú m'eð áriiijttiHhri.'