Morgunblaðið - 17.06.1994, Blaðsíða 48
48 FÖSTUDAGUR 17. JÚNÍ 1994
MESSUR 17. OG 19. JÚNÍ
MORGUNBLAÐIÐ
FJALLASÖLEY - Ranunculus alpestris
FJALLASÓLEY
(Ranunculus alpestris)
Smávinir fagrir, foldarskart,
fífill í haga, rauð og blá
brekkusóley, við myndum margt
muna hvort öðru að segja frá.
Svo kvað skáldið góða. Smávin-
irnir fögru, foldarskartið, vekja
gleði og trú á lítið og mátt gróand-
ans, einkum á köldu vori. Og þess-
ir litlu vinir eiga sér nöfn, þótt
stundum eigi við að kært barn beri
mörg nöfn, jafnvel of mörg. Sænski
grasafræðingurinn Linné er höf-
undur þess alþjóðlega nafnakerfis
jurta, sem nú er notað. Samkvæmt
því ber hver planta tvö nöfn, fyrra
nafnið segir af hvaða ættkvís!
plantan er, en hið síðara vísar til
einstaklingsins, og er þá oft dregið
af einhveiju útlitseinkenni, vaxtar-
stað eða jafnvel nafni þess, sem
fyrstur lýsti jurtinni á kerfisbund-
inn hátt. Þessu má líkja við ættar-
nöfn og skírnamöfn meðal manna.
Þær jurtir, sem hafa unnið sér
þegnrétt í landinu, hvort heldur
sem hluti upprunalegu flórunnar
eða sem garðagróður, bera þó inn-
lend nöfn, sem ekki eru alltaf rök-
rétt að mati grasafræðinga. Hjá
okkur íslendingum eru það ekki
bara mannanöfn, sem eru tískufyr-
irbrigði, blómanöfn eru það líka,
en þar virðist sóley vera vinsælasta
nafnið. Holtasóley, mýrasóley, hóf-
sóley, draumsóley, brekkusóley,
brennisóley - allt eru þetta falleg
blóm, þótt aðeins eitt þeirra,
brennisóley, sé raunveruleg sóley.
Sóleyjarættin, Ranunculaceae, er
mjög stór og telur um 50 ættkvísl-
ir og 1.300 tegundir. Fjölmargar
jurtir af sóleyjarættinni eru vinsæl-
ar garðjurtir og má þar nefna ven-
usvagn, vatnsbera, anemónur, hóf-
sóley, bergsóley, jólarós, bóndarós,
bijóstagras og gullhnapp, en engin
þessara tilheyrir þó sóleyjarætt-
kvíslinni - ranunculus. I ættkvísl-
inni eru nær 300 tegundir. Vaxtar-
svæði sóleyjarættkvislarinnar er í
köldu eða kaldtempruðu loftslagi á
norðurhveli jarðar, en þó er unnt
að fínna þær hátt til fjalla í hitabelt-
inu. Nafnið ranunculus er talið
dregið af latneska orð-
inu ranus - froskur -
og vísar þannig til
vaxtarstaða margra
sóleyjartegunda í mýr-
um eða raklendi.
Helstu einkenni
ættkvíslarinnar eru
eftirfarandi: Blöðin
eru heil eða mismun-
andi mikið skipt og
stöngulblöðin oftast
miklu minni en önnur
blöð. Blómin eru ýmist
einstök eða mörg sam-
an, undirsætin og
venjulega með hun-
angskirtla. Blómhlífín
oftast tvöföld, algengast er að
bæði krónu- og bikarblöð séu 5
talsins, en þó eru til fyllt afbrigði,
bæði úti í náttúrunni og í ræktun,
með mun fleiri krónublöðum. Gulur
er algengasti blómliturinn en hvítur
og ýmsir rauðgulir eða rauðir litir
fínnast líka. Frævúr og frævlar eru
margir. Aldinið er venjulega hneta,
en þær sitja eins og korn utan á
háum, hvelfdum blómbotni. Flestar
hafa trefjarætur, en t.d. Asíusóley
og vorsóley mynda rótarhnýði.
Hér á landi vaxa 8 sóleyjateg-
undir villtar, brennisóley, dvergsól-
ey, flagasóley, jöklasóley, lónasól-
ey, sefbrúða, sifjarsóley og skrið-
sóley. Sú síðasttalda hefur gert
mörgum garðeigandanum lífíð leitt,
en hún íjölgar sér með ofanjarðarr-
englum og getur verið hábölvað að
uppræta hana. í grasflöt má þó
reyna að eitra fyrir henni með tvík-
ímblöðungaeitri - af því hef ég
góða reynslu. Sú sóley, sem hér á
að gera að sérstöku umræðuefni,
er þó innflutt, en minnir mikið á
jöklasóley og vex til fjalla eins og
hún. Ranunculus alpestris - fjalla-
sóley - er fjallajurt úr Mið-Evrópu,
Alpafjöllum, Pýreneafjöllum og
Mið- og Norður-Appenínafjöllum.
Þar vex hún á engjum, í snjódæld-
um og skriðum og allt upp í 2.000-
3.000 m hæð. Hingað var hún fyrst
flutt frá Sviss laust fyrir 1970. Það
BLOM
VIKUNNAR
292. þáttur
Lmsjón Ágústa
Björnsdóttir
gerði Kristinn Guð-
steinsson garðyrkju-
fræðingur, en Krist-
inn hefur oft verið
fundvís á góðar
garðplöntur og fjaila-
sóley er í þeirra hópi.
Danir telja hana erf-
iða í ræktun, en
reynslan hérlendis er
allt önnur, fjallasóley
er bæði blómviljug
og afar harðgerð.
Stærðarinnar vegna
er hún mjög
skemmtileg í stein-
hæð, þar sem hún
myndar snjóhvítar
blómþúfur í maí-júní, en blómgun-
in varir lengi. Blómin eru eins og
áður sagði skjannahvít með gulum
frævlum og grængulum frævum,
um 2 sm í þvermál, en hæð plönt-
unnar allrar er 5-10 sm. Blöðin
eru einstaklega fallega dökkgræn
og glansandi, heldur minna skert
en á jöklasóley og bleðlarnir ska-
rast, svo blöðin virðast heil við
fyrstu sýn. Fjallasóley er öll minni
og fíngerðari en jöklasóley, en
minnir þó svo mjög á hana að hún
hefur oft verið kölluð „hin suðræna
jöklasóley". Danir kenna hana
hinsvegar við Alpafjöllin, einn upp-
runalegu vaxtarstaða, og kalla
hana alpasóley. Fjallasóley gerir
ekki miklar kröfur til umhverfisins
og þrífst ágætlega í venjulegri
garðmold, þótt hún virðist helst
kjósa torfkenndan, grýttan eða
sendinn jarðveg á sólríkum en ekki
of þurrum stað. Auðvelt er að
íjölga fjallasóley með skiptingu og
mína plöntu fékk ég sem örlítinn
afleggjara. Hún hefur ekki þroskað
fræ hjá mér en er stundum á er-
lendum frælistum. Sjálfsagt er að
. sá henni sem fyrst, eins og öðrum
sóleyjartegundum, því spírunar-
geta fræsins minnkar fljótt. Fjalia-
sóley er unnt að fá á gróðrarstöðv-
um. Ég gef henni bestu meðmæli.
Ágústa Björnsdóttir
Norræn málflutningskeppni í Reykjavík
Danskt lið bar signr úr býtum
17. júní
DÓMKIRKJAN: Hátíðarguðsþjón-
—«sta kl. 9.30. Eftir athöfn á Austur-
velli verður stutt þakkargjörðar-
guðsþjónusta í Dómkirkjunni í tilefni
50 ára afmælis lýðveldisins. Sr. Jak-
ob Ágúst Hjálmarsson dómkirkju-
prestur prédikar og þjónar fyrir alt-
ari. Dómkórinn syngur undir stjórn
Marteins H. Friðrikssonar dómorg-
anista
LANGHOLTSKIRKJA: Kirkja Guð-
brands biskups. Guðsþjónusta kl.
9.30. Prestur sr. Flóki Kristinsson.
Organisti Jón Stefánsson.
HAFNARFJARÐARKIRKJA: Skátar
draga fána að húni kl. 8.15. Lúðra-
^sveit Tónlistarskólans leikur á kirkju-
hlaði undir stjórn Stefáns Ómars
Jakobssonar. Helgistund kl. 8.30.
Kór Hafnarfjarðarkirkju syngur. Org-
anisti Helgi Bragason. Báðir prest-
arnir þjóna. Helgistund í Hellisgerði
kl. 14.45. Karlakórinn Þrestir syng-
ur. Prestur Gunnþór Ingason.
KEFLAVÍKURKIRKJA: Helgistund í
skrúðgarðinum kl. 9.05, sem fellur
inn í þjóðhátíðardagskrána. Kórar
Keflavíkurkirkju og Trollháttankirkju
í Svíþjóð syngja.
HVERAGERÐISKIRKJA: Þjóðhátíð-
armessa 17. júní kl. 10. Tómas
Guðmundsson.
HRAUNGERÐISKIRKJA í Flóa: Þjóð-
hátíðardaginn 17. júní morgunbæn
kl. 9.30. Kristinn Ágúst Friðfinns-
' /son.
STÓRÓLFSHVOLSKIRKJA, Hvols-
velli: Hátíðarguðsþjónusta 17. júní
kl. 8 árdegis. Skírn. Sigurður Jóns-
son.
ODDAKIRKJA, Rangárvöllum: Há-
tíðarguðsþjónusta á morgun, laug-
ardag, kl. 11. Aðalsafnaðarfundur
Oddasóknar verður haldinn þriðju-
daginn 21. júní kl. 20 í safnað-
arheimili Oddakirkju. Sigurður Jóns-
son.
SAUÐÁRKRÓKSKIRKJA: Hátíð-
armessa 17. júní kl. 9.30. Hátíðin
■►hringd inn með hljómi kirkjuklukkna
kl. 8.25 og kl. 8.30. Kirkjukór Sauð-
árkróks syngur hátíðasöngva sr.
Bjarna Thorsteinssonar og sr.
Hjálmar Jónsson prédikar og þjónar
fyrir altari. Einsöngur Sigurdríf Jón-
atansdóttir og Jóhann Már Jóhanns-
son. Fólk, sem á tímamóta að minn-
ast frá 1944, les úr Ritningunni. Um
er að ræða barn sem skírt var í kirkj-
unni það vor og fermingarbarn frá
1944. Einnig hjón sem giftust árið
1944 og eiga því gullbrúðkaup í ár.
Skátar standa heiðursvörð með ís-
lenska fánann og fyrir messuna leik-
ur organistinn íslensk lög á orgelið.
í messunni verður flutt „Þjóðveldis-
ljóð“ eftir Eyþór Stefánsson og Frið-
jök Hansen, er samið var í tilefni
*stofnunar lýðveldisins. Organisti
Rögnvaldur Valbergsson. Hjálmar
Jónsson.
19. júní
Guðspjall dagsins: (Lúk. 15.).
Hinn týndi sauður.
ÁSKIRKJA: Guðsþjónusta kl. 11.
Fermdir verða Erlendur Þór og
Halldór Þór Hilmarssynir, Borás í
Svíþjóð, p.t. Stóragerði 10, Rvk.
Árni Bergur Sigurbjörnsson.
BÚSTAÐAKIRKJA: Guðsþjónusta
kl. 11. Fermdur verður Ævar Karl
Rafnsson, Þverbrekku 4, Kóp. Org-
anisti Guðni Þ. Guðmundsson.
^’Pálmi Matthíasson.
DÓMKIRKJAN: Hátíðarguðsþjón-
usta kl. 11. Á kvenréttindadegi og
degi íslenska fánans verður hátíðar-
guðsþjónusta í Dómkirkjunni. Sr.
María Ágústsdóttir prestur við
Dómkirkjuna prédikar sr. Jakob
Ágúst Hjálmarsson dómkirkju-
prestur þjónar fyrir altari. Dómkór-
inn syngur undir stjórn Marteins
H. Friðrikssonar dómorganista. Að
lokinni guðsþjónustunni verður
fermingarathöfn. Fermd verður Ið-
unn Káradóttir búsett í Bandaríkj-
unum nú til heimilis á Smiðjustíg
>~i1 A, Reykjavík.
ELLIHEIMILIÐ Grund: Guðsþjón-
usta í Elliheimilinu Grund í dag kl.
14. Beta Einarsdóttir hjúkrunar-
fræðingur predikar. Organisti Kjart-
an Ólafsson. Einsöngvari Sigríður
Gröndal. Félag fyrrverandi sóknar-
presta.
GRENSÁSKIRKJA: Messa kl. 11.
'^Prestursr. Halldór Gröndal. Altaris-
ganga. Organisti Árni Arinbjarnar-
son.
HALLGRÍMSKIRKJA: Messa kl. 11.
Sr. Karl Sigurbjörnsson.
LANDSPÍTALINN: Messa kl. 10.
Sr. Karl Sigurbjörnsson.
HÁTEIGSKIRKJA: Messa kl. 11.
Organisti Pavel Manasek. Sr. Tóm-
as Sveinsson.
LANGHOLTSKIRKJA: Kirkja Guð-
brands biskups. Messa kl. 11.
Prestur sr. Flóki Kristinsson. Org-
anisti Jón Stefánsson. Kór Lang-
holtskirkju (hópur II) syngur. Kaffi-
sopi eftir messu.
LAUGARNESKIRKJA: Guðsþjón-
usta kl. 11. Prestur Sigurður Páls-
son. Organisti Ronald Turner.
NESKIRKJA: Messa kl. 11. Sr.
Frank M. Halldórsson.
SELTJARNARNESKIRKJA: Messa
kl. 11. Prestur sr. Kjartan Örn Sigur-
þjörnsson. Organisti Kristín Jóns-
dóttir.
ÁRBÆJARKIRKJA: Guðsþjónusta
kl. 11. Prestur sr. Guðmundur Þor-
steinsson. Organisti Sigrún Stein-
grímsdóttir. Helga Þórarinsdóttir
leikur á lágfiðlu í guðsþjónustunni.
Minnst 50 ára afmælis lýðveldisins.
Sóknarprestur.
BREIÐHOLTSKIRKJA: Vegna sum-
arleyfa er fólki bent á aðrar messur
í prófastdæminu. Samkoma Ungs
fólks með hlutverk kl. 20.30. Organ-
isti Daníel Jónasson. Sr. Gísli Jónas-
son.
KÓPAVOGSKIRKJA: Guðsþjónusta
kl. 11. Sr. Þorbergur Kristjánsson.
FELLA- OG HÓLAKIRKJA: Guðs-
þjónusta - sumarsamvera í umsjón
Ragnhildar Hjaltadóttur. Kórfélags-
starfs aldraðra Reykjavík syngur
undir stjórn Sigurbjargar Hólm-
grímsdóttur. Undirleik annast Pétur
Maté. Ritningarlestur annast Sim-
ona Christjansen.
GRAFARVOGSKIRKJA: Guðsþjón-
usta kl. 11. Organisti Sigurbjörg
Helgadóttir. Myndlistasýningin
„Trú og líf“ opin daglega frá
17-18.30 og við guðsþjónustur. Sr.
Vigfús Þór Árnason.
HJALLAKIRKJA: Fjölskylduguðs-
þjónusta kl. 11. Kór Hjallakirkju
syngur. Organisti Oddný J. Þor-
steinsdóttir.
SEUAKIRKJA: Guðsþjónusta kl.
20. Sr. Irma Sjöfn Oskarsdóttir
predikar. Organisti Marteinn H.
Friðriksson. Kvennakórinn Seljur
syngur. Prestarnir.
SAFNKIRKJAN ÁRBÆ: Guðsþjón-
usta kl. 13.30. Prestur sr. Þór
Hauksson. Organisti Sigrún Stein-
grímsdóttir.
FRÍKIRKJAN í Reykjavík: Guðs-
þjónusta kl. 14. Organisti Pavel
Smid. Cecil Haraldsson.
KRISTSKIRKJA, Landakoti: Há-
messa kl. 10.30. Messa kl. 14.
Ensk messa kl. 20. Laugardaga
messa kl. 14 og ensk messa kl. 20.
Aðra rúmhelga daga messur kl. 8
og kl. 18.
MARÍUKIRKJA, Breiðholti: Messa
kl. 11. Alla rúmhelga daga messa
kl. 18.30.
HJÁLPRÆÐISHERINN: Kl. 16 á
sunnudag verður útisamkoma ef
veður leyfir. Kl. 20 hjálpræðissam-
koma. Brigader Ingibjörg og Óskar
Jónsson stjórna og tala.
Hvítasunnukirkjan Fíladelfía:
Brauðsbrotning kl. 11. Ræðumaður
Hafliði Kristinsson. Almenn sam-
koma kl. 20 í tjaldinu í Laugardal.
Ræðumaður bandaríski blökku-
maðurinn Chaplin Gray.
FÆR. sjómannaheimilið: Sam-
koma sunnudag kl. 17.
VÍÐISTAÐASÓKN: Guðsþjónusta í
Víðistaðakirkju kl. 11. Síðasta guðs-
þjónusta sr. Ólafs Jóhannssonar.
Guðsþjónusta í Hrafnistu kl. 13. Kór
Víðistaðasóknar syngur. Organisti
Kristjana Ásgeirsdóttir.
KAPELLA St. Jósefssystra,
Garðabæ: Þýsk messa kl. 10.
JÓSEFSKIRKJA, Hafnarfirði:
Messa kl. 10.30. Rúmhelga daga
messa kl. 18.
KARMELKLAUSTUR: Messa kl.
8.30. Rúmhelga daga messa kl. 8.
KAÞÓLSKA kapeilan, Keflavik:
Messa kl. 16.
KÁLFATJARNARKIRKJA: Guðs-
þjónusta kl. 14. Bragi Friðriksson.
MOSFELLSPRESTAKALL: Hátíð-
armessa í Lágafellskirkju kl. 11.
Ath. breyttan messutíma. Jón Þor-
steinsson.
BORGARPRESTAKALL: Hátíðar-
guðsþjónusta verður á laugardag í
Borgarneskirkju kl. 13. Guðsþjón-
usta í Borgarkirkju sunnudaginn 19.
júní kl. 14. Sóknarprestur.
NORRÆNNI málflutningskeppni
laganema sem fram fór í Reykjavík
um síðustu helgi lauk með sigri
dönsku sveitarinnar Club Lannung
frá Kaupmannahöfn. Hún hafði
betur í úrslitum gegn norskri sveit
frá Ósló. íslenska keppnissveitin
náði í undanúrslit að þessu sinni.
Keppnin tókst með miklum ágætum
að sögn Einars Páls Tamimi, eins
liðsmanna íslensku sveitarinnar, en
um 200 gestir komu hingað til lands
í tengslum við keppnina.
Þátttökurétt áttu allir háskólar
sem hafa fullgilda lagadeild. Tólf
skólar sendu sveitir, sex þeirra voru
frá Svíþjóð, tvær frá Danmörku og
Noregi og ein frá Finnum og ís-
lensku gestgjöfunum. Keppt var í
undanriðlum og undanúrslitum í
Héraðsdómi Reykjavíkur en í úrslit-
um í dómsal Hæstaréttar.
í hverri sveit eru 6-8 laganemar
en þeir skipta sér aftur í tvö lið,
sóknar- og varnarlið. Hvort lið um
sig ver síðan eða sækir mál gegn
andstæðu liði andstæðinganna.
Virtir gestir í dómarasætum
Einar Páll segir það hafa sett
sérstakan svip á keppnina að víð-
frægir lögfræðingar og virtir dóm-
arar hafi sinnt dómarastörfum í
keppninni. Dómsforseti í úrslitavið-
ureigninni var t.a.m. Rolv Ryssdal
forseti Mannréttindadómstóls Evr-
ópu í Strassborg. Auk hans dæmdu
hæstaréttardómarar frá öllum
Norðurlöndunum, þ. á m. forsetar
hæstaréttar í Finnlandi, Danmörku
og á Islandi.