Morgunblaðið - 09.10.1994, Blaðsíða 4

4 B SUNNUDAGUR 9. OKTÓBER1994
MANIMLIFSSTRAUMAR
MORGUNBLAÐIÐ
"I
Húslyklar á
flandri
Steliþjófar voru í
eina tíð sjald-
gæfar skepnur á ís-
landi. Svo sjaldgæf-
ar að sögur fóru af
því að á íslandi skildi fólk hús
sín eftir ólæst þegar það brygði
sér bæjarleið. Og ekki þurfti að
hengja lykla um hálsinn á
krökkunum svo þau kæmust inn
til sín að pissa. Mátti bara skilja
bakdyrnar eftir opnar eða stinga
lykli undir mottuna.
Ekki lengur. Þjófar vakta
húsin í hverfunum til að vita
hvenær íbúar fara í burtu og
lögreglan er sífellt að vara fólk
við að skilja svalahurðir eða
glugga eftir opin. Mörgum verð-
ur illa við þegar þeir uppgötva
að einhver var að athafna sig í
stofunni og hirða sjónvarpstæk-
ið og græjumar meðan þeir
sváfu svefni hinna réttlátu í afs-
íðis svefnherbergisálmunni. Á
markaðinn er komin ný kynslóð
innbrotsþjófa, eiturlyfjaneyt-
endurnir friðlausu, sem engu
eira fyrr en þeir hafa fengið
skammtinn sinn þann daginn.
Verða að ná í einhver verðmæti
sem hægt er að koma í pen-
inga. Þarf ekki endilega að vera
svo mikið í einu, bara ef það
getur linað fljótt.
Og aðferðirnar breytast með
breyttum kúnnum. í sumar
heyrði ég til lögreglumanns, sem
var spurður um innbrot í stofnun
í sjávarplássi
langt úti á landi,
þar sem bæði
hafði verið stolið
og skemmt. Hann
sagði að síðan
innbrotsþjófnaðir
í þéttbýli jukust,
hefðu fyrirtækin
sem helst urðu
fyrir barðinu á
þeim farið að
veija sig, svo að
nú væru flest
komin með góðar
þjófavarnir og
viðvörunarkerfi.
Þá fóru innbrots-
þjófamir að snúa
sér að heimilunum og nú þegar
fólk væri þar orðið varara um
sig væm þeir famir að gera leið-
angra út á landsbyggðina, bijót-
ast inn einhvers staðar og hafa
sig strax á brott. Það væri erf-
itt að koma fólki í friðsælum
bæ úti á landi í skilning um að
það þyrfti líka að bregðast við
nýjum hættum.
Þá er aftur komið að lyklun-
um. Allir vita nú orðið að ömgg-
asta leiðin til að hleypa þjófi inn
í hús er að setja lykilinn fyrir
ofan dyrnar, undir mottuna eða
í dós í garðinum. En enn liggja
lyklar á lausu á fleiri stöðum,
era meira að segja nánast í
dreifingu. Og á því áttar fólk
sig ekki. í sambýlishúsum með
mörgum íbúðum í þéttbýlinu
hefur fólk víða talsverðan við-
búnað og telur nokkuð öruggt
að enginn komist inn í húsið
nema íbúarnir, sem oft em með
lykil af þeirri gerðinni sem bæði
gengur að einni tiltekinni íbúð
og útidyrum og öllum læsingum
í húsinu, geymslum, bílageymsl-
um og bmnadyrum, sem veita
áfram greiða leið um allt húsið.
Þetta er óneitanlega þægilegt.
En...
Það er galli á gjöf Njarðar.
Ef íbúð í húsinu er eða hefur
verið í sölu, þá er eins víst að
fasteignasali hafi fengið þennan
passlykil að öllu húsinu. Og láti
hvern sem gefur sig fram og
vill skoða söluíbúðina fá lyklana.
Ég held að margir
telji að fasteigna-
salinn hafi lykilinn
og enginn annar.
Honum sé trúað
fyrir honum. Hann fari sjálfur
til að sýna íbúðina. Það er ekki
svo. Þegar ég spurði nokkra
þeirra um þetta, var svarið að
þetta gerðu þeir allir. Og sjálf
hitti ég í íbúð, sem ég hafði
með að gera í Breiðholtinu, þeg-
ar ég opnaði þijá menn, sem
spurðu: Hver ert þú? Þeir voru
með passlykilinn að húsinu frá
fasteignasalanum. Eflaust hafa
þetta bara verið hugsanlegir
kaupendur. En þeir hefðu allt
eins getað fengið smíðaðan lyk-
il áður en þeir skiluðu lyklinum
til fasteignasalans. Mér finnst
satt að segja ótrúlegt að fyrr
eða síðar finni ekki sárt þurf-
andi þessa smugu til að komast
fyrirhafnarlítið inn. Og ég hefi
verið að velta því fyrir mér hvers
vegna ekkert viðbragð hefur
heyrst við þessum að því er virð-
ist viðtekna hætti, að afhenda
hveijum sem er lykil. Maður
sagði mér að hann hefði ekki
einu sinni verið spurður nafns
áður en hann fór með lykil að
skoða söluíbúð.
í könnun sem gerð var um
það hvað aldrað fólk hræddist
mest, kom fram að margir eru
hræddir við árás á götu og inn-
brot til þeirra á heimilið. Við
þessu bregðast menn eins og
best þeir geta — og vita — setja
viðvömnarkerfí, hafa alltaf
læstar svalir því enginn vandi
er víða að komast þangað upp
um brunagangana og setja jafn-
vel sjónvarpstengdar myndavél-
ar við dyrnar auk kallkerfa svo
enginn óþekktur komist inn án
þess að vera séður og heyrður.
En fólk áttar sig ekki á því að
lyklar að húsinu geta verið út
um allt. Til er það að hússtjórn-
in eða húsvörðurinn skrái af-
henta lykla og fólk þurfí að skila
þeim eða gera grein fyrir þeim
þegar það fer úr húsinu. Lykl-
amir em ekki einkamál þegar
þeir ganga að heilu húsi með
öllum sínum íbúðum. Það er
ekkert öryggi í því að vita að
íbúð eða íbúðir hafí hvað eftir
annað verið til sölu hjá þeim sem
láta hvern sem áhuga hefur á
fara með lykla að húsinu.
Þetta er heldur ekkert einka-
mál þegar það er svona al-
mennt. Mér sýnist þetta vera
mál allra húseigenda og því mál
húseigendafélags eða lögreglu.
Að þurfí að beita sér fyrir öðmm
siðum, með reglugerðum eða
jafnvel lögum, sem tryggia
ábyrgð þeirra sem trúað er fyrir
■*og hafa undir höndum lykla að
eignum manna. Ég er ekki viss
um að fólk átti sig á þessu þeg-
ar það lætur frá sér sameigin-
lega lykilinn.
Gárur
eftir Elínu Pálmadóttur
VERALDARVAFSTURÆ/v/ kenningar Darwins
byggdar á misskilningi?
Boðberi hamfarafor-
tíðarinnar
Á NÆSTA ári verða 100 ár frá fæðingu Emmanuels Velikovskys, eins
umdeildasta vísindamanns á miðri þessari öld. Hann fæddist í Rússlandi
og hlaut menntun í háskólum Moskvu, Berlínar, Vínarborgar og Edinborg-
ar. Á árunum 1921 til 24 var hann samritstjóri Alberts Einsteins á ritverk-
inu: „Scripta Universitatis atque Bibliothecae Hierosolymitarum" en það
ritverk varð síðar grunnurinn að Hebreska Háskólanum í Jerúsalem.
Þrátt fyrir merkileg störf innan
háskóla er sennilegt að nafn
Velikovkys hefði týnst í pappírsflóði
þeirra, ef ekki hefði komið til birt-
ingar þriggja bóka hans á árunum
1950 til 1955. Þær
voru „Heimar í
árekstri“ (Worlds
in Collision), „Ald-
ir í óreiðu“ (Ages
in Chaos) og „Jörð
í upplausn“ (Éarth
eftir Einar in Upheaval)
Þorsteinn 1 þessum þrem
bókum ræðst hann
harkalega að „Jafnvægiskenningu"
(Uniformity) Lyells, sem segir að
ekkert hafi raskað yfirborði jarðar
í milljón ár annað en hægfara niður-
brot. Á þessari kenningu er síðan
þróunarkenning Darwins byggð,
því að hún þarf milljónir ára til
þess að skeldýr til dæmis breytist
í manneskju!
Velikovsky styður sig við þijú
fræðisvið í mótkenningu sinni, sem
segir að á tiltölulega skammliðnu
tímabili jarðarsögunnar hafí átt sér
stað miklar hamfarir með skömmu
millibili vegna áhrifa utan úr geimn-
um. Þetta em ságnfræði og trú-
arbækur, nýlegar uppgötvanir í
steingervingafræði og nýjar upp-
götvanir í stjörnufræði.
Þannig telur Velikovsky að
margar mítur mismunandi trúar-
bragða um eyðileggingu, flóð og
annað slíkt séu lýsingar á raunvem-
legum atburðum enda ber þessum
lýsingum í meginatriðum sainan.
Sem dæmi má nefna að frásagnir
um að sólin hafi staðið kyrr eða
færst afturábak, sé vegna þess að
um leið hafí yfírborð jarðar snúist
um möttulinn vegna utanaðkom-
andi áhrifa. Þrátt fyrir miklar upp-
lýsingar um flakk segulpólanna, um
jurtaleifar t.d. pálmatijáa á Spitz-
bergen eða á Suðurheimskautsland-
inu, og halastjarna og dvergplá-
netubrota innan sólkerfis okkar,
hafa menn forðast að hrófla nokkuð
við þægilegri þróunarkenningu
Darwins: Baráttan um hana snérist
eingöngu um valdaátök vísinda og
kirkju á sínum tíma. Þann sigur
vilja vísindin ekki gefa frá sér á
ný fyrir nokkurn mun.
Velikovsky tekur einnig á
stjörnufræðinni máli sínu til stuðn-
ings. En þar sem þau vísindi eru
meira eða minna byggð á sjónar-
hóli músarinnar sem gægist úr
fylgsni sínu á hina stóru veröld,
verður honum sem fleirum hér
nokkur fótaskortur í stórbrotnum
lýsingum sínum á hugsanlegri at-
burðarás, sem leiddu til hamfara á
jörðinni. Þetta atriði hafa vísinda-
menn einkum talið honum til for-
áttu og gjarnan viljað afgreiða þar
með allt hans mál, sem helbera vit-
leysu. Þetta eru vitaskuld óvísinda-
leg vinnubrögð. Carl Sagan stjömu-
fræðingur, sem er meðlimur í hópn-
um CSICP, sem vinnur að því að
„afhjúpa" allt sem ekki fellur innan
ramma vísindanna, skrifaði m.a.
sérstaka bók til þess að fella
stjörnufræðihugmyndir Velikovsky
í bókinni Broca’s Brain.
Þá er eftir að telja
rök Velikovskys úr
steingervingafræð-
inni. Hér er um
mjög auðugan garð
að gresja: Fyrir aðra
heimsstyijöldina var
leitað að gulli með
stórvirkum vinnu-
vélum í Norður-
Alaska. Grafnir
voru langir skurðir
allt að 40 metra
djúpir í þessu skyni.
Yfirborðslagið á
þessum slóðum er
nefnt „muck“ en
það er samansett af
ótrúlegum fjölda
MYND frá 24. desember árið 1680 en þá sást
halastjarna frá jörðu. Við sluppum í enn eitt
skiptið.
ItXliNIST'RÆÐl/Samtídarmað ur Jóns A rasonar
Paracelsus
í NÓVEMBER í fyrra var þess víða
minnst að 500 ár vom liðin frá
fæðingu eins hinna fomu sögu-
frægu lækna. Hann er oftast nefnd-
ur Paracelsus og mun hafa valið
sér það nafn sjálfur en hét annars
Philippus Aureolus Theophrastus
Bombastus von Hohenheim.
Hann fæddist skammt frá Ziirich
í bænum Einsiedeln, en faðir
hans var læknir þar og þekktur fyrir
kunnáttu í efnafræði. Ungur missti
Paracelsus móður sína og fluttust
þeir feðgar þá til
námubæjarins
"Villach í Austurríki
og þar stundaði
Hohenheim eldri
efnafræðikennslu
samhliða læknis-
störfunum.
Á sextánda ári
hóf Paracelsus há-
skólanám í Vínarborg en flutti sig
um set eftir fjögur ár og lauk læknis-
prófi í Ferrara á Ítalíu 22 ára gam-
all. Að því búnu lagði hann land
undir fót og gerðist herlæknir víðs
vegar um álfuna. Eins og bæði fyrr
og síðar var nóg af ófriði í Evrópu
um þessar mundir og er haft fyrir
satt að Paracelsus hafi læknað til
skiptis í liði ítala, Hollendinga, Svía
og Dana. Reynslu sinni í þessum
hemaðarátökum lýsti hann í bók um
stríðslækningar og er hún eina ritið
af öllum þeim ólqomm er hann skrif-
aði sem kom út að honum lifandi.
Milli þess sem hann fylgdi stríð-
andi fylkingum og gerði að sámm
manna stundaði hann almennar
lækningar í ýmsum borgum en var
sjaldan lengi um kyrrt á sama stað.
Skapi hans var þannig farið að hann
ávann sér traust og hylli sjúklinga
en hafði einstakt lag á að lenda í
eijum við mektarmenn og átti því
hvað eftir annað fótum fjör að launa.
Rúmlega þrítugur settist hann að í
Salzburg og stundaði lækningar af
kappi en varð að flýja þaðan eftir
nokkra mánuði sökum bændaupp-
reisnar sem hann hafði lagt lið og
átti því ákæm yfír höfði sér. Hann
komst til Strasborgar en hélt þaðan
til Basel eftir skamma dvöl. Þar
læknaði hann tvo frægðarmenn og
studdu þeir hann síðan til metorða.
Annar þeirra var Erasmus frá Rott-
erdam, heimspekingur og guðfræð-
ingur og einn af forvígismönnum
húmanismans. Erasmus var oft
slæmur af magapínu en Paracelsus
gaf honum blöndu af ópíum og spírit-
us og var þá eins og við manninn
mælt, verkimir hurfu og heimspek-
ingurinn kunni sér ekki læti,' en
Paracelsus varð borgarlæknir og pró-
fessor við háskólann. Hann hóf þar
störf með miklum fyrirgangi og efndi
til bókabrennu þar sem kveikt var í
ritum Galenosar og Avicenna en þau
voru þá biblíur allra lækna - og víg-
reifir stúdentar sungu og dönsuðu
kringum bálið, himinlifandi yfir að
losna við skruddurnar. Litlu síðar
átti hann í útistöðum við dómara
einn í Basel og varð því enn að flytja
búferlum. Að lokum hafnaði hann
öðm sinni í Strasborg og þar kvaddi
hann heiminn á öldurhúsi 48 ára
gamall, drykkjusjúklingur snauður
og heillum horfínn, og grunur lék á
að dauða hans hefði borið að af
mannavöldum.
Hvað kemur til að minningu þessa
sérvitrings og ofstopa er svo mjög á
lofti haldið þótt aldir renni? Því er
til að svara að Paracelsus er eitt
þeirra mikilmenna sem vegna kosta
sinna og þrátt fyrir gallana hafa
breytt gangi sögunnar til batnaðar.
Hann var byltingamaður í fræðun-
um, barðist með oddi og eggju (og
eldi) gegn ævagömlum kenningum
um orsakir og eðli vanheilinda en
hélt því fram að sjúkdómur væri fyr-
irbrigði sem settist að í líffæri, einu
eða fleirum, og líklegt þótti honum
að gegn hveijum sjúkdómi væri
ákveðið meðal sem gæti tafíð fram-
gang hans eða jafnvel stöðvað. Þessi
meðul þyrfti að fínna og prófa og
þannig komast að raun um hvert
þeirra væri hið rétta hveiju sinni.
„En öll meðul eru eitur,“ sagði hann,
eftir Þórorin
Guðnason