Morgunblaðið - 11.11.1994, Blaðsíða 8

8 FÖSTUDAGUR 11. NÓVEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Mæltu manna heilastur, Guðmundur!
Þetta er liðin tíð hr. formaður. Nú er komið að því að hreinsa undan teppinu . . .
Læknar ekki nægilega vakandi fyrir lifrarúrnámsaðgerðum
Hugsanlegt að auka
líflíkur um nokkur ár
Á SEINUSTU sex árum hafa 14
sjúklingar gengist undir lifrar-
úmám með hljóðbylgjuhníf hér á
landi vegna meinvarpa af völdum
ristils- og endaþarmskrabbameins.
Niðurstöður aðgerðanna lofa góðu
og má líklegt teljast að þær lengi
líf 40-50% um allt að fimm ár eða
meira.
Um 50% þeirra sem fá krabba-
mein í ristil eða endaþarm fá mein-
vörp í lifur en um 10% geta hugsan-
lega haft gagn af lifrarúrnámi, þ.e.
að láta fjariægja stóran hluta lifr-
ar, og má færa að því rök að auka
hefði mátt líkur um 50 sjúklinga,
eða um átta á ári, á lengra lífi eða
lækningu á þessu tímabili, hefðu
þeir gengist undir lifrarúmám með
fyrrgreindri aðferð. Þetta kemur
fram í grein um iifrarúrnám vegna
æxla í lifur og reynslu af notkun
sk. hljóðbylgjuhnífs í nýútkomnu
Læknablaði. í greininni er sagt
hugsanlegt að „íslenskir læknar
séu ekki nógu vakandi fyrir því að
lifraraðgerð sé möguleg og stund-
um Jæknandi, ef framkomni sjúk-
dómurinn er í ristli eða endaþarmi."
í greininni er rakin rannsókn
læknanna Jóns Níelssonar á skurð-
deild Borgarspítala og Drífu Freys-
dóttur og Jónasar Magnússonar á
handlækningadeild Landspítala,
sem nær yfir tímann frá því að
skurðaðgerðir með hljóðbylgjuhníf
hófust hér árið 1986. Lifrarúrná-
msaðgerðir voru erfiðar og afar
áhættusamar fyrir tilkomu hljóð-
bylgju- og leysihnífa, vegna blæð-
inga á meðan á þeim stóð. Sjúkling-
ar sem komnir vora með meinvarp
í lifur voru því ógjarnan sendir í
slíkar aðgerðir, en í þeim 14 lifrar-
úrnámsaðgerðum sem fram-
kvæmdar hafa verið síðan 1986 er
skurðdauði enginn.
6-18 mánaða lífhorfur
í greininni kemur fram að mögu-
legt er að fjarlægja allan hægri
geira lifrinnar og hluta vinstri lifr-
ar, en ekki er talið mögulegt að
taka meira af lifur án þess að sjúkl-
ingur eigi lifrarbilun vísa. Fimm
ára líf eftir lifrarúrnám á meinvörp-
um frá ristil- og endaþarmskrabba-
meini hafa reynst 20-40% sam-
kvæmt erlendum rannsóknum.
Meðal lífhorfur sjúkiings sem
greinist með lifrarmeinvörp en eru
ekki skomir eru hins vegar 6-18
mánuðir.
Þjóðarátak stúdenta vegna bókakaupa fyrir Þjóðbókasafnið
Morgunblaðið/Þorkel!
DAGUR B. Eggertsson formaður stúdentaráðs, Parker Borg
sendiherra og Skúli Helgason framkvæmdastjóri átaksins.
350 bíndi
frá Banda-
ríkjunum
SENDIHERRA Bandaríkjanna á
Islandi, Parker Borg, tilkynnti í
gær framlag Bandaríkjanna til
þjóðarátaks stúdenta um bókaka-
up í nýtt Þjóðbókasafn.
Um er að ræða 350 bindi nýrra
eða óútkominna bóka fjölbreyti-
legs efnis og var tekið tillit til
þeirra gloppa sem í safninu eru
við valið. Sem dæmi um efnis-
flokka má nefna bandaríska sögu,
listir, menningu, stjórnmálafræði
og hugvísindi ýmis. Dagur B.
Eggertsson sagði í samtali við
Morgunblaðið að stúdentar hefðu
sjálfir leitað til bandaríska sendi-
ráðsins, sem og sendiráða annarra
erlendra ríkja hérlendis. Hefði
sendiherrann látið svo um mælt
við athöfnina að sú staðreynd, að
stúdentar hefðu byijað á sjálfum
sér og hafíð söfnunina sín á meðal
hefði hvatt hann til að leggja
málefninu lið og aukið áhuga
þeirra sem til var leitað í Banda-
ríkjunum. Bækumar verða afhent-
ar á næstunni og stendur til að
sýna þær ásamt öðrum gjöfum til
safnsins við opnun þess 1. desem-
ber.
Doktorsritgerð í aðgerðarannsóknum
Er gsign að jarð-
skjálftaspám?
ARMANN Ingólfsson
varði doktorsritgerð
á sviði aðgerða-
rannsókna við tæknihá-
skólann í Massachusetts
30. ágúst sl. Ritgerðin ber
heitið „Earthquake Forec-
asts: The Life-Saving Pot-
ential of Last-Minute
Warnings", sem þýða
mætti sem: Jarðskjálfta-
spár: Möguleikar á björgun
mannslífa með viðvörun á
elleftu stundu. Rannsókn-
irnar fóru fram á árunum
1992-1994 undir leiðsögn
Arnold Barnett, prófessors
í aðgerðarannsóknum og
tölfræði.
- Um hvað íjallar dokt-
orsritgerðin?
„Ég er að reyna að meta
hversu mikið notagildi væri
af spám jarðvísindamanna um
jarðskjálfta og þá gef ég mér þær
forsendur að þeim takist með
nokkuð öruggum hætti að spá
fyrir um jarðskjálfta. Tilgangur-
inn með þessum rannsóknum er
m.a að reyna að meta hvort það
sé hagkvæmt frá þjóðhagslegu
sjónarmiði að vinna þróunarvinnu
til að reyna að spá fyrir um jarð-
skjálfta."
- Kemstu að þeirri niðurstöðu
aðþáð sé hagkvæmt að verja fjár-
munum til þessara rannsókna?
„Ég einbeiti mér að spám þar
sem fyrirvarinn er mjög stuttur,
innan við hálftími. Mín niðurstaða
Armann Ingólfsson
► Dr. Ármann Ingólfsson
varð stúdent frá MA 1984, lauk
BS-prófi í iðnaðarverkfræði
1989 frá University at Buffalo
og meistaraprófi í aðgerða-
rannsóknum 1991 fráMassac-
husetts Institute of Techno-
logy. Hann starfar nú sem lekt-
or við rekstrardeild Háskólans
á Akureyri. Ármann er fæddur
1964, sonur Ingólfs Ármanns-
sonar menningar- og skólafull-
trúa og Hrefnu Hjálmarsdótt-
er í stuttu máli sú að ef t.d. fyrir-
varinn væri 30 sekúndur væri
hægt að lækka fjölda látinna um
45% og þá miða ég við aðstæður
í Kaliforníu. Ef fyrirvarinn væri
hálftími yrði lækkunin ekki mikið
meiri. Hún yrði kannski 75%.
Þessar niðurstöður mínar einar
og sér svara ekki að öllu leyti
spurningunni hvort það borgi sig
að halda þessum jarðskjálfta-
rannsóknum áfram því að það
þarf einnig að taka inn í dæmið
kostnaðinn við rannsóknirnar. Ég
reyni heldur ekki að leggja mat
á vísindalegt gildi þess að vinna
svona þróunarstarf.“
- Þarf ekki í þessum útreikn-
ingum að taka tillit viðbragða
almennings við aðvörunum við
jarðskjálftum?
„Jú, útreikningarnir byggjast
á þeirri bjartsýnisforsendu að al-
menningur bregðist þegar í stað
við spá jarðvísindamanna um
jarðskjálfta. Það er ekkert sjálf-
gefið að svo sé. Ég reyni að
reikna út hvað væri mikið gagn
í þessu í besta falli. Útkoman er
sú að það gæti verið töluvert
gagn að þessu í besta falli. Ef
niðurstaðan hefði orðið sú að í
besta falli væri ekki mikið gagn
að spám jarðvísinda þá væri nið-
urstaðan sterkari vísbending um
að það væri ekki þjóðhagslega
hagkvæmt að eyða miklum pen-
ingum í svona þróunarstarf."
- Hafa vísindamenn ekkert
velt því fyriv sér fram að þessu
hvort jarðskjálftarannsóknir
hefðu yfirleitt hagnýtt gildi?
„Menn hafa skoðað þetta, en
kannski frá nokkuð öðru sjónar-
horni en ég. Það hafa aðallega
félagsfræðingar rannsakað þetta
og þeir hafa líka einbeitt sér að
spám þegar fyrirvarinn er lengri,
t.d. nokkrir dagar. Þeir hafa m.a.
velt fyrir sér hvernig væri best
að koma upplýsingunum til al-
mennings þannig að þær verði
sem trúverðugastar."
- Eiga jarðskjálftafræðingar
langt í land með að geta spáð
fyrir um jarðskjálfta?
„Eins og staðan er í dag er
ekki hægt að spá fyrir um jarð-
skjálfta. Jarðskjálftafræðingar
geta gefið út yfirlýsingar t.d. um
að það séu ákveðnar líkur á jarð-
skjálfta á San Andreas misgeng-
inu í Kaliforníu á næstu 30 árum.
Það er spurning hvort á að kalla
þetta spá eða ekki. Viðbrögð fólks
við slíkum upplýsingum geta
tæplega verið önnur en þau að
velta þeirri spurningu fyrir sér
hvort það vilji búa á svæðinu eða
ekki.
Hins vegar er hægt við vissar
aðstæður að koma skilaboðum til
fólks um yfirvofandi jarðskjálfta.
Flestir jarðskjálftar sem verða í
Mexíkóborg eiga upptök sín ein-
hvers staðar undir Kyrrahafi.
Með því að staðsetja jarðskjálfta-
mæla meðfram ströndinni er
hægt að mæla skjálftana nálægt
upptökum og senda boð til Mexí-
kóborgar hraðar en jarðskjálfta-
bylgjurnar fara. Þannig fæst fyr-
irvari sem gæti verið í kringum
50 sekúndur. Viðvörunarkerfi af
þessari tegund var í gangi um
tíma í Mexíkó, en var tekið úr
gildi vegna óánægju með hversu
óáreiðanlegt það var.“
- Hafa þessar rannsóknir þín-
ar eitthvert gildi við íslenskar
aðstæður?
„Ég held að aðferðin sem ég
nota sé ekkert bundin við Kali-
forníu. Það er hægt að nota hana
til að gera samskonar mat ann-
ars staðar. í ritgerðinni tek ég
dæmi um Armeníu, en þar varð
mjög mikill jarðskjálfti fyrir fimm
árum. Án þess að greina það jafn
djúpt eins og dæmið í Kaliforníu,
kemst ég að þeirri niðurstöðu að
örugglega hefði verið hægt að
bjarga fleiri mannslífum þar, ein-
faldlega vegna þess að þar létust
mun fleiri. Ég tel að það hefði
hugsanlega einnig verið hægt að
bjarga hlutfallslega fleiram í
Armeníu vegna þess að þar býr
fólk í húsum sem voru ekki hönn-
uð með tilliti til jarðskjálfta og
þess vegna mjög mikilvægt að
komast út úr húsunum.“