Morgunblaðið - 14.07.1995, Blaðsíða 30
30 FÖSTUDAGUR 14. JÚLÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
-H
MINNINGAR
ÁRNIBJÖRNSSON
+ Árni Björnsson tón-
skáld fæddist í Lóni
í Kelduhverfi í Norður-
Þingeyjarsýslu 23. des-
ember 1905. Hann lést
í Reykjavík 3. júlí síð-
astliðinn. Foreldrar
hans voru hjónin
Bjarnína Ásmundsdótt-
ir ljósmóðir og Björn
Guðmundsson, hrepp-
stjóri og bóndi í Lóni.
Eftirlifandi eigin-
kona Árna er Helga
Þorsteinsdóttir og
eignuðust þau tvær
dætur. Þær eru: Katr-
ín, fiðluleikari og kenn-
ari, sambýlismaður
Reynald Jónsson, sonur Katr-
ínar er Árni Jón Eggertsson;
Björg, leikkona og kennari,
gift Andrew Cauthery óbóleik-
ara, þau eru búsett á Englandi
og eiga tvo syni, Halla og
Gunnar Atla.
Árni stundaði nám hjá Páli
ÞVÍ miður kynntist ég ekki Árna
Björnssyni fyrr en fyrir átta árum,
að við Katrín dóttir hans hófum
sambúð og hann kominn á efri ár.
,. En það þurfti ekki löng kynni til
að uppgötva hvaða persónuleika
Árni hafði að geyma. Hugljúfari
menn eru vandfundnir og alltaf var
Árni í léttu skapi og bjartsýnn á
framtíðina, þrátt fyrir hið hræði-
lega áfall sem hann varð fyrir árið
1952 af völdum fólskulegrar árás-
ar í Þingholtunum og kostaði hann
fötlun til dauðadags.
Ámi Bjömsson var afkastamikið
tónskáld og eftir hann liggja hljóm-
sveitarverk, kammertónlist, mars-
ar, danslög og mikill fjöldi ein-
söngs- og kórlaga.
Fyrsta skipti sem Árni kom í
heimsókn á heimili okkar Katrínar
síðla árs 1987 er mér mjög minnis-
stætt. Árni átti orðið erfitt með
gang enda orðinn áttatíu og
tveggja ára, og allar hreyfingar
mjög hægar. Eg studdi hann að
píanóinu, hann gaf sér góðan tíma
til að koma sér fyrir en síðan byij-
aði hann að spila hveija lagaperl-
una eftir aðra, bæði eigin tónsmíð-
ar og annarra. Það var með ólíkind-
um hve tónlistin geislaði af honum
og engu líkara en allt annar og
yngri maður sæti við hljóðfærið.
Það er varla hægt að minnast
Árna án þess að geta um eigin-
konu hans, Helgu Þorsteinsdóttur.
Hún hefur stutt við bakið á manni
sínum í gegnum alla erfiðleikana
sem fylgdu í kjölfar árásarinnar
og staðið sig frábærlega vel. Það
var yndislegt að sjá hve kærleikur-
inn á milli þeirra var fallegur og
hlýr.
Ámi bjó á Droplaugarstöðum
ísólfssyni í tvo vetur og í Tónlist-
arskólanum í Reykjavík frá 1931
til 1935. Á árunum 1944-46
stundaði hann framhaldsnám í
Manchester í Englandi í flautu-
og píanóleik ásamt tónfræði,
tónsmíðum, kammertónlist og
undirleik.
síðust vikur ævi sinnar og spilaði
hann þar fyrir vistmenn fram að
síðustu dögum, kominn í hjólastól,
en píanófingurnir voru í lagi. Mér
er minnisstætt þegar við fluttum
skrifborðið hans úr Hörgshlíðinni
til hans á Droplaugarstaði. Hann
gladdist eins og barn og sá fram
á að hann gæti haldið áfram að
semja tónlist, en það gerði hann
fram á síðustu daga.
Ámi hafði stundum orð á því
að hann vildi óska þess að hann
hefði ekki orðið fyrir þessu slysi,
en síðar hafði hann gjarnan að
orðatiltæki: „Jæja, svona getur nú
lífið verið,“ en það var sagt á hug-
ljúfan og jákvæðan hátt.
Guð blessi minningu þessa hug-
Ijúfa manns og mikla tónskálds og
styrki Helgu, konu hans, dætur
og fjölskyldur þeirra á þessari
sorgarstundu.
^Reynald Jónsson.
Árni Björnsson, afi minn, var
einstakur maður. Hann var fæddur
með sérstaka tónlistarhæfileika,
hæfileika sem hann notaði alla tíð
til að gleðja bæði sjálfan sig og
þá sem í kringum hann voru. Gleði
er orð, sem ég mun alltaf tengja
við afa minn. Alltaf brosti hann í
gegnum allt. Ég man til dæmis
eftir einum degi fyrir nokkrum
árum að hann hafði dottið niður
steintröppurnar fyrir utan húsið
þeirra ömmu og sat fyrir neðan
þær, skellihlæjandi.
Auðvitað var áfallið mikið þegar
ráðist var á hann árið 1952. Þá
tapaði afi næstum því öllu sem
hægt var að tapa - hann varð að
læra upp á nýtt að lesa, skrifa og
Árni var kennari við Tónlist-
arskólann í Reykjavík, undir-
leikari og útsetjari, hljóðfæra-
leikari í Sinfóníuhljómsveit Is-
lands og öðrum hljómsveitum
auk þess sem hann vann að
tónsmíðum.
Eftir hann liggja hundruð
sönglaga, marsa fyrir lúðra-
sveitir, hljómsveitarverk og
kammertónlist. Tónsmíðar
hans hafa verið gefnar út á
prenti, íjölda hljómplatna og
hljómdiska. Árni var gerður
að heiðursfélaga Sambands ís-
lenskra lúðrasveita 1987. 14.
júní 1952 varð Árni fyrir lík-
amsárás sem batt enda á frama
hans sem tónlistarmanns.
Engu að síður samdi hann tón-
verk allt til þessa árs auk þess
sem hann var organisti í kap-
ellu Landspítalans um áratuga
skeið.
Utför Árna fer fram frá
Dómkirkjunni í dag og hefst
athöfnin klukkan 13.30.
ganga, og hann þekkti ekki einu
sinni mömmu mína til að byija
með. Eitt var þó eftir - tónlistin.
Afi mundi alltaf hvernig átti að
spila og semja tónlist, og þótt verk-
in hans væru ekki eins vel samin
eftir árásina, var augljóst að hér
var eitthvað sem afi ætlaði sér
ekki að missa.
Síðan „slysið“ átti sér stað, hef-
ur afi auðvitað ekki haft margt
nýtt að segja frá degi til dags, en
mér hefur alltaf þótt mjög gott að
við höfum getað hlegið að þessu
og haft gaman af því - miklu betra
en að hugsa alltaf hvað allt sé
vont og vonlaust. Það er mikilvægt
að geta gert grín og brosað á erfið-
um tímum, nokkuð sem afi hefur
kennt okkur í gegnum árin. Þegar
ég stend í Dómkirkjunni á föstu-
daginn á sorgarstundu, mun ég
því reyna að hugsa um gleði afa
í gegnum allt, í vissu um, að þótt
hann sé dáinn, er hann alltaf með
okkur og brosir yfir okkur. Ég
veit nefnilega að núna líður honum
miklu betur en honum hefur liðið
síðastliðin fjörutíu og þijú ár.
Mig langar að enda með síðustu
orðum ljóðsins „Mitt Faðirvor“ eft-
ir Kristján frá Djúpalæk, sem afa
fannst svo fallegt að hann samdi
lag við það; orð sem mér finnast
lýsa afa og viðhorfi hans til lífsins:
Ég endurtek í anda
þijú orð við hvert mitt spor:
Fegurð, gleði, friður -
mitt faðirvor.
Gunnar Atli Cauthery.
Árni Björnsson lifði langa ævi
og merkilega fyrir margra hluta
sakir. Á sviði tónlistarinnar, en
henni helgaði hann líf sitt frá
bemskudögum, varð þróunin svo
ör á æviskeiði hans, að helst má
líkja við sprengingu. Á meðan að-
stæður leyfðu tók hann ríkari þátt
en flestir aðrir í því mikla land-
náms- og uppbyggingarstarfi sem
fyrir höndum var, öllum mönnum
fúsari til hverra þeirra verka sem
á lá að vinna.
Hann hafði fengið í vöggugjöf
ágætar tónlistargáfur, þroskaði
þær eftir því sem hér stóðu efni til
á þeim tíma, fyrst með sjálfsnámi
á æskuheimili sínu að Lóni í Keldu-
hverfi, þá hjá Sigurgeir Jónssyni
söngkennara á Akureyri, síðar hjá
Páli ísólfssyni og loks í Tónlistar-
skólanum í Reykjavík 1931-1935,
en þá lauk hann þar prófi í píanó-
leik.
Áður en hann hleypti heimdrag-
anum hafði hann verið organisti í
Garðskirkju í Kelduhverfi sex ár
með þeim ágætum að athygli vakti.
Það starf leiddi til þess að Árni
sótti organistanámskeið hjá Páli
ísólfssyni haustið 1928, og svo vel
fór á með þeim að Páll bauð honum
kennslu annan vetur. Þann vetur
var verið að undirbúa tónlistar-
flutning á Alþingishátíðinni 1930.
Meðal annars var verið að æfa
Hljómsveit Reykjavíkur, og þar
vantaði eins og löngum áður menn
á ýmis hljóðfæri. Fyrir áeggjan
Páls ísólfssonar lærði Árni Björns-
son á flautu á nokkrum mánuðum,
að mestu af sjálfum sér, að því
marki að hann gat skipað sæti
annars flautuleikara í hátíðar-
hljómsveitinni á Þingvöllum um
sumarið. Hér naut hann þess —
og þjóðin öll — hve óvenjulega
næmur og fimur hann var, fús til
að ráðast í þau verk sem vinna
þurfti og fljótur að ná tökum á
hveiju því viðfangsefni sem hann
tók sér fyrir hendur.
Þannig varð Árni Björnsson
beinn þátttakandi í einum mesta
tímamótaviðburði íslenskrar tón-
listarsögu á þessari öld. Og hann
kom einnig við sögu í því sem á
eftir fór á þessu hátíðarári. Hann
átti eftir að stunda nám, og síðar
einnig kennslu, við Tónlistarskól-
ann í Reykjavík sem tók til starfa
um haustið, og Ríkisútvarpið sem
hóf útsendingar sínar í árslok átti
einnig eftir að njóta starfskrafta
hans.
Næstu árin vann Árni fyrir sér,
eins og flestir aðrir íslenskir hljóð-
færaleikarar, með því að spila í
samkomuhúsum og fyrir dansi,
fyrst aðallega í Hafnarfirði, síðar
á Akureyri og Siglufírði, en loks í
Reykjavík, á Hótel Borg, frá árs-
byijun 1939. Þannig varð hann
brátt landskunnur og rómaður
píanóleikari. En jafnframt tók
hann fullan hátt í því hljómsveitar-
starfí sem reynt var að halda uppi.
Eflaust hefur lengi blundað með
honum löngunin til að afla sér
framhaldsmenntunar í list sinni,
og af því lét hann verða haustið
1944, er hann fór utan með nokkr-
um tilstyrk Tónlistarfélagsins í
Reykjavík og lét innritast til náms
í flautuleik í Royal Manchester
College of Music. Hann lauk burtf-
ararprófi í þeirri grein í júní 1946.
Aukagreinar voru píanóleikur, tón-
smíðar og fleira.
Auk fyrri starfa réðst Árni nú
til kennsíu í Tónlistarskólanum og
starfa í Útvarpshljómsveitinni. Og
ekki lét hann sinn hlut eftir liggja
í hljómsveitarstarfinu utan út-
varpsins. Þegar loks var náð þeim
áfanga að Sinfóníuhljómsveitin,
sem nú heitir Sinfóníuhljómsveit
íslands, var sett á stofn í tilrauna-
skyni snemma á árinu 1950, munu
fáir hafa fagnað þeim atburði af
meiri einlægni en Árni Björnsson.
Þegar Þjóðleikhúsið tók til starfa
um vorið, var fyrsta sýning þess
„Nýársnóttin“ eftir Indriða Einars-
son með nýsaminni tónlist eftir
Árna Björnsson. Gæfan virtist
brosa við tónskáldinu sem jafn-
framt var einn traustasti liðsmaður
hljómsveitarinnar. Uns ógæfan
dundi yfir.
í lok annars starfsársins, vorið
1952, kom hingað í heimsókn
25-30 manna kammerhljómsveit
frá Hamborg. Starfsárinu lauk
með sameiginlegum tónleikum
Þjóðveijanna og íslensku hljóm-
sveitarinnar, og var það mikill við-
burður sem sjálfsagt þótti að fagna
sérstaklega. Var það gert með
dálitlu samkvæmi að loknum tón-
leikunum í þáverandi húsakynnum
Tónlistarskólans í Þrúðvangi við
Laufásveg. Samkvæmið stóð ekki
lengi nætur og var hófsamlegt í
hvívetna. En þegar Árni Björnsson
var á heimleið þaðan ásamt einum
félaga sínum, urðu þeir fyrir
hrottalegri líkamsárás og mis-
þyrmingum, sem að því er til Árna
tekur ollu ævilöngu heilsutjóni og
örorku. Áleitin er sú spuming
hvort önnur viðbrögð löggæslu-
manna og annarra sem komu að
Árna meðvitundarlausum liggjandi
á götunni með áverka á höfði hefðu
getað dregið úr tjóninu. Þeirri
spurningu verður aldrei svarað.
En eftir langvarandi lífshættuleg
veikindi og heilaskurðaðgerð sem
Læknar - hjúkrunarfræðingar
Auglýst er eftir læknum og hjúkrunarfræðingum
til starfa í heilsugæslusveit Noregs í Bosníu-
Hersegóvínu. Af hálfu íslands tóku tveir læknar
og einn hjúkrunarfræðingur þátt í störfum
heilsugæslusveitarinnar á síðasta ári.
Ráðning er frá 11. september 1995 til 30. apríl
1996. Gert er ráð fyrir sjö vikna þjálfunartíma
í Noregi í upphafi ráðningartímans.
Umsóknareyðublöð og upplýsingar um kaup
og kjör er að fínna í utanríkisráðuneytinu og
heilbrigðisráðuneytinu.
Umsóknin þarf að hafa borist fyrir 10. ágúst nk.
Utanríkisráðuneytið
gerð var í Kaupmannahöfn um
sumarið varð ljóst að Árni mundi
haida lífi. Hitt kom svo í ljós síð-
ar, að hann hafði hlotið varanlegar
heilaskemmdir, þess eðlis að hann
hafði gleymt flestu sem hann áður
kunni, varð til dæmis að læra aft-
ur að lesa og skrifa eins og barn.
Þegar líkamleg heilsa hans styrkt-
ist, lagði hann á þennan bratta
með furðulegum kjarki og bjart-
sýni að því er virtist.
En hann var ekki einn. Árni
hafði kvænst 4. júlí 1941 Helgu
Þorsteinsdóttur, mikilli mann-
kostakonu sem bar með honum
byrðar sjúkleika og örorku af sönn-
um hetjuskap. Dætur þeirra eru
Katrín Sigríður fiðluleikari og
Björg leikkona, búsett í Englandi.
Þessi fjölskylda, samhent og ein-
huga, varð Árna Björnssyni það
hlýja skjól sem sætti hann, eftir
því sem orðið gat, við örlög sem
flestir mundu hafa talið lítt bæri-
leg.
Árni Björnsson var um miðja
öldina tvímælalaust eitt af helstu
tónskáldum þjóðarinnar, úr þeim
hópi sem naut tilsagnar dr. Franz
Mixa á fjórða áratugnum, og eftir
hann liggur fjöldi tónverka sem
eflaust munu lifa lengi. Hann var
einnig ágætur og einkum mjög fjöl-
hæfur hljóðfæraleikari. En fyrst
og fremst var hann einstakt ljúf-
menni, drengur góður í fyllstu
merkingu þeirra orða, grandvar,
hrekklaus og velviljaður hveijum
manni, og þessar eðliseigindir
breyttust ekki hvað sem öllu öðru
leið.
Hér skulu bornar fram þakkir
frá stjórn Sinfóníuhljómsveitar Is-
lands fyrir störf Árna Björnssonar
í hennar þágu, bæði sem hljóðfæra-
leikari á fyrstu árum hennar, um-
sjónarmaður um skeið og tónskáld.
Ég kveð Árna Björnsson með
virðingu og þökk fyrir meira en
hálfrar aldar vináttu. Helgu og
dætrum hennar sendi ég innilegar
samúðarkveðjur.
Jón Þórarinsson.
€
4
I
Við andlát Árna Björnssonar
tónskálds hvarflar hugur minn
hartnær 60 ár aftur í tímann, þeg- |
ar við neyttum matar við langborð g
í Amtmannshúsinu í Ingólfsstræti "
9, sem nú er löngu horfið (stóð
fyrir enda Amtmannsstígs). Þar
réð austfirzk kona húsum á 2.
hæð, Katrín Bjömsdóttir frá Eski-
firði, greind afbragðskona, vel
kunnandi í matargerðarlist, hafði
m.a. numið og starfað í Danmörku.
Þarna hittust ýmsir góðir menn
við matborðið. Ég get um tvo Þing-
eyinga, aðra en Arna, sveitungann I
Benedikt Björnsson frá Víkinga- (j
vatni og Kristján Friðriksson frá
Efri-Hólum (stofnanda Útvarpstíð-
inda og síðar iðnrekanda í Klæða-
gerðinni Últímu), og síðast en ekki
sízt nefni ég Olaf Jóhann Sigurðs-
son skáld. Þeir tveir, Árni og Ólaf-
ur, áttu eftir að verða nafntogaðir
listamenn. Þarna í Amtmannshús-
inu stofnaðist til góðra kynna milli (
borðnauta, jafnvel vinfengis, sem
entist árum saman eða ævina út.
Svo fór t.d. um Árna og Ólaf. Við *
heyrum stundum í útvarpinu lag,
sem Árni gerði einmitt á þessum
tíma við ljóð eftir Ólaf Jóhann:
Við skulum róa í rökkrinu. Bæði
ljóð og lag benda á þjóðlegan arf.
Öft lýsti af þeim arfi í verkum
þeirra beggja.
Um það bil áratug síðar urðu
fundir okkar Árna alltíðir á ný "
innan veggja Ríkisútvarpsins í (
Landssímahúsinu, en þá átti hann (
þangað erindi sem hljóðfæraleik-
ari. Hafði hann þá dvalið tvö ár í
Tónlistarháskólanum í Manchester
og tekið þar fyrirmyndarpróf í
flautuleik. Þar með varð flautan
aðalhljóðfæri hans, en nokkur önn-
ur hljóðfæri voru honum einnig
aðgengileg, píanó fyrst og fremst.
En svo reið yfír heilsufarsáfallið ;
mikla árið 1952, þegar Árna var .
í einu vetfangi kippt út af braut
eðlilegrar lífsgöngu, er hann varð <
fyrir tilefnislausri árás á götu. Þá