Morgunblaðið - 19.11.1995, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 19. NÓVEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
ELLILÍFEYRISÞEGAR í Moskvu lýsa yfir stuðningi við flokk kommúnista og halda uppi myndum af leiðtogunum Lenín og Stalín.
AFTURHVARF
í RÚSSLANDI
Tæpur mánuður er nú þangað til þingkosn-
ingar fara fram í Rússlandi. Asgeir Sverris-
son greinir frá hraklegum lífskjörum ákveð-
inna þjóðfélagshópa, vonbrigðunum sem
óheft markaðshyggja hefur valdið og veltir
fyrir sér stjómmálaþróuninni.
NÚ sem áður snúast rússnesk stjórnmál um manninn i miðjunni,
Borís Jeltsín forseta. Efasemdir um að hann bjóði sig fram í
forsetakosningunum á næsta ári setja sífellt aukinn svip á stjórn-
mál í Rússlandi og valdabaráttan er hafin. Jeltsín á hægri hönd
situr Jegor Gaidar, sem í eina tíð var forsætisráðherra Jeltsíns
og einn helsti hugmyndafræðingur umbótastefnunnar eystra.
SÖGULEGAR þingkosningar
fara fram í Rússlandi eftir
rétt tæpan mánuð. Veru-
legar líkur eru á að svo-
nefndir umbótaflokkar beri þar
skarðan hlut frá borði og að komm-
únistar, þjóðemissinnar og aðrir
flokkar sem ala á óánægju almenn-
ings vegna þeirra umskipta sem orð-
ið hafa í Rússlandi, beri sigur úr
býtum. Þetta kemur ekki síst til af
því að áhrif eldri kjósenda fara sí-
fellt vaxandi í rússneskum stjóm-
málum.
Alls hafa 42 flokkar og samtök
fengið heimild kjörstjórnar til að
bjóða fram í kosningunum 17. næsta
mánaðar. Hætt er við að þessi fjöldi
verði til þess að rugla marga í rím-
inu þó svo að nöfn þriggja helstu
leiðtoga hvers flokks verði birt
ásamt nafni viðkomandi samtaka.
Prýðileg andagift einkennir nafnav-
alið en nöfn margra flokka eru mjög
lík og eykur það hættuna á rugl-
ingi. Þannig heitir einn flokkurinn
„Umbylting föðurlandsins", annar
„Föðurland mitt" og sá þriðji „I
þágu fóstuijarðarinnar."
Kannanir gefa til kynna að enginn
einn flokkur njóti yfirburðastöðu og
kann það að verða til þess að flokka-
drættir aukist enn í neðri deild þings-
ins, Dúmunni. Samkvæmt þeim
rannsóknum sem fyrir liggja má
heita öruggt að kommúnistar verði
stærsti einstaki flokkurinn á þingi
og hefur honum verið spáð um 14%
fylgi. Umbótaflokkarnir, sem svo
hafa verið nefndir á Vesturlöndum,
eiga mjög undir högg að sækja.
Aþýða manna lítur enda upp til hópa
svo á að áhrif þeirra í rússnesku
samfélagi hafi ekki verið til góðs og
að menn sem tileinkað hafi sér vest-
rænar hugmyndir séu ábyrgir fyrir
þeirri gríðarlegu tilfærslu á fjármun-
um sem átt hafi sér stað og því hróp-
lega misræmi sem einkennir lífskjör-
in í Rússlandi.
Pólitískt minnisleysi
Pólitískt minnisleysi ríkir í Rúss-
landi sem víðar í Austur-Evrópu.
Þegar horft er yfir sviðið hafa
kommúnistar og arftakar flokka
þeirra nánast alls staðar unnið sigur
í þingkosningum þeim sem farið
hafa fram á undanförnum tveimur
árum. Þetta hefur gerst í Eystra-
saltsríkjunum, Póllandi, Ungveija-
landi og í Búlgaríu. í öllum þessum
löndum höfðu áður verið í stjórn
flokkar sem boðuðu vestræn viðmið
og markaðshyggju. í Rúmeníu hafa
fyrrum undirsátar Nicolae Ceau-
sescu, einræðisherrans illræmda,
verið við völd frá því honum var
steypt af stóli í desember 1989. Líkt
og í Rúmeníu eru þjóðernisöfgamenn
og gamlir kommúnistar áberandi í
stjórnmálum Slóvakíu. Einungis í
Tékkneska lýðveldinu hafa markaðs-
hyggjumenn haldið velli en þar fara
efasemdirnar og óánægjan vaxandi.
Þegar grannt er skoðað kemur í
ljós að ástæða þessa afturhvarfs er
í raun hin sama í ríkjum þessum.
Umbætur þær sem markaðshyggjan
átti að geta af sér hafa aðeins náð
til stærri borga en í dreifbýlinu hafa
lífskjörin víðast hvar ýmist staðið í
stað eða versnað. Kjör aldraðra og
ellilífeyrisþega hafa almennt og yfir-
leitt versnað, víða stórlega. Afkomu-
öryggið er ekkert. Forréttindastéttin
gamla hefur víða haslað sér völl á
viðskiptasviðinu í ríkjum þessum og
á svarta markaðinum. Gífurleg til-
færsla, oft glæpsamleg, hefur átt
sér stað á eignum og fjármunum.
Virðing fyrir lögum og rétti heyrir
sögunni til og víða ríkir hálfgerð
skálmöld. Félagslegur vandi af ýms-
um toga svo sem almenn drykkju-
sýki hefur á mörgum stöðum frekar
ágerst heldur en hitt. Margir hafa
orðið fyrir gífurlegum vonbrigðum
en í öðrum tilfellum hafa efasemd-
irnar fengist staðfestar.
Við þessar aðstæður eru margir
teknir að sakna gamla tímans. Þá
gátu menn hið minnsta verið sæmi-
lega öruggir um afkomu sína þó svo
að skortur ríkti á ýmsum sviðum,
vestrænn varningur væri vandfeng-
inn og pólitíska frelsið ekkert. Biðr-
aðirnar gleymast furðu fljótt, aust-
ur-evrópsku heimilistækin voru ef
til vill í besta falli rusl en það var
þó hægt að komast yfir þau. Hvers
virði er pólitískt frelsi ellilífeyrisþega
í Rússlandi sem á ekki til hnífs og
skeiðar og er öldungis hundsaður í
samfélaginu? Hveiju breytir það fyr-
ir smábónda eða iðnverkamann að
vestrænn varningur sé nú fáanlegur
þegar kaupmátturinn er minni en
nokkru sinni fyrr?
Hagur ákveðinna þjóðfélagshópa
hefur að sönnu batnað en mest ber
á því að byltingin hafi einkum breytt
högum yngra fólks sem haslað hefur
sér völl á viðskiptasviðinu og Rússar
nefna „bísnesmenníj". Hinir eldri
horfa upp á vaxandi lausung og telja
yngri kynslóðir forsmá allt sem forð-
um var heilágt. Þegar að kreppir og
samkeppnin fer vaxandi aukast hins
vegar vonbrigðin í röðum hinna
yngri og pólitískt lystarleysi sækir
á. Skyndilega er eins og dofni yfir
minningunni um kúgunina sem
menn sættu forðum.
Áhrifamiklir ellilífeyrisþegar
Á einn hátt mótar þó arfleifð kom-
múnismans allt stjórnmálalífið í
Rússlandi. Kommúnisminn ól á full-
komnu virðingarleysi fyrir lífinu og
fóstureyðingar komu oftlega í stað
getnaðarvarna. Marga hryllti við að
fæða börn inn í þennan andstyggi-
lega heim og því varð fóiksfjöigun
ekki með eðlilegum hætti. Jafnvægið
raskaðist og nú er svo komið að
rússneska þjóðin eldist „óeðlilega"
hratt.
Þriðjungur þjóðarinnar er nú eldri
en 45 ára og tæp 20% hennar eru
eldri en 60 ára. Af þeim 150 milljón-
um manna sem búa í Rússlandi
þiggja 35 milljónir eftirlaun. Gert
er ráð fyrir að 20 milljónir þessara
eftirlaunaþega muni taka þátt í
kosningnunum. Þetta er því „virkur"
og áhrifamikill hópur kjósenda.
Ætia má að stærsti hluti þessa
fólks styðji annaðhvort flokk komm-
únista eða önnur þau samtök sem
boða fráhvarf frá vestrænni mark-
aðshyggju. Meðaleftirlaun eru nú
um 1.500 krónur á mánuði og liðin
er sú tíð er mjólkin og brauðið hækk-
aði ekki áratugum saman. Sam-
kvæmt opinberum útreikningum eru
meðaleftirlaun um helmingur þess
sem skilgreint hefur verið sem lág-
marksframfærslukostnaður ein-
staklings á mánuði.
Þessarar óánægju hinna forsmáðu
gætti í þingkosningunum 1993 en
þá fengu þeir flokkar sem mesta
áherslu Iögðu á versnandi hag hinna
eldri alls um 170 sæti á þingi þar
sem alls sitja 450 fulltrúar. Að vísu
má ætla að sigurvegarar kosning-
anna 1993, Fijálslyndi demókrata-
flokkurinn, fá minna fylgi nú enda
hefur leiðtogi flokksins, þjóðernis-
sinninn Vladímír Zhírínovskíj, glatað
tiltrú margra auk þess sem ætla
má að óánægjufylgi það er hann
hlaut 1993 renni nú að hluta til í
annan farveg.
Zhírínovskíj mun hins vegar verða
fyrirferðarmikill í kosningabarátt-
unni og vera kann að það verði syst-
ir hans, Lyubov Zhírínovskaja, einn-
ig en hún er í framboði gegn An-
drei Kozyrev utanríkisráðherra, sem
býður sig fram sem óháður í Múr-
mansk. Zhírínovskíj lítur svo á að
Kozyrev sé maðurinn sem sé ábyrg-
ur fyrir því að Rússland njóti ekki
lengur viðingarstöðu heimsveldis.
Kozyrev hefur á stundum verið
nefndur „síðasti umbótasinninn" í
ríkisstjórn Jeltsíns vegna þess
hversu fús hann hefur verið til sam-
starfs við Vesturlönd. Telja má
óhugsandi að hann haldi embætti
utanríkisráðherra.
„Rauð-brún“ valdablokk ólíkleg
Á Vesturlöndum hafa menn velt
þeim möguleika mjög fyrir sér að
mynduð verði „rauð-brún" valda-
blokk á þingi eftir kosningarnar þ.e.
að samstarf takist með kommúnist-
um og þjóðernissinnum Zhír-
ínovskíjs. Því hefur verið haldið fram
að þetta gæti reynst sérlega hættu-
leg þróun og að viðbrögðin gætu
orðið sterk á Vesturlöndum. Við
þetta hefur síðan bæst heilsuleysi
Borís Jeltsíns Rússlandsforseta, sem
vekur verulegar efasemdir um að
hann verði í framboði í forsetakosn-
ingunum er fram eiga að fara 16.
júní á næsta ári. Oft gleymist það
í umræðum um Jeltsín og hugsan-
legt framboð hans að hann er orðinn
nokkuð fullorðinn maður á rússnesk-
an mælikvarða. Forsetinn er 64 ára
en meðalaldur rússneskra karl-
manna er um 57 ár.
Af ýmsum ástæðum verður að
telja að þessi ótti um náið samstarf
kommúnista og rússneskra þjóðern-
issinna eigi ekki við rök að styðjast.
Kommúnistaflokkurinn, sem lýtur
stjórn Gennadís Tsjúganovs, hefur
leitast mjög við að koma fram sem
ábyrgt afl í rússneskum stjórnmál-
um. Aukin áhersla verður vænt-
anlega lögð á þessa ímynd flokksins
ekki síst þar sem Tsjúganov rennir
vafalaust hýru auga til forsetaemb-
ættisins og má teljast líklegur fram-
bjóðandi næsta sumar. Það þjónar
því tæpast hagsmunum leiðtogans
og flokksins að taka upp samstarf
við Zhírínovskíj og menn hans. Zhír-
ínovskíj er frægur út um heim allan
fyrir yfirgengilega hegðun og öfga-
fullar yfirlýsingar og af þeim sökum
kunna kommúnistar að leita annað,
ekki síst reynist þeir sigurvegarar