Morgunblaðið - 19.11.1995, Blaðsíða 14
14 B SUNNUDAGUR 19. NÓVEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
ASTANDIÐ í Bosníu er enn ein
sönnun þess hvað fólk getur
sætt sig við. Aðkomumaður
spyr sjálfan sig hvernig fólk’
geti búið við sífellda ógnun,
matarskort og annan hrylling sem stríði
fylgir. Sjálfír yppta íbúarnir öxlum. Þeir
vilja eiga sér samastað og bera í brjósti von
um að einhvern tíma muni þeir geta átt
betra líf þar. Og eins ótrúlegt og það kann
að virðast þá má illu venjast svo að gott
þyki.
Dæmi um það er borgin Mostar sem var
áður fjölsótt af ferðamönnum og miðstöð
samgangna í Herzegóvínu.'Fögur borg með
heillandi miðaldabyggingum og brúm, sem
hún heitir raunar eftir. Eins og annars stað-
ar í gömlu Júgóslavíu leiddu menn ekki
hugann að því hver uppruni þeirra eða vina
þeirra væri. Nú er borgin tvískipt. Víglínan
þar sem Króatar og múslimar tókust á nær
þvert yfír borgina, nokkrar húsaraðir á
breidd, og eyðileggingin þar er með ólíkind-
um.
Áður bjuggu um 120.000 manns í borg-
inni. Um 35% voru múslimar, svipað hlut-
fall Króatar og um 30% Serbar. Serbar
réðust á borgina árið 1992 og börðust
múslimar og Króatar saman gegn þeim.
En vorið 1993 slitnaði friðurinn á milli
þeirra og í þrettán mánuði áttust Króatar
og múslimar við, en Króatar hugðust gera
Mostar að höfuðborg sjálfstæðs ríkis sem
þeir ætluðu að stofna í Bosníu-Herzegó-
vínu. Serbar hafa ekki aflétt umsátri sínu
um borgina og varpa sprengju og sprengju
á austurhlutann þar sem múslimar búa.
Eftir rúmlega árs bardaga varð niðurstaðan
sú að Evrópusambandið myndi fara með
stjóm borgarinnar í tvö ár, frá miðju síð-
asta ári, og leggja fram upphæð sem nem-
ur 1,75 milljörðum ísl. króna til uppbygging-
ar hennar.
í Mostar er allt í rúst, annað hvert hús
illa farið eftir sprengjuárásir, flestar
verslanir og fyrirtæki lokuð og í þeim fáu
verslunum sem opnar eru er vöruúrvalið
fátæklegt. Rafmagn er óvíða. Ekki verður
þó annað séð en að allir fái nægan mat' og
fólk á götum úti er ágætlega klætt.
í vesturhlutanum, þar sem Króatar búa,
má vissulega sjá brunnin hús og kúlnagöt
hér og þar en þar fæst þó allt til alls. Á
kvöldin sitja íbúarnir á útikaffihúsum og
börum og menn fara til vinnu sinnar, svona
vel flestir. Þá eru þýskar glæsibifreiðir al-
geng sjón. Um 30.000 manns búa í vestur-
hlutanum en um 5.000 í eystri hluta borgar-
innar. Króatarnir gæta þess að aðeins 500
manns fái að fara yfír í vesturhlutann á
degi hveijum.
ANÆTURNAR iðar svarti markað-
urinn af lífi og þá eiga múslimar
og Króatar viðskipti. Á daginn
er fjandskapurinn hins vegar al-
ger og lýsir sér kannski einna best í því
að þjóðimar geta ekki komið sér saman
um sjúkrahús. Spítalinn sem fyrir var í
borginni er stór og vel búinn tækjum og
lyfjum. Hann er Króatamegin.
Múslimar hafa komið sér upp spítala í
sínum borgarhluta, undir vörugeymslu í
útjaðri borgarinnar, og ástæðan er sú að
annars yrði hann of auðvelt skotmark. í
kjallara vörugeymslunnar hefur verið komið
upp gámum, þar sem læknar taka á móti
sjúklingum sínum, skera þá upp og leggja
þá inn sem þess þurfa.
Það er makalaus sjón að sjá gámasjúkra-
SEMED Setika sýnir húsið sitt í austur-
hluta Mostar sem ber greinileg merki
stórskotaárásar Serbanna.
húsið, sem reynist vel búið sjúkragögnum
enda er fljótlegra að telja upp þær hjálpar-
stofnanir sem ekki starfa í austurhluta
Mostar en þær sem þar eru. Þá er friðar-
gæslulið og hraðlið SÞ með mikinn mann-
afla á staðnum, að ógleymdu Vestur-Evr-
ópusambandinu sem hefur lagt til lögreglu-
menn frá ýmsum löndum til að aðstoða
múslimana við að halda uppi röð og reglu.
Króatar sjá um þá hlið sjálfír en ekki veit-
ir af í báðum borgarhlutum. Mikið hefur
verið um rán og gripdeildir og við erum
vöruð við því að líklega munum við verða
rænd. Það gerist ekki, en fleiri en einn
gefa sig á tal við okkur og reyna að lokka
okkur afsíðis þar sem okkur er lofað góðum
viðskiptum.
Lög og reglur gilda ekki nema að tak-
mörkuðu leyti. Umferðarreglan í austur-
hlutanum er ein: sá sem er frekastur á
réttinn. í vesturhlutanum hefur verið komið
MOSTAR er sögufræg samgöngumiðstöð frá miðöldum og þekkt fyrir fagrar
byggingar og steinbrú frá þeim tima. Flest eru þessi mannvirki rústir einar og í
stað steinbrúarinnar er nú farið yfir Neretva á hengibrú.
HARIZ Mirzet, sem er 12 ára, og 10 ára gömul systir hans, Zanita, búa á 5. hæð í blokk í Mostar. Móðirin er saumakona en
faðir þeirra í hernum. Skotgötin á veggjunum segja sína sögu um átökin í borginni, sem bæði börnin muna allt of vel eftir.
upp götu- og umferðarljósum á stöku stað
en annars er sáralítil lýsing á kvöldin og
fólk prikar um misilla farnar götur í myrkr-
inu, sem skellur á um kl. 17. Útgöngubann
er eftir kl. 22 á kvöldin hjá múslimum en
hefst klukkustundu síðar hjá Króötum.
Þó að nú sé vopnahlé er okkur sagt að
enn geisi stríð í Mostar; mafíustríð á milli
glæpahópa Króata. Skothvellir ijúfa nætur-
kyrrðina reglulega í borginni.
Andstæðurnar i borginni eru undarlegar,
í sundurskotnu húsi á víglínunni í Mostar
reynist vera bar í kjallaranum, Internati-
onal dance bar, hvorki meira né minna.
Veitingar af heldur skornum .skammti,
heimabruggað hvítvín það eina, auk þess
kaffi. Á öðrum stað í borgarhluta múslima
er bar sem er eins vestrænn og hugsast
getur en til þess að komast á hann þarf
að klöngrast yfír hengibrú og í gegnum
yfirgefna húsaþyrpingu. Fáir eru hins vegar
innandyra enda verðlagið langt fyrir ofan
kaupgetu flestra íbúanna.
ÁLETRUNIN á þessum vegg í Mostar á óvíða betur við, því víglínan í borginni
minnir helst á myndir frá Beirút í Líbanpn.
ÁTÖKIN í Mostar taka á sig ýmsar
myndir. Þessum strákum þótti ástæða
til að tuska einn úr hópnum ærlega til.
SPÍTALINN í Mostar samanstendur af
fjölmörgum gámum sem komið hefur
verið fyrir í kjallara vörugeymslu.
NÝTT líf hefur litið dagsins Ijós á gám-
aspítalanum í Mostar. Stoltir foreldrar
fara með nýburann heim.