Morgunblaðið - 25.01.1996, Blaðsíða 26

26 FIMMTUDAGUR 25. JANÚAR 1996
MORGUNBLAÐID
AÐSENDAR GREIIMAR
Skipulagsmál
á miðhálendi
AÐ UNDANFÖRNU hefur mikið
verið rætt og ritað um skipulagsmál
á miðhálendinu. Þessi umræða er
af hinu góða enda útlit fyrir að þeir
séu fáir sem ekki hafa skoðun á því
hvemig standa eigi að mannvirkja-
gerð á miðhálendinu. í umræðunni
hefur hins vegar verið blandað sam-
an svæðisskipulagi miðhálendisins,
aðalskipulagi Svínavatnshrepps,
deiliskipulagi Hveravalla og mati á
umhverfisáhrifum byggingar þjón-
ustumiðstöðvar fyrir ferðamenn á
Hveravöllum. Þetta hefur valdið
nokkrum misskilningi sem nauðsyn-
legt er að leiðrétta.
Þá er einnig rétt að benda á að
samkvæmt skipulagslögum eru öll
sveitarfélög skipulagsskyld og því
ber sveitarstjómum áð sjá til þess
að gengið sé frá aðalskipulagsáætl-
un til staðfestingar umhverfisráð-
herra.
Aðalskipulag
Svínavatnshrepps
Hreppsnefnd Svínavatnshrepps
ákvað árið 1991 að ráða Árna Ragn-
arsson arkitekt og Pál Zóphóníasson
tæknifræðing til að gera tillögu að
aðalskipulagi Svínavatnshrepps
1992 - 2012. Þegar tillagan lá fýrir
var hún auglýst í Lögbirtingablaðinu
11. nóvember 1992 og var frestur
til að skila athugasemdum til 15.
janúar 1993. Ellefu athugasemdir
bárust við tillöguna og tók hrepps-
nefnd þær fiestar til greina. Að lok-
inni auglýsingu samþykkti hrepps-
nefnd tillöguna á fundi 13. ágúst
1993 og sendi hana skipulagsstjóm
ríkisins til afgreiðslu. Skipulags-
stjóm afgreiddi tillöguna til staðfest-
ingar umhverfísráðherra á fundi sín-
um 29. september 1993. Umhverfis-
ráðherra staðfesti aðalskipulag
Svinavatnshrepps 3. nóvember 1993
með þeim fyrirvara að frestað var
skipulagi á veglínu frá Reykjabót
að Svínvetningabraut og tekið fram
að staðfestingin nái ekki til marka
sveitarfélagsins í óbyggðum.
í greinargerð með aðalskipulag-
inu segir m.a.um þjónustusvæði við
Hveravelli: „í aðalskipulaginu er
gerð tillaga um að nýi vegurinn upp
Hvinveijadal endi við Breiðmelinn,
þar sem Þjófadalaleið
sveigir upp á melinn.
Þar verði bílastæði og
þjónustusvæði, sem hér
er nefnt „Hvinur“ til
hægðarauka. Svæðið er
um 1 ha að stærð, auk
þess sem gert er ráð
fyrir 2ja ha tjaldsvæði.
Þaðan er um 700 metra
gangleið að hverasvæð-
inu, meðfram grónum
botni Hvinveijadals, og
hveralæknum. í Hvin
er gert ráð fyrir að kom-
ið verði fyrir þeim skál-
um og húsum, sem lagt
er til að færð verði af
friðlýsta svæðinu, og
bensínstöðinni af Breiðmel. Þar er
lagt til að gerð verði ný baðlaug,
sem svari heilbrigðiskröfum reglu-
gerða. Að byggt verði yfir búnings-
klefa og salemi, matstofu og sal
fyrir upplýsingaráðgjöf, staðfræðslu
um Hveravelli, auk íbúðar fyrir
starfsfólk. Þá er hugsanlegt að reisa
fleiri skála eða smáhýsi í Hvin. Eftir-
sóknarvert er að byggingarlag og
byggingarefni láti vei að landslagi,
sem raunar er þama örfoka Breið-
melurinn. Gera verður deiliskipulag
fyrir Hvin og þar verður
að setja nánari reglur
um byggingar, fyrir-
komulag, gerð og efni-
sval. Frá nýju gatna-
mótunum mun Hvinur
sjást utan í Breiðmeln-
um, en staðsetningin er
þó ekki ögrandi fyrir
landslagið í kring og
mikilvægt að byggingar
falli vel að því.“
Þá segir ennfremur
í aðalskipulags-
greinargerðinni:
„Sú þjónusta, sem í
aðalskipulaginu er gerð
tillaga um í Hvin, mið-
ast við þá þjónustu, sem nú er veitt
á Hveravöllum, en að betur verði
að henni búið, þannig að hún svari
þeim kröfum sem þarf og reglugerð-
ir krefjast. Áhersla er á það lögð,
að þjónusta á láglendi byggist upp
fyrr en - eða um leið og - þjónusta
á hálendi og að aðsóknarskilyrði -
vegabætur - að hálendinu fylgi upp-
byggingu á þjónustunni en verði
ekki bætt á undan henni. Til þess
að undirbúa framkvæmd þessara
hugmynda er brýnt að gert verði
Viðmiðunarlína til að afmarka skipulagssvæði miðhálendisins hefur
verið ákveðin í aðalatriðum og miðast hún við mörk heimalanda og
afrétta. Markalínan hefur verið skilgreind í samráði við fulltrúa heima-
manna og hefur hún hlotið samþykki viðkomandi sveitarstjóma.
Stefán Thors
deiliskipulag af Hveravöllum og að
hreppsnefnd Svínavatnshrepps taki
frumkvæði um samstarf þeirra
stofnana og félaga, sem hafa starf-
semi á Hveravöllum."
Deiliskipulag Hveravalla og
mat á umhverfisáhrifum
Hreppsnefnd Svínavatnshrepps
hefur látið vinna tillögu að deili-
skipulagi Hveravalla og auglýst
hana. Þar sem bygging þjónustumið-
stöðvar fyrir ferðamenn utan byggða
er matsskyld framkvæmd sam-
kvæmt lögum um mat á umhverfis-
áhrifum, hefur jafnframt verið aug-
lýst eftir athugasemdum við skýrslu
um mat á umhverfisáhrifum fyrir-
hpgaðra framkvæmda. Þeir sem vilja
kynna sér málið geta snúið sér til
Skipulags ríkisins, oddvita Svína-
vatnshrepps eða oddvita Torfalækj-
arhrepps. Frestur til að skila athuga-
semdum við tillögu að deiliskipulagi
og mat á urrihverfisáhrifum rennur
Smám saman, segir
Stefán Thors, hefur
verið að skapast heild-
armynd af stöðu hálend-
isins.
út 15. febrúar 1996 og þurfa athuga-
semdir þá að hafa borist Skipulagi
ríkisins.
Svæðisskipulag miðhálendisins
Fyrir Alþingi á 115. löggjafar-
þingi 1991-92 var lagt frumvarp til
Iaga um stjórn skipulags- og bygg-
ingarmála á miðhálendi Islands.
Samkvæmt frumvarpinu skipaði
umhverfísráðherra sérstaka stjórn-
amefnd til að fara með stjóm skipu-
lags- og byggingarmála á mið-
hálendinu. Vegna mikillar andstöðu
við fmmvarpið var það dregið til
baka.
Árið 1993 var skeytt bráða-
birgðaákvæði við skipulagslög nr.
19/1964 til að unnt væri að mynda
samvinnunefnd um gerð svæðis-
skipulags fyrir miðhálendi íslands.
Samkvæmt lögum þessum skipa þær
12 héraðsnefndir sem liggja að há-
lendinu hver um sig einn fulltrúa í
samvinnunefndina og umhverfisjáð-
herra skipar formann hennar. Áður
en þetta ákvæði kom til hefði nefnd-
in verið skipuð 2 fulltrúum frá hveiju
þeirra u.þ.b. 40 sveitarfélaga sem
liggja að hálendinu auk formanns
sem skipaður hefði verið af skipu-
lagsstjórn ríkisins. Formaður nefnd-
Heilsubull
í SÍÐASTA tölu-
blaði af tímaritinu Nor-
disk Medicin er athygl-
isverð grein eftir Per
Fugelli, sem er pró-
fessor í „samfélags-
læknisfræði" í Osló.
Greinin heitir „Heil-
brigði og veðurfar í
Ne_w York og Lofoten".
í greininni ber hann
saman viðhorf hins
ríka borgarbúa til
„heilsunnar", en hann
kaupir sér tölvustýrð-
an hátæknibúnað til að
reyna að viðhalda ein-
hveiju ímynduðu lík-
amlegu ástandi, sem kallast full-
komið heilbrigði, og gamla sjó-
mannsins, á Lofoten, sem er með
kransæðasjúkdóm. Hann rær dag-
lega einn á sjó, en eftir eitt eða tvö
hjartaköst notar hann nú öryggis-
línu svo kerlingin hans hafí lík til
að jarða, ef hann skyldi fá hjarta-
slag á sjónum.
I lok greinarinnar spyr prófessor-
inn nokkurra spuminga, sem hann
telur að gæti verið hollt fyrir heilsu-
pólitíkusa, heilsuhagfræðinga og
aðra heilsuspekinga að spyija sjálfa
sig.
Búum við í vaxandi
mæli við tækifæris-
sinnaða heilbrigðis-
stefnu, sem þjónar
hamingju hins sadda
og sæla meirihluta, en
vanrækir þjáningar
þeirra, sem vegna
langvarandi heilsu-
brests, fátæktar og
aldurs hafa ekki póli-
tískt vægi?
Búum við við lækn-
isfræðilega verðbólgu
með verðfalli á heilsu-
farslegu sjálfstrausti
og burðarþoli?
Eru hópar í þjóðfé-
lögunum famir að skynja eðlileg
frávik frá fullkomnu útliti og fullko-
minni vellíðan sem sjúklegt ástand?
Emm við að verða þátttakendur
í allsheijar eltingaleik eftir þjóðfé-
lagi, sem veitir fullkomið öryggi
gagnvart sjúkdómum og siysum?
Er búið að sannfæra hinn al-
menna borgara um að til sé eitt-
hvað sem heitir fullkomið heilbrigði
og óbrigðul læknisþjónusta?
Stöndum við frammi fyrir vax-
andi menningarlegri og félags-sál-
fræðilegri misnotkun á læknis-
fræðilegum auðlindum?
Er bilið milli krafna fólksins og
möguleika náttúrunnar og læknis-
fræðinnar til lækninga hugsanlega
skýringin á óánægðum sjúklingum,
útbmnnum læknum og ráðvilltum
heilbrigðisráðherram?
Þannig spyr hinn norski prófess-
or og það með nokkmm rétti. Allar
þessar spurningar hljóta að leita, í
einhverri mynd, á huga hvers sem
hugsar um heilbrigðismál í þjóðfé-
lagi nútímans.
Nú mega menn ekki halda að
grein þessi sé ætluð til að hjálpa
stjórnmálamönnunum að afsaka
þær aðfarir þeirra, að skera velferð-
ar- og heilbrigðiskerfið niður við
trog. Þær aðfarir bitna fyrst og
fremst á þeim þegnum þjóðfélags-
ins, sem þurfa á hjálp að halda, og
geta ekki borið hönd fyrir höfuð
sér. Allt tal um að þær séu gerðar
til að vemda velferðarkerfíð er og
hefur verið bull.
Nei, spurningar prófessorsins
vekja fyrst og fremst til um-
hugsunar um gildismat. Emm við
að ganga götuna fram eftir veg,
til eðlilegra og heilbrigðra lifnaðar-
hátta, eða eram við að eltast við
draumsýnir, sem náttúralögmálin
segja okkur að geti aldrei orðið að
veruleika?
Þjóðfélagið er fullt af heilsubulli,
eða eigum við heldur að kalla það
heilsuragl. Al'a vega er allt heilsu-
bullið orðið að alvarlegu heilsurugli.
í þjóðfélaginu vaða uppi alls kyns
„heilarar", sem lofa fólki lækningu
Búum við við tækifæris-
sinnaða heilbrigðis-
stefnu, spyr Ami
Bjömsson, sem þjónar
hamingju hins sadda og
sæla meirihluta en van-
rækir þjáningar þurf-
andi.
við líkamlegum sem andlegum kvill-
um, frá þvagteppu að ástarsorg.
Skyldi ágóðinn af blekkingunum
skila sér hjá skattinum?
Á annarri hverri síðu Morgun-
blaðsins era auglýsingar frá heilsu-
ræktarstöðvum, sem kollega höf-
undar, Ólafur Jensson, kallaði ein-
hvem tímann kvapeyðingarstöðvar.
Stöðvar þessar bjóða upp á alsælu
og allt að því eilíft líf, ef menn eru
tilbúnir til að svitna í heilsutólum
stöðvanna, fyrir hæfilegt gjald, auð-
vitað klæddir marglitum heilsu-
tískubúningum.
Milli þátta í sjónvarpsstöðvunum
er auglýst undraefnið Q10, sem eins
og ódáinsfæða Ólympsguða varð-
veitir eilífa æsku og svo hefur grein-
arhöfundur sannfrétt, að heilsufæði
sé aðalumræðuefni í heitum pottum
og saumaklúbbum, þegar söng- og
ástamál þjóðkirkjunnar eru á eðli-
arinnar er Snæbjöm Jónasson, fyrr-
verandi vegamálastjóri, en auk hans
sitja í nefndinni fulltrúar eftirtalinna
héraðsnefnda: Borgarfjarðarsýslu,
Mýrasýslu, V-Húnavatnssýslu, A-
Húnavatnssýslu, Skagafjarðar,
Eyjafjarðar, S-Þingeyjarsýslu, Múla-
sýslna, V-Skaftafellssýslu, Rangár-
vallasýslu, Árnessýslu og Sýslu-
nefndar A-Skaftafellssýslu.
Viðmiðunarlína til að afmarka
skipulagssvæði miðhálendisins hefur
verið ákveðin í aðalatriðum og mið-
ast hún við mörk heimalanda og
afrétta. Markalínan hefur verið skil-
greind í samráði við fulltrúa heima-
manna og hefur hún hlotið sam-
þykki viðkomandi sveitarstjórna.
Fram að þessu hefur meginverk-
efni samvinnunefndarinnar og ráð-
gjafa hennar verið að safna upplýs-
ingum og vinna úr þeim. Smám sam-
an hefur verið að skapast heild-
armynd af stöðu hálendisins og er
þá komið að hinni eiginlegu tillögu-
gerð og er reiknað með að fyrsta
tillaga að landnotkun á miðhálend-
inu verði kynnt vorið 1996 og lokatil-
laga auglýst samkvæmt skipulags-
lögum árið 1997.
Samvinnunefndin fjallar ekki um
eignarhald á miðhálendinu en hún
hefur hins vegar látið sig varða
stjómsýslulega skiptingu svæðisins
og mörk sveitarfélaga. Nefndin hef-
ur í því sambandi sent umhverfisráð-
herra erindi þar sem óskað er eftir
aðstoð og leiðbeiningum um máls-
meðferð og samráði við önnur ráðu-
neyti til þess að unnt verði að ná
lögformlegri niðurstöðu um stjóm-
sýslulega skiptingu miðhálendisins.
Áður en tillaga að svæðisskipulagi
miðhálendisins verður auglýst þarf
að vera ljóst hver fer með stjórn-
sýslu á svæðinu og þar með einnig
framkvæmd svæðisskipulagsins.
Á það hefur verið bent að óeðli-
legt sé að deiliskipuleggja á Hvera-
völlum áður en ljóst er hvaða stefna
verður mörkuð í svæðisskipulagi
miðhálendisins. Þetta er auðvitað
alveg rétt og á sama hátt má segja
að óeðlilegt sé að taka ákvörðun um
legu háspennulínu um Ódáðahraun
áður en fyrir liggur svæðisskipulag.
Ýmislegt mælti með því þegar árið
1990 að banna hefði átt allar fram-
kvæmdir á miðhálendinu þar til
mörkuð hefði verið stefna í landnotk-
un. Það reyndist hins vegar ekki
framkvæmanlegt.
Það er von þeirra sem að skipu-
lagsmálum á miðhálendinu vinna að
umræðan verði málefnaleg og aðilar
skoði ekki einungis eigin hagsmuni
heldur horfi á málið í heild.
Höfundur er skipulagsstjóri ríkis-
ins.
legum nótum. Samt hafa íslending-
ar aldrei verið heilsubetri.
Svo er það „hátæknilæknisfræð-
in“. Vissulega á þjóð, sem vill heita
menningarþjóð, að geta véitt þegn-
um sínum eins góða læknishjálp og
kostur er, en hafí hún ekki efni á
að veita þegnum sínum viðunandi
aðbúnað á lokaskeiði ævinnar, er
hún þá ekki að lifa um efni fram
með því að reka tvo eða jafnvel fleiri
hátæknispítala með tækjabúnaði,
sem annars staðar er talinn nægja
miklu stærri þjóðum?
Getur verið að allt heilsubullið
sé farið að ragla mat okkar á því,
hvað raunverulegt heilbrigði er?
Áttum við okkur ekki á því að heil-
brigði er ekki bara ástand, heldur
líka viðhorf?
Getur verið að féð, sem eytt er
í kvapeyðingarstöðvum, í „heilara"
og alls kyns „ódáinsfæðu", væri
betur komið inn í skólana til að fjár-
magna baráttuna gegn fíkniefna-
barónunum, sem heija þar á börnin
okkar og barnabömin og leiða þau
út í heilsutjón, glæpi og dauða?
Getur verið að fénu, sem varið
er til fjölföldunar dýrustu lækninga-
tækja, væri betur varið til að bæta
aðbúnað geðsjúkra, aldraðra sjúkl-
inga og fatlaðra, sem nú eiga und-
ir högg að sækja í okkar „heimsins
besta heilbrigðiskerfí"?
Spyr sá sem ekki veit, en án
spurninga fást engin svör.
Höfundur er læknir.