Morgunblaðið - 18.08.1996, Blaðsíða 10

10 B SUNNUDAGUR 18. ÁGÚST 1996
MORGUNBLAÐIÐ
ÞAÐ HAFÐI rignt fyrr um
morguninn í lok júlímán-
aðar en stytt upp þegar
ég heimsótti Jónas Þóri
Dagbjartsson, tónlistarmann. Hann
verður sjötugur síðar í ágústmánuði
og á slíkum tímamótum er viðeig-
andi að rifja upp starfsferil hans í
tónlistinni í um það bil hálfa öld.
Jónas býr ásamt sambýliskonu
sinni, Laufeyju Karlsdóttur, í rúm-
góðri íbúð á fjórðu hæð í fjölbýlis-
húsi við Flyðrugranda í Reykjavík.
íbúðin er einstaklega smekkleg og
ber þess merki að þar býr listamað-
ur. Jónas Dagbjartsson er meðal-
maður á hæð, kvikur í hreyfingum,
fremur þéttvaxinn og frísklegur og
ber aldurinn vel. Hárið er farið að
grána nokkuð og há kollvikin setja
svip á ennið. Hann heilsaði mér
glaðlega á forstofuganginum,
klaéddur ljósgrárri skyrtu og gráum
sparibuxum, kíminn á svipinn,
brosti og bauð mig velkominn.
Veggir í íbúðinni eru þaktir mál-
verkum og teikningum eftir þjóð-
kunna listamenn og aðra minna
þekkta. Á forstofugangi eru mál-
verk og teikingar eftir Einar G.
Baldvinsson, Jóhann Briem, Krist-
inn Dagbjartsson, bróður Jónasar,
og Alfreð Flóka og í stofu málverk
og teikningar eftir Eirík Smith, og
fremur stórt málverk eftir Kristinn
Dagbjartsson fyrir ofan Yamaha
flygil. í stofu eru einnig nokkrar
myndir af fjölskyldu Jónasar, börn-
um og barnabörnum. Húsakynni
bera vott um smekkvísi ábúanda.
Þar eru gömul klassísk húsgögn,
antikmunir, innan um önnur ný-
tískulegri húsgögn. Þar er öllu hag-
anlega fyrirkomið og þar hefur ver-
ið skapað umhverfi þar sem lista-
maðurinn unir glaður og getur litið
stoltur yfir farinn veg.
Uppruni og æskuár í
Vestmannaeyjum
Ýmsir listamenn eru miklir kaffi-
drykkjumenn, því hef ég kynnst oft
og mörgum sinnum og Jónas er þar
engin undantekning. Það er einnig
þjóðlegur siður að bjóða gestum upp
á kaffisopa. Ekki veit ég hvaða teg-
und af kaffi Jónas bauð upp á þeg-
ar viðtalið hófst en bragðgott var
það og þá voru þær einnig ljúffeng-
ar súkkulaðirúsínurnar sem hann
bar fram með kaffinu. Við settumst
við borðstofuborðið og Jónas hóf
að rifja upp bernskuár sín í Vest-
mannaeyjum.
„Ég er fæddur í Vestmannaeyj-
um árið 1926 og var þar að sjálf-
sögu með foreldrum mínum til að
byrja með en flutti til Reykjavíkur
þriggja ára. Faðir minn var Dag-
bjartur Gíslason, múrari, og móðir
Margrét Runólfsdóttir og var ættuð
frá_ Stokkseyri.
Ég var í Reykjavík til árins 1932.
Þá koma upp breyttar aðstæður hjá
foreldrum mínum og ég ólst síðan
upp hjá móðursystur minni í Vest-
mannaeyjum. Þegar ég var tíu ára
fékk ég, þó að ólíklegt megi telj-
ast, óslökkvandi löngun til að læra
á fiðlu. Fósturmóðir mín var ákaf-
lega jákvæð gagnvart mér og
reyndi að uppfylla þessar óskir og
henni tókst það. Þá var þarna í
Eyjum á þessum árum ágætis tón-
listarmaður, Oddgeir Kristjánsson,
og hann tók mig í læri. Hann var
ekki mikið menntaður fiðluleikari
en gat auðveldlega kennt mér byij-
unarsporin. Þarna var ég hjá Odd-
geiri Kristjánssyni þegar ég var tíu
ára og í Vestmannaeyjum var ég
svo mín námsár í bamaskóla og
síðar gagnfræðaskóla.
Þegar komið var fram á árið
1943 gerðu þeir atlögu vinir mínir
að fósturmóður minni um að ég
ætti endilega að fara í tónlistar-
skóla og það varð úr haustið 1943.“
Það hefur þá ekki komið annað
til greina þegar þú varst að alast
upp í Vestmannaeyjum en að ger-
ast tónlistarmaður?
„Jú, jú. Sannleikurinn er nú sá
að maður sá enga framtíð í því á
þeim árum að verða hljóðfæraleik-
ari. Þegar ég hafði lokið gagn-
fræðaskólaprófi vorið 1943 kom
það til álita að fara í tónlistarskóla
en einnig af því að ég var alinn upp
í verstöð að fara í loftskeytaskóla
og ég ætlaði þá að verða sjómaður.
Á þessum árum voru haldin nám-
að baki langt og farsælt starf í tónlistinni
allt frá því að hann hóf ungur maður nám
í tónlistarskóla. Hann hefur leikið á fiðlu í
Sinfóníuhljómsveit íslands allt frá stofnun
hennar árið 1950 og var reyndar byrjaður
að spila á trompet og fiðlu nokkru áður með
-------------------2--------------------
danshljómsveitum. Olafur Ormsson ræddi
við Jónas um tónlistarferil hans.
skeið fyrir loftskeytamenn sem tóku
níu til tíu mánuði og voru haldin
eftir þörfum og flotinn taldi sig
þurfa á nýjum loftskeytamönnum
að halda hveiju sinni. Þannig að
það varð bið á því að það yrði farið
á þetta námskeið. Námskeiðið hófst
hófst svo 1945 og þá fékk ég skeyti
þar sem fram kom að mér væri
veitt skólavist í Loftskeytaskólan-
um en þá var ég búinn að ráða mig
í Sjálfstæðishúsið í Reykjavík, í
hljómsveit Aage Lorange. Ég var
alveg eins vel settur með vinnu í
hljómsveit þar sem ég gat fram-
fleytt mér með vinnu við tónlist.
Ég stefndi sem sagt að því að verða
loftskeytamaður til að hafa ein-
hvern grunn til að byggja á. Á sama
tíma fóru ýmsir vinir mínir á þetta
námskeið og þá voru að útskrifast
loftskeytamenn, t.d. á nýsköpunar-
togarana svokölluðu sem komu
hingað til landsins um og eftir miðj-
an fimmta áratuginn".
Atvinnutónlistarmaður
Jónas hefur haldið til haga og
safnað saman fágætum efnisskrám
frá ýmsum tónleikum og konsertum
hér fyrr á árum þar sem hann spil-
ar ýmist með Sinfóníuhljómsveit
íslands, Sinfóníuhljómsveit Reykja-
víkur, Hljómsveit Reykjavíkur og
Hljómsveit Tónlistarfélagsins. Rétt
á meðan við fórum í gegnum stafla
af efnisskrám og gömlum ljósmynd-
um frá ferli hans í tónlistinni allt
frá því fyrir miðja öldina spurði ég
hann frekar um nám hans í tónlist-
arskóla og þá hvort slíkur skóli
hefði verið í Vestmannaeyjum á
þeim árum þegar hann var að alast
þar upp.
„Nei, það var þá engin tónlistar-
skóli í Vestmanneyjum. í Reykjavík
var eini tónlistarskólinn á landinu.
Það var svo miklu síðar sem tónlist-
arskólum fjölgaði mikið. I tónlistar-
skólanum kynntist ég mínum fyrsta
kennara, Þorvaldi Steingrímssyni,
fiðluleikara, og ég var nemandi hjá
honum í þijú ár. Þá fór ég til nátns
hjá Birni Olafssyni, konsertmeist-
ara. Ég var við nám alveg frá árinu
1943 til 1951. Þorvaldur hjálpaði
mér svona til við að létta undir með
fjármálum mínum þegar ég spilaði
með hljómsveit Bjarna Böðvarsson-
ar sem þá var í Listamannaskálan-
JÓNAS Þórir um það leyti sem Sinfóníuhljómsveit íslands
hóf starfsemi.
JÓNAS Þórir spilaði með hljómsveit Bjarna Böðvarssonar í Lista-
mannaskálanum sem var skammt frá Alþingishúsinu. Myndin er
tekin 1945 og í hljómsveitinni voru, f.v.: Jónas Þórir Dagbjarts-
son, trompet, Baldur Böðvarsson, kontrabassi, Esra Pétursson,
saxófónn, Ólafur, trommur, Þorvaldur Steingrímsson, saxófónn
og klarinett, Bjarni Böðvarsson, saxófónn og klarinett, og Hafliði
Jónsson, pianó.
um sem er löngu horfinn og var
þarna skammt frá Alþingishúsinu.
Á þessum árum giftum við okkur
ég og konan mín sem var Ingrid
Kristjánsdóttir, ættuð frá Siglu-
firði. Hún andaðist vorið 1989 og
við eigum þijú börn, tvær dætur.
Elst er Margrét Linda og hún hefur
lært á píanó eins og öll börnin hafa
gert, Kristín er næstelst, hún á
dóttur sem er ellefu ára, hefur virki-
lega fetað í fótspor afa og lært á
fiðlu í fjögur eða fimm ár og er
reglulega dugleg og soninn Jónas
Þóri.
Þá er rétt að geta þess að Odd-
geir Kristjánsson kenndi_ mér einnig
að spila á á trompet. í lúðrasveit
Vestmannaeyja spilaði ég sem smá-
peyi árið 1941 og á trompet og
þess vegna varð auðveldara fyrir
mig að fá starf í danshljómsveit þar
sem ég spilaði bæði á fiðlu og
trompet. Þetta þróaðist svona
áfram og fyrsta ár mitt í tónlistar-
skólanum var ég svo heppinn að fá
að spila fyrstu tónleika mína með
Hljómsveit Reykjavíkur.“
Hljómsveit Reykjavíkur? Segðu
mér svolítið meira af því bandi.
„Já, Hljómsveit Reykjavíkur var
undanfari Sinfóníuhljómsveitar ís:
lands sem stofnuð var 1950. í
Hljómsveit Reykjavíkur spiluðu
kennarar og nemendur sem voru
taldir hæfir að leika með. Aðallega
voru þarna menn sem höfðu ánægju
af að koma saman og spila. Þetta
var ekki fullt starf og ekki launað.
Nú, árin liðu og árið 1946 byij-
aði ég að leika með Útvarpshljóm-
sveitinni og var með henni þangað
til Sinfóníuhljómsveit Islands var
stofnuð. Einnig var ég með í þeim
hljómsveitum sem urðu til á þessum
áratug, t.d. Sinfóníuhljómsveit
Reykjavíkur sem stofnuð var af
hljóðfæraleikurum 1948 til að hafa-
eitthvert starf og allt var þap ólaun-
að. Aftur var ýmis vinna í Útvarps-
hljómsveitinni launuð.“
Útvarpshljómsveitin? Var það
íjölmenn hljómsveit?
„Útvarpshljómsveitin. Já, eins og
maður kallaði slika hljómsveit í þá
daga, svona „ salonhljómsveit“ eða
stór kaffihúsahljómsveit, nú, eða
bíóhljómsveit með píanói til að fylla
upp í staðinn fyrir ýmssa blásara
sem þá voru ekki til.“
Hver var stjórnandi Útvarps-
hljómsveitarinnar á þeim árum?
„Stjórnandi hljómsveitarinnar
var Þórarinn Guðmundsson. Það
var leikin ýmis konar tónlist. Það
voru alltaf tvennir tónleikar í viku
hverri og útvarpað beint. Það var
ekki tekið upp. Sú tækni var ekki
komin þá nema að litlu leyti. Við
komum saman í Útvarpshúsinu á
mánudögum og þá voru spiluð ís-
lensk alþýðulög og oftast söng ein-
hver íslenskur söngvari með hljóm-
sveitinni og þá íslensk lög. Á
fimmtudagstónleikunum var spiluð
meira svona léttari músík. Þetta
voru fastir vikulegir tónleikar í út-
varpi.
Á þessum árum frá 1945 gerist
líka annað í mínu lífi fyrir tilstuðlan
vinar míns Þorvaldar Steingríms-
sonar að það var opnað nýtt veit-
ingahús í Reykjavík vorið 1946,
Sjálfstæðishúsið við Austurvöll, og
byijaði ég að spila þar með hljóm-
sveit Aage Lorange og í því bandi
JÓNAS Þórir Dagbjartsson með fiðluna, sonur hans og
nafni leikur undir á flygil.
Tónlistar-
maður
í hálfa öld
Jónas Þórír Dagbjartsson, tónlistarmaður, á