Morgunblaðið - 06.05.1997, Blaðsíða 40

Morgunblaðið - 06.05.1997, Blaðsíða 40
40 ÞRIÐJUDAGUR 6. MAÍ 1997 MINNINGAR MORGUNBLAÐIÐ STEINDOR STEINDORSSON ■+■ Steindór Steindórs- * son fæddist á Möðruvöllum í Hörg- árdal í Eyjafirði 12. ágúst 1902. Hann lést á Fjórðungssjúkrahúsinu á Akureyri hinn 26. apríl síðastliðinn. For- eldrar hans voru Stein- dór Steindórsson versl- unarmaður á Þrastar- hóli í Arnarneshreppi og Kristín Jónsdóttir ráðskona á Möðruvöll- um. Steindór hlaut nafn föður síns sem Iést vorið 1902. Hann ólst upp á Hlöðum í Hörg- árdal og kenndi sig við þann bæ. Hann lauk gagnfræðaprófi á Ak- ureyri 1922 og stúd- entsprófi utanskóla í Menntaskólanum Reylgavík 1925. Að því loknu nam hann nátt- úrufræði við Hafnarháskóla 1925-30, var þó eitt ár frá námi vegna veikinda og lauk fyrri hluta meistaraprófs í grasafræði 1930. Framhalds- nám og rannsóknir við háskól- ann í Osló stundaði hann 1951. Hann var sæmdur heiðursdokt- orsnafnbót við Háskóla Islands 1981. Verðlaun úr sjóði Asu Wright hlaut hann árið 1977 fyrir vísindastörf og var einna fyrstur til þess að hljóta þau. Hann var kjörinn heiðursborg- ari Akureyrar árið 1993. Heið- ursfélagi Hins íslenska nátt- úrufræðifélags og Félags ís- Ienskra náttúrufræðinga 1978. Steindór var kennari við Menntaskólann á Akureyri 1930-66 og síðan skólameist- ari 1966-72. Stundakennari við Gagnfræðaskólann á Akur- eyri var hann 1930-36. Hann vann að gróðurrannsóknum á sumrum 1930-60. Steindór var í kjöri á ísafirði fyrir Alþýðuflokkinn við fyrri alþingiskosningarnar 1959, varð landskjörinn alþingismað- ur og sat sumarþingið 1959. Aður hafði hann verið nokkr- um sinnum í kjöri á Akureyri, orðið Iandskjörinn varaþing- maður og tekið sæti á Alþingi 1947. Bæjarfulltrúi á Akureyri var hann 1946-58, í bæjarráði frá 1948. Hann sat í fulltrúaráði Menningarsjóðs Akureyrar og sfjórn Menningarsjóðs Akur- eyrar um árabil. Sat í nefnd um mýrafriðun 1973-74. Hann var í flokksstjórn Alþýðuflokksins 1950-72 og formaður Alþýðu- flokksfélags Akureyrar 1962-64. Heiðursfélagi Alþýðu- flokksins 1976. Steindór var full- trúi íslands á þingi norrænna náttúrufræðinga í Helsingfors 1936. Sat fundi í International Vereinigung fiir Vege- tationskund í Þýskalandi 1964, 1973 og 1977. Fulltrúi á fundi kennslumálanefndar Evrópur- áðs í Strasburg 1967. Hann var formaður Ferðafélags Ak- ureyrar frá stofnun þess 1936-42 og formaður Norræna félagsins á Akureyri 1931-41 og 1956-73. Formaður Rækt- unarfélags Norðurlands 1952-71 og ráðunautur Rann- sóknastofnunar landbúnaðarins 1955-67. Héraðssáttasemjari á Norðurlandi var hann 1957-71. Hann sat allsherjarþing Samein- uðu þjóðanna 1965. Grasafræði- ráðunautur við gróðurkortagerð Rannsóknastofnunar landbúnað- arins á Grænlandi 1977-81. Hann dvaldist þrjá mánuði i Bandaríkjunum 1956 í boði Bandaríkjastjórnar og flutti fyrirlestra við háskóla þar. Sumarið 1958 vann hann vest- an hafs að söfnun heimilda að æviskrám Vestur-íslendinga. Kennsla var aðalstarf hans um áratugi en jafnframt sinnti hann fræðistörfum. Gróður- rannsóknir stundaði hann víða um land, einnig á Grænlandi og Jan Mayen. Hann var mikil- virkur rithöfundur. Ritstýrði tímaritinu Heima er bezt í rúma þijá áratugi. Hann skrifaði bók- ina Gróður á Islandi fyrir al- menning. Hún kom út 1964 og er einstök í sinni röð. Hann var aðalhöfundur hins mikla rit- verks Landið þitt Island og Vegahandbókarinnar. Hann var mikilvirkur að þýða, búa til útgáfu og ritstýra öndvegis- verkum á borð við Ferðabók Eggerts Olafssonar og Bjarna Pálssonar, Ferðabók Sveins Pálssonar og Ferðabók Olafs Ólafíusar og er þá fátt eitt upp talið því ritverk hans í bókar- formi skipta hundruðum. Hinn 14. júlí 1934 kvæntist Steindór Kristbjörgu Dúadótt- ur, f. 3. desember 1899, d. 16. ágúst 1974. Þeirra sonur er Gunnar, f. 14. september 1923. Kona Gunnars er Guðrún Sig- björnsdóttir, f. 8. október 1925. Börn þeirra eru 1) Steindór, f. 30. mars 1947, 2) Sigbjörn, f. 2. maí 1951, kona hans Guð- björg Þorvaldsdóttir, f. 13. júlí 1952, börn þeirra: a) Hildur Björk, f. 1972, sonur hennar JökuH Starri, f. 1995, b) Guð- rún Ýr, f. 1974, c) Þorvaldur Makan, f. 1974, d) Rósa María, f. 1980. Sonur Sigbjörns og Þóru Sigurbjörnsdóttur er Björn Þór, f. 1972. 3) Kristín Gunnarsdóttir, f. 21. ágúst 1956, eiginmaður Gunnar Torfason, f. 8. júlí 1953, börn þeirra: a) Katrín, f. 1976, b) Kristbjörg Anna, f. 1979, c) Gunnar Torfi, f. 1983, 4) Gunn- ar Gunnarsson, f. 16. júní 1960, kona hans er Alma Oddgeirs- dóttir, f. 19. september 1964. Barn þeirra Nanna, f. 1991. Útför Steindórs fer fram frá Akureyrarkirkju í dag og hefst athöfnin klukkan 13.30. Sittu hátt við hörpuslátt, - hljóðin átt þú, vaktu - sólskin dátt við sunnanátt, seint til hátta gaktu. (Stephan G. Steph.) Steindór Steindórsson frá Hlöð- um gekk seint til hátta. Ævidagur- inn var orðinn langur, afköstin mik- il. Hann hafði vakað lengi, setið hátt, slegið hörpu sína og leyft al- þjóð að njóta. Það ríkir sunnanáttar sólskin um verk hans og minningu. Eilíflega verð ég forsjóninni þakklátur fyrir að leiða mig á stigu þessa einstæða manns. Mér finnst stundum sem hún hafi með þeirri ráðstöfun verið að bæta mér upp stutta skólagöngu, og hafí svo ver- ið, þá voru það fullar bætur. Ég hefi í aldarþriðjung notið þeirrar náðar að sitja við fótskör eins fjöl- fróðasta íslendings allra tíma, notið leiðsagnar hans og vináttu sem ég met meira en nokkurs annars. Steindór miðlaði fólki af sínum mikla þekkingarbrunni, var óspar á fræði sín við þá sem í sjóðinn vildu ganga. Hann var öllum öðrum, sem ég hefi þekkt, afkastameiri, og nú þegar hann er genginn til hátta, skilur hann eftir sig mikinn fjölda merktra rita um land, þjóð og sögu, sem íslendingar framtíðarinnar geta sótt ómetanlegan fróðleik í. Opnast snilli og feprð full, P1 í hillingunni viðra á syllum sólskinsgull Qöll í stillingunni. (Stephan G. Steph.) Þeim, sem í framtíðinni leita í verk Steindórs Steindórssonar, mun eins og skáldið segir hér að ofan, opnast snilli og fegurð full, þar sem hann viðrar á syllum sitt sólskins- gull fyrir aldna og óborna. Steindór bjó yfir yfirburðaþekkingu á nánast öllum sviðum tilverunnar. Hann var sannkallaður fjölfræðingur. Því var það, þegar íslenska alfræðiorðabók- in kom út árið 1990, að ég tileink- aði Steindóri útgáfuna með þessum orðum: „íslensku alfræðiorðabókina tileinka ég vini mínum, Steindóri Steindórssyni frá Hlöðum, fjölfróð- asta manni sem ég hefi kynnst.“ I fyrstu bókinni sem ég gaf út eftir Steindór, sem var Landið þitt ísland, annað bindi, fjallaði hann um óbyggðir ög öræfi íslands. í formála bókarinnar ber hann saman öræfaferðir og ferðatækni frá þeim tíma, er hann fór sína fyrstu ferð sumarið 1931 um Landmannaaf- rétt, við þá tækni sem gengin var í garð árið 1968. Hann segir þar m.a.: „Kyrrð og friður öræfanna er rofin. Bílar þeysast þar um fram og aftur, hópar glaðra ferðamanna leggja land undir fót, og flugvéla- dynur fyllir loftið. Allt eru þetta tákn nýja tímans, sá gamli er horf- inn að eilífu. Ég get að vísu ekki neitað því, að ég sakna hins liðna. En um það tjáir ekki að fást, ef einungis allir þeir mörgu, sem leggja leiðir sínar um óbyggðirnar, kunna að meta töfra þeirra, unna þeim og umgangast þær með þeirri virðingu, sem náttúru landsins ber, og þeir verða ekki sviknir af því, eins og Sigurður frá Brún kvað: Öræfín svíkja aldrei neinn, öræfin stillt, en fálát. Festi þau tryggð við einhvem einn, em þau sjaldan smálát. Við fyrstu sýn gat Steindór líkst þeim öræfum sem Sigurður vinur hans frá Brún lýsir í kvæði sínu; stilltur, en fálátur. Þeir sem kynnt- ust honum vissu þó betur. I hans ranni var hvorki að finna fálæti né tómlæti. Hjartahlýrri og raunbetri manni hefi ég aldrei kynnst. Hann hafði ungur tekið ástfóstri við jafn- aðarstefnuna og var sannur bar- áttumaður fyrir velferð fjöldans. Það var í fuílu samræmi við hans hjartalag. Hann var einnig sann- kallað tryggðatröll. Þyrftu vinir hans einhvers með, sem var á hans færi að leysa, var hann ekki smálátur. Hann var blóðheitur baráttumað- ur undir stilltu yfirborðinu. Arið 1959 fór hann í framboð fyrir flokk sinn á ísafirði. Þá var svo komið fyrir flokknum þar vestra að fram- boðið var talið næsta vonlaust. Var það mikil breyting frá þeim dögum er Vilmundur Jónsson, síðar land- læknir, réð þar ríkjum og stýrði sterku liði jafnaðarmanna. ísfirð- ingar fundu brátt að það ríkti eng- in lognmolla í kringum Steindór. Með ólgandi þreki kastaði hann af sér af einurð og harðfylgi út í bar- áttuna. Menn fundu að þar fór mik- ill og orðsnjall forystumaður, enda sneri hann vopnunum í höndum andstæðinganna og vann glæstan sigur þar sem baráttan hafði áður verið talin vonlaus. Hvernig Isfirð- ingum hefir verið innanbijósts eftir að þeir kynntust þessum svipmikla foringja verður e.t.v. best lýst í örlítilli sögu sem Steindór sagði mér sjálfur en hún er á þessa leið: Það var eftir einn framboðsfund- anna að karl nokkur gekk að Stein- dóri, faðmaði hann að sér og sagði: „Loksins höfum við fengið mann sem líkist Vilmundi." Meira hrós- yrði gátu ísfirskir jafnaðarmenn ekki borið á frambjóðanda sinn. Það sýnir hins vegar fórnarlund hans og lítillæti að hann gaf síðar fram- boð sitt eftir svo aðrir gætu notið uppskerunnar. Hann var fórnfús maður og trúr sinni hugsjón. Það sannaðist einnig um miðja öldina en þá hafði forysta Alþýðuflokksins farið þess á leit við Steindór að hann tæki að sér sendiherrastarfið í Noregi. Hann féllst á þá beiðni og norsk yfirvöld voru að sjálfsögðu búin að fallast á tilnefninguna. Þá stóð flokksforustan skyndilega frammi fyrir innra vandamáli, sem hún taldi best leyst með því að bjóða öðrum sendiherrastöðuna, og bar sig upp við Steindór, sem gaf það eftir án þess að mögla. Honum var ósárt um sinn eigin frama og metorð; fullur lítillætis. Má í því sambandi geta þess er hann tók að sér að endurskoða og auka nýja útgáfu af báðum bindun- um af Landinu þínu og sameina efni þeirra í eina stafrófsröð. Þegar upp var staðið var þetta orðið að sex binda stórvirki þar sem hlutur Steindórs var a.m.k. 69% á móti 31% Þorsteins. Nafn Steindórs er framar í stafrófsröðinni en Þor- steins, og þar sem hann átti mikinn meirihluta efnisins, hefði margur maðurinn í hans sporum þegið að stafrófsröðin hefði verið látin gilda á bókarkápu. Það kom þó ekki til greina af Steindórs hálfu. Þorsteinn var látinn og minning hans skyldi njóta þess að hann skrifaði að minni beiðni fyrra bindið á sínum tíma. Steindór var brautryðjandi í nátt- úruvísindum. Það starf hans mun halda vísindagildi sínu um ókomin ár. Síðasta ósk hans vitnar um ást hans á íslenskri náttúru. Hann bað ekki um kransa eða krossa, hann bað um að vel verkað úthey frá Hlöðum, bænum þar sem hann ólst upp og hann kenndi sig við, yrði sett í kistu sína, til höfðalags og fóta. Steindór unni sveit sinni, Eyja- firði, og bæ sínum, Akureyri. Hann var kosinn í bæjarstjórn Akureyrar árið 1946. Þá skipaði hann baráttu- sætið og vann frægan sigur. Bæjar- fulltrúi var hann síðan til ársins 1958 og bæjarráðsmaður lengst af. Áhrif hans á þróun bæjarmála voru mjög mikil þótt ekki séu tök á að rekja þau hér. Þó langar mig til þess að geta þess, til þess að sýna hversu framsýnn hann var, að hann lagði snemma til í bæjarstjórn að bærinn léti af hendi land undir flug- völl, en á þeim árum var ýmist lent á Melgerðismelum eða Akureyrar- polli. Meirihluti þeirra, sem um til- löguna fjölluðu í fyrstu voru á móti henni, en ekki leið langur tími þar til menn áttuðu sig og fóru að ráð- um Steindórs. Völlurinn gæti þess vegna borið nafn þessa framsýna manns. Hann var vel að því kominn að vera kjörinn heiðursborgari bæj- arins samtímis því er síðasta ritið sem ég gaf út eftir hann, bókin Akureyri - höfuðborg hins bjarta norðurs, kom út. Fáir eða engir höfðu aðra eins sýn yfir sögu og þróun Akureyrar. Naut hann þar aldurs síns, einstaks minnis og víð- feðmrar þekkingar á mönnum og málefnum. Steindór valdi kvæðið Akureyri eftir Sigurð Norland til þess að vera fremst í bókinni. Ég tók úr kvæðinu setninguna Höfuð- borg hins bjarta norðurs og notaði sem undirtitil. Það þótti vini mínum vænt um. Steindór var, eins og ég hefi áður sagt, tryggðatröll. Þau eðlis- einkenni hafa flust frá honum til annarra í fjölskyldunni. Það sýndi sig best þegar seig á seinni hlutann hjá Steindóri. Hann átti gott at- hvarf og atlæti hjá sínu fólki. Heim- ili sonar hans Gunnars og Guðrúnar tengdadóttur hans stóð honum allt- af opið. Sannast sagna tilbað hann Guðrúnu, fékk hana aldrei nógsam- lega lofað og talaði alltaf um hana og við hana sem Guðrúnu sína, enda ríkti með þeim gagnkvæm virðing og vinátta. Guðrún og Gunnar studdu Steindór dyggilega í hans síðustu göngu og þau, ásamt börnum sínum og barnabörnum og er þá á engan hallað þótt ég nefni sérstaklega son þeirra, Steindór, sýndu vel hin sterku tryggðabönd. Umhyggja Steindórs yngra fyrir afa sínum og nafna, þegar hann þurfti á því að halda síðustu og erfiðustu árin, var einstök og til fyrirmynd- ar. Þessi eðliseinkenni snúa ekki einungis inn á við hjá fjölskyld- unni. Fyrir því hefi ég persónulega og áþreifanlega reynslu. Þetta er fólk sem leysir hvers manns vanda, verði því við komið. í kvæði Sigurðar Norland um Akureyri segir m.a. „Um þig bjart- ur ljómi leikur, lífgar bæ og fjörð.“ Steindór Steindórsson hefur varpað björtu ljósi á bæ sinn og fjörð og landið allt. Hann hefur í verkum sínum vísað fleirum til vegar um ísland en nokkur annar og þjóðin mun njóta leiðsagnar hans um mörg ókomin ár. Leiðsögn hans í lífínu hefur verið mér og fjölskyldu minni dýrmætari en orð fá lýst. Fyrir það þökkum við að leiðarlokum. Minn- ing hans lifir. Örlygur Hálfdanarson. Elsku afi minn. Mig langar að kveðja þig með nokkrum orðum, orðum sem vart fá lýst því þakk- læti og elsku sem ég ber til þín. Loks hefur þú fengið hvíldina eftir langa og farsæla ævi. Mig langar að minnast þín sem höfuðs fjöl- skyldunnar. I lítilli fjölskyldu sem okkar er samheldnin mikil og góð. Þú barst hag okkar fyrir brjósti og hin síðari ár voru barnabörnin þér efst í huga. Alltaf var hægt að leita til þín, þú leystir úr öllu eða bentir á bestu leiðir í smáu sem stóru. Barnabörnin leituðu mikið til þín bæði með hugðarefni sín og lær- dóm, það var síðast nú í desember sem dóttir mín var að leysa heima- verkefni fyrir skólann að hana vant- aði nafn á Ijalli í Noregi. Öll tiltæk landakort voru dregin fram en ekki fannst nafnið. Þá brá hún á það ráð að hringja í þig að kveldi til upp á Sel og vandamálið var leyst á stund- innj. Ég man hvað þú varst ánægður þegar hún Nanna litla fæddist, þér fannst þú aldrei hafa séð jafn fal- legt barn. Verst þótti þér að fá ekki að sjá hana stækka, þar sem sjónin dapraðist og hvarf að lokum. Oft spurðir þú hvort hún væri ekki alltaf jafn falleg. Hinn 10. ágúst 1995 var með stærri dögum í lífi þínu. Þá fæddist lítill drengur og hún Hildur þín gerði þig að langalangafa. Ekki fannst þér nafnið slæmt sem honum var gefið, Jökull, en þú kallaðir hann alltaf Vatnajökul því það var manndómsnafn í þinum huga. Það eru ekki margar vikur síðan þú baðst mig að lýsa honum Jökli fyr- ir þér, ég reyndi að gefa þér sem besta mynd af honum. Þér fannst á lýsingu minni að hann mundi líkj- ast þér og bera þetta mikla og fal- lega nafn. Að lokum langar mig að þakka þér allt sem þú gerðir fyrir mig og íjölskyldu mína og kveð þig, elsku afi minn, með orðum Ólafar skáld- konu á Hlöðum. Senda auð ég veröld vil sem velkist snauð á kili. Enginn dauði að sé til, aðeins nauð í bili. Hvíl í friði. Þín sonardóttir, Kristín. Aldrei hryggur og aldrei glaður, æðrulaus og jafnhugaður, stirður var og stríðlundaður Snorrason og fátalaður. Þannig orti Grímur Thomsen, sem mér hefur alltaf þótt eðlisskyld- astur Steindóri Steindórssyni frá Hlöðum, um Halldór Snorrason, einhvern stórbrotnasta en um leið heilsteyptasta íslending fyrri tíma.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.