Morgunblaðið - 25.05.1997, Blaðsíða 9

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 25. MAÍ 1997 B 9
enn þurfi að leggja áherslu á um-
hverfíð kringum húsin. Fyrir árið
2000 verður væntanlega kominn
meiri heildarsvipur á safnsvæðið,
ekki bara húsin tilbúin og vel við
haldið eins og alltaf hefur verið
lögð áhersla á heldur líka í kringum
húsin komnir matjurtagarðar, girð-
ingar og sögulegt umhverfi, þannig
að fólk fái enn betri tilfínningu
fyrir því umhverfi sem var í Reykja-
vík. Þegar má sjá þarna ljósastaura
eins og voru um aldamótin svo og
snúrustaura. Mjög markvisst er
hugað að því hvers konar trjágróð-
ur er þar, eingöngu tegundir sem
voru áður fyrr. Mjög miklu máli
þykir skipta hvernig gengið er frá
umhverfinu.
Mlnjavarslan aðalverkefnlð
Margrét segir að starfsfólk Ár-
bæjarsafns sjái fyrir sér mikla
vinnu við sýningar nú þegar þessi
stóru hús séu öll komin í gagnið.
En þrátt fyrir það verði framtíðar-
verkefni safnsins fyrst og fremst
minjavarslan. Að því leyti megi
segja að sé að verða nokkur
áherslubreyting á starfinu. Þá talar
hún um allar minjar, hús, fomleifar
og muni. „Hlutverk Árbæjarsafns
er skýrt afmarkað að sinna rann-
sóknum á sögu Reykjavíkur og
þess vegna legg ég mikla áherslu
á að þeir munir sem við tökum við
endurspegli þessa sögu, atvinnulíf-
ið í Reykjavík, sögu almennings,
heimilishald o.s.frv. Því er mjög
markvisst stýrt hvernig hlutum við
tökum við. Við erum gagnrýnin á
það.“
Margrét segir að nú sjái starfs-
fólk safnsins fram á að fá meiri
tíma og geta betur beitt sér að
innra starfi, varðveislu muna og
sýningum. En þá blasa við
geymsluvandræðin. Allar geymslur
ar. Við erum búin að tala um þetta
í mörg ár. Ég reyndi að fá í gegn
að við fengjum nýja geymslu í til-
efni af þessu 40 ára afmæli safns-
ins. Það hefur ekki gengið enn, en
málið er í vinnslu. Til að auka
fræðslu um hlutverk safna á sviði
varðveislu safngripa höfum við einn
dag á hveiju sumri boðið upp á
leiðsögn um geymslurnar. Það
verður í sumar líka.
Við höfum fengið einnar milljón-
ar krónu styrk frá Rannsóknarráði
til að innrétta og kaupa tæki í for-
vörsluverkstæði, til að gera við
forngripi og safngripi, en getum
eiginlega ekki nýtt þann styrk fyrr
heldur líka stofnun sem tekur þátt
í uppbyggingu borgarinnar, skipu-
lagsvinnu og framkvæmdum. Er
þátttakandi í starfsemi Reykjavík-
urborgar, stofnun sem tekur þátt
í nútímanum,“ segir Margrét.
í samræmi við þjóðminjalög hef-
ur safnið þríþætt hlutverk, að rann-
saka, varðveita og miðla, með sér-
hæfðri áherslu á sögu Reykjavíkur.
Því er núna skipt í fjórar deildir,
sem allar eru mjög virkar: a) muna-
deildina, sem sinnir safngripunum,
móttöku þeirra og rannsóknum á
þeim, b) húsadeildina, sem hefur
viðamikið hlutverk við minjavörslu
í borgarlandinu í heild með ýmiss
staðið í stað að undanfömu. Vonast
er til að þessi ijölbreytta dagskrá
sem verður í allt sumar í tilefni af-
mælisins veki athygli. Aðgangur er
ókeypis fyrir börn og aldraða. „Við
sjáum ömmur koma með bamabörn-
in sin, en strætisvagnaferðir eru hér
nálægt og safnarútan gengur líka
hingað. Við verðum vör við að þeir
sem koma þeir koma oftar. Finna
að þetta er lítil vin. Þetta er eins
og annar heimur á sumrin þegar
gott er veður. Fólk hefur mikið orð
á hve friðsælt er hér og sumir segj-
ast ekki hafa komið í áratugi," seg-
ir Margrét.
„Safnið er rekið af mjög hæfu
HÚSIÐ við Lækjargötu 4 á sínum upprunalega stað. Myndin er tekin 1920-30.
GEYMSLUSKORTUR er mikið vandamál í Árbæjarsafni, svo
sem sjá má í geymslunni hjá honum Helga M. Sigurðssyni,
deildarstjóra munadeildar. Varla á bætandi.
STÓRU húsin, sem flutt hafa verið og gerð upp í Árbæjarsafni,
standa kring um torg og verða þar sýningar. Þarna eru frá vinstri:
Líknarhúsið úr Kirlqustræti 12, Lælgargata 4 og Suðurgata 7.
em yfirfullar. Ekki eru tök á að
taka við nema því allra mikilvæg-
asta og hömlur á að hlúa að mun-
um. Hún segir að hér á landi hafi
ríkt algert skilningsleysi á
geymslumálum safna. Á söfnum
erlendis séu geymslumálin gmnd-
vallaratriði og það fyrsta sem haft
er í lagi. Starfsfólkið hafi verið að
grínast með að heitið „geymsla"
sé til trafala, sem í hugum íslend-
inga virðist vera kompa með ryk-
föllnu drasli. Á Norðurlöndum heit-
ir þetta „magasín“, þar sem unnið
er að rannsóknum og varðveislu
gripa og allt geymt við rétt raka-
og hitastig. „Við finnum áþreifan-
lega fyrir því að við fáum engan
hljómgrunn í geymslumálum, sem
þó er gmndvallaratriði fyrir því að
safn geti sinnt meginhlutverki sínu,
sem er að rannsaka, varðveita og
miðla fróðleik um minjar okkar og
sögu. Þó við séum alltaf að tala
um gamlan menningararf og að við
séum bókaþjóð ríkir ótrúlegt virð-
ingarleysi við það gamla þegar á
reynir. Þær geymslur sem við höf-
um nú eru góðar og standast
geymslukröfur, en þær eru yfirfull-
en við fáum vilyrði fyrir nýjum
geymslum. Við erum því með hug-
myndir uppi um að leita eftir styrkj-
um úti í atvinnulífinu. Mörg fyrir-
tæki hafa verið ósátt við að við
getum illa tekið við munum frá
þeim og því höfum við gjarnan vilj-
að meira samstarf við atvinnulífið.
Teljum að það geti orðið báðum til
góðs, því við getum þá á móti veitt
ráðgjöf um hvað og hvemig eigi að
varðveita.“
Breytt hlutverk
Árbæjarsafn hefur starfað í fjóra
áratugi og margt gerst á langri
leið. Safnið hefur gengið í gegnum
nokkur tímaskeið síðan það kom í
Árbæ 1957. Fyrsta tímabilið var
Lárus Sigurbjörnsson þar og hús
voru flutt í kringum gamla Arbæ-
inn. Þá tók við tími Nönnu Her-
mannsson minjavarðar, þegar mik-
ið brautryðjendstarf var unnið á
sviði húsaverndar í Reykjavík. Þá
fór hlutverk safnsins smám saman
að breikka. „Það er nú orðið rann-
sóknastofnun sem hefur mjög við-
amikið og breytt hlutverk. Er ekki
eingöngu safn í þeim skilningi,
konar samvinnu við borgarskipulag
og nefndir borgarinnar, sinnir ráð-
gjöf við almenning um endurgerð
og breytingar gamalla húsa eða ef
hugmyndir eru um að rífa þau og
síðast en ekki síst viðhaldið á öllum
safnhúsunum, 3) myndadeildina,
sem varðveitir allar myndir í eigu
safnsins, ljósmyndir, málverk og
filmur og sér um útlán, 4) sýninga-
og fræðsludeildina, sem setur upp
sýningar, skipuleggur allt sumar-
starf, sinnir safnfræðslu skóla-
barna og þjálfar leiðsögumenn. Má
því segja að hlutverk safnsins sé
mjög fjölþætt.
í tilefni afmælisins er í haust
ætlunin að flytja allar skrifstofur í
Prófessorsbústaðinn frá Kleppi, sem
er við torgið efst á svæðinu. Þar
verða þá allir á sama stað, sem er
líka til þæginda fyrir fólk sem leitar
til safnsins. í Líknarhúsinu, sem þá
losnar, er tillaga um að hafa sýning-
ar fyrir böm og um börn og um
heilbrigðismál, þar sem því eru gerð
skil sem var í húsinu.
„í safnið koma 30-40 þúsund
gestir á ári. Þeim fjölgaði fyrir
nokkrum árum, en gestafjöldi hefur
og vel menntuðu starfsfólki. Reynd-
ar er það mjög undirmannað, ekki
nema 15 starfsmenn. En við höfum
orðið fyrir vemlegum niðurskurði á
undanfömum 3 ámm. Það sem
bjargar okkur er að hér er frábær
og samstilltur hópur, sem vinnur
undir miklu álagi.“
Sýnlng um sögu Reykjavíkur
Stefnt er að því að árið 2000,
þegar Reykjavík verður menn-
ingarborg, verði komið upp í Árbæ
veglegri sýningu um sögu Reykja-
víkur. Engin slík sýning er til og
borgarsýning er eitt af því sem
vantar fyrir ferðafólk. Hafin er
undirbúningvinna að því sem gera
á árið 2000, þegar Reykjavík verð-
ur ein af 9 menningarborgum Evr-
ópu.
„Stefnt er að sameiginlegri far-
andsýningu með Santiago de Com-
postella á Spáni og Bergen í Nor-
egi um siglingar og fiskveiðar í
Norður-Atlantshafi. Þetta yrði
samstarfsverkefni þessara þriggja
menningarborga Evrópu. Ég var
nýlega í Santíago de Compostella
vegna undirbúningsins. Þar var
mikill áhugi á þessu verkefni. Þetta
er farandsýning sem tekur á tengsl-
um íslendinga og Spánveija, sem
lítið hefur verið fjallað um. Tölu-
verð samskipti hafa verið frá fyrstu
öldum Islands byggðar vegna fisk-
veiða siglinga og verslunar. Víking-
ar rupluðu í Santíago á víkingaöld
og Spánveijar stunduðu hér hval-
veiðar á 17. öld og þau samskipti
enda svo í sólarlandaferðum nútím-
ans. í annan stað koma siglingar
Norðmanna til forna í samvinnu
við Bergen."
Eitt er það sem okkur dreymir
um árið 2000, að uppgröfturinn í
Viðey heíjist aftur, en hann hefur
legið niðri nú í tvö ár. Við erum
að vinna að úrvinnslu gagna, en
við sjáum að árið 2000 verður búið
að vinna það mikið úr þeim að það
yrði mjög jákvætt að uppgröfturinn
gæti hafist aftur það ár. Þá verður
hægt að fá lokamynd á þær niður-
stöður sem þegar eru komnar.
Þetta er eina klaustnð sem hefur
verið rannsakað á íslandi. Upp-
greftinum er ekki lokið, þarf nokk-
ur sumur í viðbót til að fá nægileg-
ar rannsóknir til að ljúka verkinu. “
Safn í nútíö
Talið berst að enn einu stóru
átaki framundan, sem ekki markar
síður tímamót, tölvuvæðingunni. í
þjóðfélaginu eru þar tímamót sem
koma söfnunum mikið við. Þau eru
þar að fara inn í nýtt tímabil. „Með
tölvuvæðingu getum við komið
miklu meiri upplýsingum til al-
mennings. Talað er um að árið
2000 verði í þessum níu menn-
ingarborgum Evrópu komið upp
verkefni, sem tengist sýndarveru-
leika og felst i að fólk úti í heimi
geti heimsótt löndin í gegnum
tölvu. Bæði er gífurlegt magn upp-
lýsinga sem söfnin þurfa að halda
utan um og svo gífurlegir ónýttir
möguleikar sem unnið er að því að
nýta. Við erum nú að vinna að því
að koma grundvallarupplýsingum
í tölvutækt form, eins og t.d. forn-
leifaskrá. Þekktar fornleifar eru á
200 stöðum í Reykjavík og þetta
kort er verið að setja inn á alnetið
svo almenningur geti vitað hvar
þetta er í Reykjavík. Líka er unnið
að því að koma í tölvutækt form
skrá yfir öll söguleg hús í Reykja-
vík svo og öllum skýrslum safns-
ins.
Með því að almenningur hafi
beinan aðgang að þessu verður
safnið meira safn í nútíð. Við verð-
um að ná því að nýta okkur alla
mögulega tækni. Söfnin þurfa að
taka þátt í þróun samtímans. Þessi
nýja tækni er eitt af því sem gerir
að við stöndum á tímamótum,"
segir Margrét.
„í okkar framtíðarsýn sjáum við
að stofnuð verði fleiri söfn i tengsl-
um við Minjasafn Reykjavíkur,
sem er Árbæjarsafn. Þá er ég að
tala um sérsöfn, sem tengist úti-
vistarsvæðum, eins og tækni-
minjasafn í Élliðaárdalnum, sjó-
minjasafn við höfnina og flug-
minjasafn við Reykjavíkurflugvöll.
Okkur finnst að þessi söfn eigi að
setja á stofn og þá sérstaklega
tækniminjasafnið og erum að
vinna að því að það geti orðið að
veruleika. Þetta eru söfn um mjög
mikilvæga þætti í sögu Reykjavík-
ur. Svona söfn mundu styrkja
mjög þessi mikilvægu útivistar-
svæði eins og Öskjuhlíðina og EU-
iðaárdalinn. Og það yrði mikill
styrkur fyrir ferðaþjónustuna í
borginni.“
Hlutverk minjasafnsins
„Ef borgarbúar ætla að stefna
að einhveiju verður að vera skiln-
ingur á þessu og virðing fyrir sög-
unni,“ segir Margrét. „Þess vegna
finst mér að safn eins og Árbæjar-
safn hafi grundvallarhlutverki að
gegna í okkar hraða nútímaþjóðfé-
lagi. Og verði að horfast í augu
við það. Mér finnst ekki nægur
skilningur á því hér hve minjasöfn
eru mikilvæg í þessu samhengi.
Það verðum við mjög vör við. Þessu
er almennt öfugt farið í öðrum
löndum og þarf að breytast hér,“
sagði Margrét í lok samtalsins.