Morgunblaðið - 21.11.1997, Blaðsíða 4

4 B FÖSTUDAGUR 21. NÓVEMBER 1997 MORGUNBLAÐIÐ MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 21. NÓVEMBER 1997 B
DAGLEGT LÍF DAGLEGT LÍF
Sál í graut
og fegurstu mynstur verða til
Til hvers skyldu menn nota uxagall og
íslandsmosa? Já, eða alun? María
Hrönn Gunnarsdóttir fór á fund
fjögurra bókbindara úr JAM-
klúbbnum sem hafa það að atvinnu
______sinni að handbinda bækur_____
og þar opnaðist henni nýr og
forvitnilegur heimur.
Morgunblaðið/Þorkell
SPJALDAPAPPÍR unninn með marmörun.
Bókin er handbundin.
FYRIR skömmu var haldið á
vegum Prenttæknistofnunar
og hóps bókbindara sem kall-
ar sig JAM-klúbbinn einnar
viku námskeið þar sem
danskur maður að nafni Ole
Lundberg kenndi svokallaða
marmörun. Bókbindararnir
mættu snemma á morgnana í
húsakynni Iðnskólans í
Reykjavík, settu sál í graut
og hófust handa við að til-
einka sér þessa ævafornu að-
ferð til að lita spjaldapappír.
Vinnudagurinn var langur
og heitur en öll unnu þau af
kappi fram á kvöld. Ekki
mátti missa af neinu því það
var svo gaman.
Sál í grautinn
Marmörun er aðferð til að
lita pappír sem notaður er í
saurblöð og til að klæða
spjöld bóka. Byijað er á að
búa til graut úr svokölluðm
íslandsmosa, sem er „ekkert
annað en smágert þang“, að
sögn Ragnars G. Einarsson-
ar, eins þeirra sem sótti
námskeiðið. „f orðabókum
er hann sagður vera fjalla-
grös en það er ekki rétt,“
bætir hann við. Þátttakend-
ur á námskeiðinu skegg-
ræddu nefnilega málið eins
og Ragnar orðar það.
Sami grauturinn var not-
aður allt námskeiðið og
þurftu nemendurnir að byrja
hvern morgun á að hita
hann upp með höndunum og
setja þar með sál í hann. Síð-
an voru litir látnir dijúpa af
svínshárapenslum ofan í
bakka með grautnum og
vatni. Penslana bjuggu bók-
bindararnir til úr hárum af
kínverskum svínum, sem
aldrei höfðu til Kína komið,
ekki frekar en íslandmosinn
væri frá Islandsströndum.
Litirnir innihéldu uxagall í
mismunandi hlutföllum allt
eftir því hversu miklu vatni
þeir áttu að ryðja frá sér. Að
því búnu voru kambar og
önnur verkfæri notuð til að
búa til mynstur í litina. Lit-
irnir loða við grautinn þar
til pappír sem búið er að
bera bindiefnið alun á er Iát-
inn ofan í bakkann en þá
festist hann á pappírinn.
Með þessari aðferð er hægt
að búa til öll möguleg mynst-
ur sem mörg hver bera sitt
eigið nafn.
Ole Lundberg, sem ferðast
um heim allan til að kenna
marmörun, var einnig feng-
inn til að dæma i bókband-
skeppni sem Félag bóka-
gerðarmanna og JAM-klúbb-
urinn stóðu fyrir í tilefni
þess að eitt hundrað ár eru
liðin frá því að bókagerðar-
menn stofnuðu félag sitt. Ell-
efu bókbindarar tóku þátt í
keppninni sem haldin var í
Qórum flokkum listbók-
bands: tveimur gerðum af al-
skinnsbandi, grunnfalsbandi
og fijálsri aðferð. Bækurnar
sem lagðar voru fram í
keppninni eru til sýnis í
Prenttæknistofnun út nóv-
embermánuð.
Gamalt handverk varðveitt
JAM-klúbburinn var
stofnaður fyrir tæpum tíu
árum upp úr námskeiði sem
tveir Danir að nafni Jacob
Lund og Arne MoIIer Peder-
sen héldu á vegum Félags
bókagerðarmanna fyrir
bókbindara. Hópurinn, sem
sækir nafn sitt til Dananna,
hefur starfað allar götur
síðan með það að markmiði
sínu að varðveita gamalt
handverk og Iæra nýjar að-
ferðir við listbókband. Hóp-
urinn hefur sótt eitt til tvö
námskeið á hverju ári frá
því að klúbburinn var stofn-
aður auk þess sem félagarn-
ir hafa tekið þátt í margri
samkeppninni um listband á
erlendri grund. Þá hefur
Prenttæknistofnun og Félag
bókagerðarmanna einnig
Iagt sitt af mörkum en á
vegum þeirra eru haldin
námskeið þar sem kenndar
eru bæði nýjar aðferðir og
gamlar fyrir þá sem starfa
við prentiðn og grafíska
iðn.
ÞÚ átt að
læra bókband
ÞAÐ kom til með skemmtilegum hætti að Hildur Jónsdótt-
, ir lagði fyrir sig handband, sem hún segir sjálf að fáir
| nenni að standa í. „Við erum að deyja út,“ segir hún
kímin um starfsbræður sína og -systur sem handbinda
bækur.
Þegar hún var rétt rúmlega tvítug lagði hún sig einn daginn og
dreymdi þá að afi sinn, sem hana hefur hvorki íýn- né síðar dreymt,
kæmi til sín og segði si svona: „Þú átt að læra bókband.“ Þá hafði
hún aldrei nokkum tíma hugleitt hvernig bók yrði til. En forvitni
hennar var vakin og innan fárra ára var hún búin að ráða sig á bók-
bandsvinnustofu til að sjá hvort þetta væri eitthvað sem hún gæti
hugsað sér að leggja fyrir sig. Síðan fór hún til Svíþjóðar þar sem
hún starfaði við bókband í tvö ár. Þegar heim kom vatt hún sér í að
læra fagið og tók bæði sveinspróf og meistarapróf í iðninni. Þar
með var framtíðin ráðin og Hildur hefur rekið eigin vinnustofu síð-
an í nóvember 1993 í sama húsnæði og Sigurþór Sigurðsson bók-
bindari.
Það er ævintýri líkast að koma á vinnustofu Hildar ekki síður en
á vinnustofu félaga hennar þriggja í JAM-klúbbnum. Þar eru stórir
skurðarhnífar og pressur og í hillu með götum era geymdir stimpl-
ar sem hún notar þegar hún gyllir á bækurnar. Bækur á mismun-
andi vinnslustigi era á bekkjum og í hillum.
Þekkja hringiðuna
Hún segir það skipta miklu máli að bókbindari hafi í huga að inn-
bundin bók verði sem heild og að kápan, saurblöð og efni bókarinn-
ar spili saman eins og hún orðar það. Til vitnis um það er bókina
Norðurá fegurst áa eftir Björn J. Blöndal en hana batt Hildur inn
fyrir samkeppnina sem haldin var vegna aldarafmælis Félags
bókagerðarmanna og er til sýnis á sýningu Prenttæknistofnunar.
Hildur, sem er alin upp við Laxá í Aðaldal, hefur mikið dálæti á
Morgunblaðið/Þorkell
HILDUR með hringiðubókina sína.
Norðurá í Borgarfirði ekki síður en á Laxá og veiðir í ánum ár
hvert. í Norðurá er svæði sem heitir Stekkur, sem henni finnst
hvað skemmtilegast að veiða í og þá með flugu sem Flórídamaður-
inn John D. Berger hannaði og nefndi Stekkur blár. Flugan sú er
að sögn Hildar fyrsta flugan sem hönnuð hefur verið fyrir Norðurá
og komist í erlendar fluguhnýtingarbækur, en Stekkur er uppá-
haldsveiðistaður Bandaríkjamannsins. Þegar laxinn nálgast flug-
una myndast hringiða á yfirborði vatnsins. A bókarkápunni er
einmitt slík hringiða og segir Hildur að þeir sem þekki svæðið viti
nákvæmlega hvaða stað í ánni hún er að túlka. Flugan á bókarkáp-
unni er auðvitað Stekkur blár og er hún hnýtt af eiginmanni Hild-
ar, Sigurði Héðni Harðarsyni. a
Það eru ekki sög-
urnar sem heilla
heldur bækurnar
sjálfar þar sem
þær standa hlið
við hlið með gyll-
ingu á kili
Morgunblaðið/Ásdís
GUÐLAUG og Ragnar við bókaskápinn. Á borðinu er marmoreraður pappír með páfugls-
mynstri auk nokkurra þeirra áhalda sem notuð eru við þessa ævafornu litunaraðferð.
Þetta er
sköpun
ÞEGAR við höfum virt íyrir okkur útsýnið úr stofuglugga
. þeirra hjóna, Guðlaugar Friðriksdóttur og Ragnars G.
| Einarssonar, dágóða stund og leitt hugann að
listamönnunum sem hafa hreiðrað um sig í nágrenninu
að Álafossi bendir Ragnar á snotran furaskáp með
glerhurðum sem stendur upp við vegg í stofunni. „í þessum skáp,“
segir hann, „era gersemarnar okkar,“ og með það sama gleymum
við okkur í heimi bókanna.
En það era ekki sögurnar sem sagðar eru í bókunum, sem heilla.
Það eru bækurnar sjálfar, innbundnar af þeim hjónum, þar sem
þær standa hlið við hlið hver annarri fallegri, með gyllingu á kili.
Þarna era bækur í pappírsbandi, millimetrabandi og alskinnsbandi,
allt eftir því hvað við hefur átt hverju sinni og hvað hæfir hverri
bók.
List og reynsla
„Þetta er sköpun, ekki síður en önnur list,“ segir Guðlaug og
sýnir hvernig velja verður saman efni til að binda bækurnar inn
með, meðal annars lit leðursins, lit og mynstur á saurblöðunum,
mynstur á kjöl bókanna og stafagerð í gyllingu, svo bókin verði sem
ein samfelld heiid en ekki undir sundurgerðarlistina seld.
Guðlaug lauk sveinsprófi í bókbandi árið 1991 en áður hafði hún
stundað ýmiss konar listnám. Hún segist hafa hvað mest gaman af
pappírsbandinu en þá era bókarspjöldin og kjölur klædd með
skrautlegum handmáluðum pappír, auk þess sem hún velti
samræminu milli leðurs, spjaldapappírs, saurblaða og innihalds
bókarinnar mikið fyrir sér. „Auðvitað hjálpar listnámið til,“ segir
hún í því sambandi og á daginn kemur að hæfileikar hennar njóta
sín víðar en í hennar eigin verkum því hún hefur nýlega verið beðin
um að að velja pappír á kápu sem færi vel við hlýraroð.
„Ragnar hefur reynsluna,“ segir hún svo um bónda sinn en hann
hóf nám í bókbandi árið 1963 tæplega tvítugur að aldri.
Ragnar er alinn upp meðal bókbindara en faðir hans, Einar
Helgason, kenndi bókband til margra ára, bæði við —nriiiin ihiihii
Iðnskólann í Reykjavík og Myndlista- og
handíðaskólann. Föðurbróðir hans, Halldór,
kennir bókband í Námsflokkum Reykjavíkur og
afi hans og afabróðir, Helgi og Olafur
Tryggvasynir, voru báðir bókbindarar. Nú er faðir
Ragnars hættur að binda inn bækur og Ragnar
hefur tekið við munum hans og verkfæram sem og
pappír sem dugar í fleiri bækur en þeim hjónum á
nokkum tíma eftir að takast að koma í band.
Morgunblaðið/Þorkell
SIGURÞÓR Sigurðsson gyllir með blaðgulli en hann er eini bók-
bindarinn á landinu sem notar þá aðferð.
Fallið í stafi
V:
Markmiðið er að
varðveita gomalt
handverk og læra
nýjar aðferðir við
listbókband
Lifað og hrærst með bókum
,Afi var með fornbókaverslun á Amtmannsstígnum sem hann
hafði opna á laugardögum. Þar hittust þessir gömlu karlar sem
söfnuðu bókum. Þar var hægt að panta bækur sem afi leitaði svo að
og hafði tilbúnar viku seinna. Hann átti gríðarlega mikið af bókum
og var með lager úti á Granda," segir Ragnar til gamans. Ragnar
hefur mikinn áhuga á að komið verði á fót góðu prentminjasafni og
koma tækjum, verkfæram og listilega bundnum bókum fóður síns
og afa þar fyrir til varðveislu.
Sjálfur hefur Ragnar lifað og hrærst í heimi bókanna og hann
hefur gert það að ævistarfi sínu að handbinda bækur fyrir bóka- og
tímaritasafnara. Það hefur Guðlaug einnig gert en hún fór fyrir
hvatningu tengdaföður síns í Iðnskólann fyrir tæpum tíu árum til
að læra handband. Síðar hafa þau bæði verið iðin við að stunda
námskeið þar sem þau hafa átt tök á að læra listband.
„Eg ætlaði bara að hjálpa Ragnari en þá sagði faðir hans að það
gengi ekki. Ég yrði að fara og læra þetta almennilega,“ segir
Guðlaug. Nú starfa þau saman á eigin bókbandsvinnustofu í
Mosfellsbænum og hafa alla jafna nóg að gera við að listbinda fyrir
þá sem hafa unun af bókum. a
.+
INNUSTOFAN er á annarri hæð í gömlu húsi í mið-
bænum. Húsnæðið má muna fífil sinn fegurri en það
verður ekki sagt um bækurnar sem eigandi vinnustof-
unnar, Sigurþór Sigurðsson, bindur inn þótt gamlar
séu. Þær hefur hann nefnilega nostrað við af alúð sem
fáum er gefin. Blaðakonan fellur í stafi enda hefur hún aldrei séð
aðra eins dýrgripi.
Hún hefur heldur ekki séð vinnustofu jafnnatins manns. Sérhver
hlutur er á sínum stað og bækur og myndir prýða veggi og bekki af
einstakri smekkvísi. Munirnir era „virðulega gamlir".
Vildi binda bækurnar inn sjálfur
Sigurþór er ættaður frá Vestmannaeyjum en fluttist ungur til
Beykjavíkur. Hann fékk snemma mikinn áhuga á
bókum og varð sem grár köttur í fornbókaverslun-
um borgarinnar. Svo fór að hann ákvað að læra
bókband en hann langaði að binda sjálfur inn þær
bækur sem hann keypti. Síðan hefur bókbandið
verið líf hans og yndi og hann lætur sér ekki detta
í hug að binda inn aðrar bækur en þær sem era
annaðhvort góðar eða fallegar. Viðskiptavinir hans
era margir hverjir ástríðusafnarar og þekktir rit-
höfundar sem hafa gert bækur að ævistarfi sínu
■nOHaaai rétt eins og Sigurþór, þótt á aðra lund sé.
Þegar Morgunblaðsfólk bar að garði Sigurþórs var hann að gylla
innan á bókarkápu Grágásar. Það gerði hann með blaðgulli sem er
ekki nema einn tíuþúsundasti úr millimetra á þykkt.
Enginn í framhalds-
nám í 50 ár
Sigurþór er eini íslendingurinn sem gyllir bækur með blaðgulli
en aðferðina lærði hann í Bretlandi fyrir nokkram áram. Þangað
fór hann í framhaldsnám árið 1994 en þá hafði enginn íslendingur
haldið utan til náms í bókbandi í heil fimmtíu ár. Segir Sigurþór að
íslendingar hafi lítið fylgst með hvað var að gerast í faginu erlendis
og þeir hafi því ekki tileinkað sér framfarir sem höfðu átt sér stað.
Sjálfur hefur hann haldið námskeið fyrir félaga sína í JAM-klúbbn-
um og leitt þá inn í fræði þau sem hann nam í Bretlandi, svo sem
nýjar bandaðferðir og skreytiaðferðir. Þar að auki hefur hann þró-
að sínar eigin aðferðir við bókbandið.
En Sigurþór lætur ekki þar við sitja því hann hefur grúskað í
sögu bókbandsins og skrifað um hana greinar sem birst hafa í tíma-
riti prentai-a. Vonast hann til að geta skrifað um það bók þegar
fram líða stundir. B
Skapgerð er
stundum
órstíðabundin
Skammdegisþunglyndi heitir
afar viðeigandi nafni á ensku,
„seasonal affective disorder"
eða SAD, sem getur merkt
hnugginn eða niðurdreg-
inn. Þeir sem þjást af fyrr-
nefndum hremmingum
finna til þreytu, svartsýni
og pirrings að haust- og
vetrarlagi þegar sólarinn-
ar nýtur ekki lengur við.
En það er ekki bara
skapgerðin sem verður
fyrir áhrifum því nýjar
kannanir benda til þess
að ýmis starfsemi heil-
ans, til dæmis minni,
geti orðið fyrir áhrif-
um líka. Tímaritið
Psychology Today
greinir frá rannsókn-
um Gail Eskes, dokt-
ors í læknisfræði, og samstarfs-
manna hennar í Dalhousie-há-
skóla í Kanada, þar sem kemur
í ljós að þeir sem þjást af árs-
tíðabundnum tilfinningasveifl-
um eigi erfitt með að koma fyr-
irætlunum sínum í verk. Einnig
virðast þeir eiga erfítt með að
nýta sér sjónminnið.
Birtumeðferð
gagnslaus
Helsta ráðið við skammdegis-
þunglyndi er birtumeðferð, eða
sólarljós, sem reynist létta lund
fórnarlamba. Fátt virðist hins
vegar gagnast við minnistapinu,
sem hvorki batnar við birtumeð-
ferð eða sólarljós, en fram-
Þunglyndi
hefur
margvís-
leg áhrif.
kvæmdagleðin virðist hins vegar
skila sér aftur að sumarlagi.
Eskes gerir því skóna að
truflun á heilastarfseminni sé til
komin vegna áhugaleysis sem
fylgir árstíðabundnum tilfínn-
ingakvilla, eða einhvers konar
vanhæfni miðtaugakerfísins.
Hvað sem því líður segir Eskes
skammdegisþunglyndi annað og
miklu meira en það að viðkom-
andi sé túnabundið í lægð.
Ilmur
baði fyrir
herra og
dömur
Apótekið Skeifan,
Apótek Austurbæjar.
Apótek Vesturfaæjar,
Dekurhornið,
Hársýn,
Snyrtivöruverslunin Nana,
Keflavíkur Apótek,
Húsavíkur Apótek,
Selfoss Apótek.
ÞÆR HAFA
T