Morgunblaðið - 25.11.1997, Blaðsíða 4

4 B ÞRIÐJUDAGUR 25. NÓVEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
BÆKUR
BÆKUR
M y n d 1 i s t
SAGA LISTARINNAR
eftir E.H. Gombrich. Þýðandi Hall-
dór Bjöm Runólfsson. Mál og menn-
ing 1997.688 bls.
ÞAÐ hefur næsta lítið farið fyrir
skipulegri útgáfu á efni tengdu al-
mennri listasögu hér á landi Ekki
svo að mér sjáist yfir þýðingu Bjöms
Th. Bjömssonar á bók Broby Johans-
ens, Heimslist - Hversdagslist, fleiri
útgáfubókum Máls og menningar,
svo og Fjölva, en þar er yfirleitt um
brotabrot og ágripskenndan fróðleik
á miklu efni að ræða.
Hið sígilda rit E.H. Gombrichs
„Saga listarinnar", sem fyrst kom
út 1950, er hins vegar ein skilvirk-
asta og metnaðarfyllsta útgáfa þró-
unarsögu myndlistar sem litið hefur
dagsins ljós í heiminum. Til marks
hefur hún verið endurútgefin 16
sinnum og iðulega í endurbættu
formi. Þá er hún mjög víða notuð
við kennslu í framhaldsskólum og
mun sú bók sem einna helst er stuðst
við í íslenzkum skólum. Trúlega
hefur þá enska útgáfan verið mest
notuð, en fram má koma að hún
er einnig til á dönsku og var fyrst
útgefin af Steen Hasselbalch Forlag
1953 í þýðingu Palle Lauring, end-
urútgefin með viðauka og í öðru
formi af Gyldendal 1972, í þýðingu
Palle Lauring og Hannemarie Ragn
Jensen, og er einmitt í eigu skrif-
ara. Hún er nær 200 síðum styttri
en íslenzka útgáfan sem segir
nokkra sögu um stöðuga viðbót og
endurnýjun. Af öllu má ráða að
bókin hefur þótt hin nýtasta í Dan-
mörku og að þeir hafí verið ólíkt
fljótari að taka við sér en við hér á
útskerinu, enda til skamms tíma
nær ekkert hugað að þessum þætti
í menntakerfínu og opinber menn-
ingarstefna um sjónlistir vart sýni-
leg.
Það mætti kannski álykta, að það
sé öðru fremur byltingu í prenttækni
að þakka, að mögulegt hefur verið
að ráðast í útgáfu bókarinnar, og
að það hafí verið íslenzkum forlögum
ofviða fram að þessu. Nær lagi er
þó að áhugi á listasögu hafí aukist
til muna á undanfömum árum og
menn skynji betur _ og betur að á
vettvanginum hafa íslendingar verið
langt á eftir öðrum þjóðum Evrópu.
Það hefur eðlilega skapað mun meiri
þörf fyrir útgáfu upplýsingarita um
listir, er skrifari þó nokkuð viss um
að hefðum við verið jafnsnöggir og
fyrrum herraþjóð okkar væri útgáfan
jarðbundnu máli bókin er úr garði
gerð frá hendi höfundarins þ.e.
Gombrichs og það mun eiga drjúgan
þátt í vinsæidum hennar. Hér var
eldhuginn Palle Lauring rétti mað-
urinn varðandi dönsku útgáfuna en
hann þýddi og skrifaði fræðibækur
á mjög alþýðlegu og fijóu máli. Var
löngu orðin þjóðsaga í heimalandi
sínu er hann lést háaldraður á sl.
ári. Og þó ég hafí í fljótu bragði
lítið út á þýðingu Halldórs Björns
Runólfssonar að setja, er málið á
köflum flúraðra og einnig á köflum
strembnara eins og kenni þreytu og
þá einkum í eftirmála í lokin. Þar
og víðar hefði hann mátt fara spar-
legar með lýsingarorð og skáldlegar
útlagningar. Að þvinga nemendur
undir akademískan aga í teikningu
„indordne sig under de traditionelle,
dræbende tegneövelser" eins og það
er orðað í dönsku þýðingunni er
nokkuð annað en að beita heila-
þvottaaðferðum eins og það heitir í
þýðingu Halldórs. Og að nota orðið
merla er sá danski notar „flimre"
telst öllu skáldlegra, þótt það sé í
sjálfu sér rétt. Hér hefur uppruna-
lega orðið sennilega verið „vibrere"
sem er oft notað yfír sjónrænan titr-
ing á myndfleti. Menn eiga einmitt
að forðast að setja sig í stellingar
við útlagningu hugtaka, en það er
oftar en ekki háttur íslenzkra list-
sögufræðinga, og hér hefði Halldór
mátt hafa þýðingu Laurings til hlið-
sjónar. En að öðru leyti hefur Hall-
dór unnið afar gott verk og þýðingin
í heild ekki svo lítið afrek. Eftirmál-
inn er sök sér fyrir mikinn lærdóm
í rökfræði því höfundurinn fellur
hvergi í þá freistni eð leiða lesand-
ann í allan sannleika um hið eina
og rétta eða prédika. Gerir sér þvert
á móti grein fyrir fallvaltleika hrað-
soðinna kenninga, en á þeim hefur
aldrei borið meira en á seinni árum
og þá einmitt heilaþvotti um leið.
Hann vísar m.a. til frægrar setning-
ar John Russel Taylor, er skrifaði í
The Times 1988 „Fyrir 15-20 árum
vissum við allvel við hvað við áttum
með „nútímalegur" eða „módern"
og nokkurn veginn við hveiju við
mættum búast ef við förum á sýn-
ingu sem sögð var framúrstefnuleg.
En að sjálfsögðu búum við núna í
ijölþættum heimi þar sem fram-
sæknasta listin, sem sennilega er
póstmódernísk, getur verið sú hefð-
bundnasta og mest gamaldags.“
Hinn nær tíu ára framsláttur fell-
ur líkast hnífí í smjör að umræðu
dagsins síðustu vikurnar, og sjálf
bókin mun væntanlega gera það um
langa framtíð.
Bragi Ásgeirsson
Fróðleikur um list
löngu uppurin og fágæti í höndum
eigenda sinna. Hins vegar höfum við
ekki fylgt hinni öru þróun í útgáfu
handhægra listaverkabóka á allra
síðustu árum og erum um margt enn
í skrautútgáfu- og skrumpésafarinu.
Útgáfa listasögu Gombrichs
markar hér vonandi þáttaskil, en hún
er í afar handhægu broti og frá öllu
þannig gengið að lesandi er fljótur
að átta sig á efninu og nálgast þann
fróðleik sem hann æskir hveiju sinni.
Og með hliðsjón af hinu víðfeðma
efni og að hún er heilar 688 síður
fer merkilega lítið fyrir henni handa
á milli. Þá eru síðumar afar vel nýtt-
ar án þess að um ofhlæði sé að
ræða, hið mikilvægasta er þó hve
hlutlægur upplýsandi öfgalaus og
skilvirkur frásagnahátturinn er, sem
gerir það að verkum að hinn mikli
fróðleikur rennur ljúflega í lesand-
ann. Eykur honum til muna forvitni
um vettvanginn. Þá er afar mikið
af fallegum og vel völdum litmyndum
á síðunum sem gerir bókina hreina
nautn í höndum hvers þess sem
kenndir hefur fyrir litum og formum.
Jafnframt hlýtur hún að auka mörg-
um ófróðum áhuga og dýpka al-
mennan skilning á þýðingu sjón-
mennta sem grunneiningu og undir-
stöðu hvers menningarþjóðfélags frá
upphafí vega.
Hér er þannig um afar mikilvæga
bók að ræða sem þarf helst að vera
til á hveiju heimili og þó einhveijir
kunni að meina að útgáfan beri
fullseint að er um undirstöðufróðleik
að ræða sem úreldist ekki, auk þess
sem hún hefur verið í stöðugri end-
urskoðum frá upphafi. þannig er
mikill munur á dönsku útgáfunni
frá 1972 sem er hin tólfta í röðinni
og þeirri íslenzku, sem er hin sext-
ánda, að auki eru litmyndir mun
fleiri og prentun betri. Það sem
máli skiptir er á hve almennu og
Dauður eða lifandi?
NÝJASTA skáldsaga Steinunn-
ar Sigurðardóttur heitir Han-
ami, sagan af Hálfdani Fergus-
syni. Er þetta fyrsta skáldsaga
hennar síðan Hjartastaður kom
út 1995 en fyrir hana hlaut hún
íslensku bókmenntaverðlaunin.
„Hanami fjallar
um sendibílstjóra að
nafni Hálfdan
Fergusson," segir
Steinunn, „voðalega
fínan náunga sem er
fjölskyldufaðir á Sel-
tjarnarnesi. Honum
er margt til lista lagt,
sérstaklega það að
skreyta tertur en á
því sviði er hann mis-
skiiinn. Á uppboði í
Tollvörugeymslunni
sannfærist hann
skyndilega um að
hann sé dáinn. Af við-
brögðum fjölskyldu
hans og vina er svo
hins vegar alls ekki.
Hálfdan reynir ýmislegt til þess
að láta fólk vita að hann sé dauð-
ur en ekkert gengur þar til hann
ákveður að koma bara út úr
skápnum. Það hefur auðvitað
ekki tilætluð áhrif. En svo koma
tveir vinir honum til bjargar með
frábærri áætlun um að setja
dauða hans á svið og smygla
honum svo burt til Japan.“
Steinunn tileinkar bókina
Magnúsi S. Magnússyni atferlis-
sálfræðingi sem sagði henni sögu
af manni sem svona var ástatt
um. „Jú, þetta er nefnilega til.
Sumt fólk er haldið
ranghugmyndum
sem þessum, það
heldur að það sé dáið.
Þegar ég heyrði af
þessu varð ég alger-
lega heltekin af þess-
ari hugmynd og
skrifaði strax kafla í
bókina á meðan ég
var að skrifa Hjarta-
stað. Síðan hélt ég
áfram með bókina
sama dag og ég klár-
aði Hjartastað, gat
hreinlega ekki beð-
ið.“
Steinunn segist
ekki hafa skoðað
nein alvöru dæmi um
svona fólk áður en hún skrifaði
söguna. „En það eru örugglega
til mun lygilegri sögur en þessi
sem ég hef skrifað. Ég ætla að
kynna mér það núna.“
En hvað skyldi titill bókarinn-
ar þýða, Hanami?
„Hanami þýðir blómaskoðun á
japönsku. Þegar kirsubeijablómin
springa út á vorin þar halda þeir
dýrlega veislu undir tijánum.
Hálfdan lendir í svona veislu fyrst
þegar hann kemur til Japan. Hann
sofnar í rútunni á leið til Tókýó
og þegar hann vaknar er blóma-
breiða fyrir rúðunni og hann held-
ur bara að hann sé kominn upp
til himna.“
Hér á eftir fer brot úr sögunni
þar sem Hálfdan ræðir við konu
sína um andlát sitt.
að er mikið búið að hringja
í mig, veistu það, sagði
hún höst, og nú er þetta
líka komið í vinnuna til
mín. Það er þokkalegt að þú gang-
ir um bæinn og segir hveijum sem
hafa vill að þú sért dauður.
Þú ættir þó að meta við mig að
ég sagði þér það fyrst.
Þú ert með óráði.
Sko ekkert svona.
Ójú einmitt svona, sagði hún og
lagði höndina á hjartastað manns-
ins.
Það slær Hálfdan.
Ja ég skal ekkert um það segja.
Hvernig getur hjartað slegið í
dauðum manni?
Slátturinn sem slíkur breytir
engu.
Ég segi þér að það slær. Viltu
láta lækni skera úr um það?
Það þarf ekki, sama hvort það
slær eða ekki, þá er ég náttúrlega
eitthvert sérstakt dæmi. Ég veit vel
að það er ekki algengt að fólk geti
frílystað sig svona þegar allt er
komið í kring.
Af hveiju reynirðu þá ekki að
minnsta kosti að vera ánægður með
það í staðinn fyrir að vera svona
gijótfúll.
Værir þú ánægð með að vera
dáin Bekka, segðu mér það í hrein-
skilni.
Það er hlutur sem ég mun ekki
komast að í þessu lífi, eins og þú
ímyndar þér að þú hafir gert.
Nú ert þú að verða ósvífin.
En hvað ert þú þá? Ha? Það er
ekki heil brú í neinu hjá þér. Hef-
urðu til dæmis hugsað út í af hveiju
þú notar smokk ef þú ert dauður?
Gæti dauður maður gert lifandi
konu ólétta?
Sæðið gæti verið lifandi þó ég
sé það ekki.
Já hefurðu heyrt það?
Það er margt sem er þótt það
hafi ekkert heyrst um það. Segjum
nú að það væri lifandi þá gæti ég
í versta falli gert þig ólétta að
skottu eða móra.
Úr Hanami
Eftirminni-
legir menn
SÖNGUR lýðveldis — Um félags-
skap við menn er eftir Indriða G.
Þorsteinsson.
í bókinni segir
Indriði frá kynn-
um sínum af
ýmsum eftir-
minnilegum
mönnum sem eru
margir og ólíkir:
Karl Magnússon,
járnsmíðameist-
ari á Akureyri,
Guðmundur
Halldórsson, rit-
höfundur frá Bergsstöðum, Sigur-
jón Jónasson (Dúddi) á Skörðugili,
Kristján frá Djúpalæk, Stefán
Bjarman, þýðandi á Akureyri,
Björn Egilsson frá Sveinsstöðum,
sr. Eiríkur J. Eiríksson, fyrrver-
andi þjóðgarðsvörður á Þingvöll-
um, Jón Helgason, prófessor í
Kaupmannahöfn, Halldór Laxness,
Bergur Pálsson, fulltrúi, Eggert
Stefánsson, söngvari, Jónas Jóns-
son frá Hriflu, Hermann Jónasson
og Eysteinn Jónsson. í bókinni er
einnig að finna þætti um menningu
og hugleiðingar um þjóðmál.
Útgefandi er Skjaldborg. Söng-
ur lýðveldis er 200 bls. Leiðbein-
andi verð er 3.480 kr.
Steinunn
Sigurðardóttir
Indriði G.
Þorsteinsson '