Morgunblaðið - 11.03.1999, Blaðsíða 51

MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
FIMMTUDAGUR 11. MARZ 1999 51^
kvæma skapgerð og innri mann
sem alltaf var tilbúinn með hjálp-
andi hönd.
Afabörnin áttu hug hans allan
eins og vel kom fram þegar um þau
var rætt.
Við hjónin þökkum Andrési og
Pálínu góð ár og góðar minningar
og vottum fjölskyldunni allri okkar
innilegustu samúð og biðjum góðan
guð um að veita þeim styi’k á erfið-
um tímum.
Ólöf Elín Davíðsdóttir, Egill
Skúli Ingibergsson.
Þegar vinur minn og Oddfellow-
bróðir, Andrés Kristján Guðlaugs-
son, er kvaddur koma upp í hugann
mai-gar góðar stundir, meðal ann-
ars á bökkum Haukadalsár í Döl-
um.
Maðurinn hafði fyi’ir löngu vak-
ið athygli mína. Svipurinn hreinn,
hárið mikið og fagurlega liðað,
brosið breytt og augun skær og
lifandi af áhuga. Ekki urðu þó
kynnin nánari en almennt gerist
meðal stúkubræðra fyrr en hann
varð þess áskynja að ég hafði með
eftirsjá orðið að hætta laxveiði í á
sem ég hafði veitt í um árabil.
Bauð hann mér að veiða ásamt fé-
lögum mínum í þeirri á sem hann
hafði vitjað áratugum saman. Það
var upphaf árlegra veiðiferða sem
stóðu í tvo daga en hlakkað var til
næstu þrjú hundruð sextíu og
þrjá.
I upphafi veiddi Andrés lang-
mest okkar félaga. Var jafnvígur
á flugu og maðk og þekkti ána út
og inn, hvern hyl og hvern streng
frá vatni til sjávar. Hann var
óspar á að segja okkur til. Hvern-
ig þar skyldi standa og hvernig
kasta og svo fór að við fórum með
árunum að nálgast hann í afla.
Þeim mun meiri varð gleði
Andrésar sem okkur gekk betur
námið og æfingin. Þessir tveir
dagar á ári með þeim Pálínu og
Andrési verða okkur veiðifélögun-
um ógleymanlegir.
Nú er það svo að samverustund-
ir veiðifélaga við laxveiðiá eru ekki
ýkja margar. Að morgni og eftir
hvíld heldur hver á sitt veiðisvæði
og sjaldgæft að leiðir skerist. En í
morgunsárið þegar lagt er af stað
er spáð í veðurhorfur, vatnshæð og
hita, skýjafar og vind. Það er
stund eftirvæntingar. Þá var gam-
an að ræða við Andrés og heyra
hann segja frá reynslu sinni. Það
var hans fjársjóður. En að kvöldi
var stund frásagna af atburðum
dagsins, sigrum eða vonbrigðum.
Menn lögðu eyrun eftir því sem
fyrir Andrés hafði borið. Það mátti
alltaf eitthvað af því læra. Mér
verður Andrés jafn eftirminnileg-
ur þegar hann stikaði af stað frá
veiðihúsinu á sitt svæði og þegar
hann kom til baka með báðar
stangirnar og lax í hvorri hendi.
Haukadalsgusturinn kembdi faxið
á honum grásprengt og brosið um
allt andlit. Þá var Andrés sæll og
naut tilvemnnar.
Á heimleið úr Haukadalsá var
gjarnan komið við í sumarbústað
þeima Pálínu og Andrésar við
Meðalfellsvatn. Þar blasti við önn-
ur hlið Andrésar. Allt er þar svo
smekklega og snyrtilega skipulagt
að aðdáun vekur og hver hlutur,
stór og smár, svo vel gerður að un-
un er að skoða. Það er handbragð
húsbóndans. Allt smíðaði hann
sjálfur, allt lofar skaparann. Síðast
sýndu þau okkur viðbætur utan-
húss, sem enn var ekki lokið. Ekki
auðnaðist Andrési að njóta þeirra
handarverka sinna, en þarna nutu
þau hjón þess að taka á móti gest-
um og veita af rausn.
Ekki granaði okkur veiðifélag-
ana þegar við skildum við Hauku
sl. sumar að sú yrði síðasta veiði-
ferð okkar saman. Að vísu má við
öllu búast þegar menn komast á
þennan aldur. Nú verða ferðirnar
með öðram hætti og fátæklegri.
Leiðtoginn er horfinn.
Við Benta sendum Pálínu og fjöl-
skyldu þeirra innilega samúðar-
kveðjur.
Valgarð Briem.
+ Björn Egilsson
fæddist á
Sveinsstöðum f
Tungusveit í Skaga-
firði 7. ágúst 1905.
Hann lést á sjúkra-
húsinu á Sauðár-
króki 2. mars síð-
astliðinn. Foreldrar
hans voru hjónin
Egill Benediktsson,
f. 13.5. 1877, d. 23.2.
1960, og Jakobína
Sveinsdóttir, f. 15.2.
1879, d. 13.1. 1947,
búandi á Sveins-
stöðum 1904-1919
og aftur 1925-1935. Systkini
Björns eru Guðlaug, f. 7.8. 1905,
tvíburasystir, búsett á Sveins-
stöðum o.v., d. 3.5. 1982, Sig-
urður, f. 2.11. 1911, bóndi á
Sveinsstöðum og í Stekkjar-
holti, d. 19.8. 1975, (Þorgerður)
Ingibjörg, f. 3.11. 1913, hús-
freyja á Sauðárkróki, Sveinn, f.
14.10. 1914, húsasmiður í
Fornvinur minn, Björn Egilsson,
hvarf í eilífðarfjarskann í þann mund
sem geislar morgunsólai’innar lýstu
upp Skagafjörð hinn 2. mars. Er ég
frétti af brottför hans af heimi komu
upp í hugann fjölmargar myndir frá
ánægjulegum kynnum okkar fyrr og
síðar. Samt var hann allmiklu eldri
og var, til dæmis, orðinn fulltíða
maður sem sótti ljósmóðurina, þegar
Indriði G. fæddist, svo sem hann
gjarna minntist síðar á ævinni.
Ég ólst upp í nágrenni við hann og
dvaldist um skeið á heimili hans,
þegar ég var í farskóla hjá þeirri
stórmerku konu, Ingibjörgu Jó-
hannsdóttur, sem lengi fékkst við
bai-nakennslu í Lýtingsstaðahreppi.
Á þeim tíma fékk ég að hjálpa Birni
við að reka hross í haga og bera vatn
í fjárhús. Við slík tækifæri fékk ég
líka að heyra fornar sögur og marg-
vísleg spekimál af vörum þessa stór-
fróða manns. Og þótt leiðir skildu
rofnuðu aldrei kynni okkar að fullu.
Ég frétti af fjölþættum störfum hans
við að setja upp girðingar á hálend-
inu vegna sauðfjárveikivarna og síð-
an stunda þar varðgæslu í mörg
sumur í nágrenni jöklanna. Hann var
jafnan glaður og reifur, röskur og
einstaklega frár á fæti. Sem dæmi
má nefna að eitt sinn hljóp hann yfir
Nýjabæjarfjall um hávetur og fór
svo létt með það, að hann blés vart
úr nös. Hann var bóndi á Sveinsstöð-
um um áratuga skeið og á þeim ár-
um frétti ég af honum sem harðdug-
legum sveitarstjórnannanni, sýslu-
nefndarmanni og oddvita Lýtinga.
Þá lét hann reisa skólahús í sveit
sinni af miklum myndarskap, af þvi
að hann vildi tryggja börnum og
unglingum þá bestu aðstöðu til
mennta og menningar sem völ væri
á. Um árabil fylgdist ég með því,
hversu vakinn og sofinn Björn var í
margvíslegum störfum fyrir Sögufé-
lag Skagfirðinga. Hann vildi stuðla
að mannúð og menningu og einu
sinni gaf hann stórfé til að bjarga
kirkju Mai’íu guðsmóður á Hofstöð-
um frá eyðileggingu. Þá las ég eftir
hann greinar og frásagnaþætti í
blöðum og tímaritum um langt ára-
bil. Hann skrifaði svo snjallt og fag-
urt mál að það hlaut að vekja eftir-
tekt. Talsvert af sagnaþáttum hans
gaf Sögufélagið út á bók fyrir fáum
árum og nefnist verkið Gengnar göt-
ur. Mætti gjarna birta meira af rit-
smíðum hans.
Ég fylgdist ekki aðeins með þess-
um vini mínum úr fjarlægð, heldur
kom hann gjarna í heimsókn til mín
á seinni áratugum og hafði þá frá
mörgu að segja líkt og þegar ég bar
með honum vatn í fjárhúsin forðum.
Slíkar heimsóknir þessa hressilega
og fjölfróða manns hafa orðið mér
ógleymanlegar og fyrir þær og alla
tryggð hans ber sannarlega að
þakka. í fáum orðum sagt, þá er
Björn Egilsson í hópi merkustu og
eftirminnilegustu fulltrúa þúsund
ára þjóðmenningar sem ég hef
kynnst. Slíkur maður deyi’ ekki í eig-
inlegum skilningi, heldur hverfm-
hann inn í birtu morgunsólarinnar
Reykjavík. Auk
þess átti Björn liálf-
bróður, Steinþór
Helgason, f. 12.6.
1909, fisksala á
Akureyri, d. 5.4.
1994.
Björn ólst upp á
Sveinsstöðum og
var bóndi þar
1935-1945 og aftur
1949-1972. Hann
gegndi ýmsum
trúnaðarstörfum
fyrir sveit sína, var
m.a. oddviti Lýt-
ingsstaðahrepps
1956-1968 og sýslunefndarmað-
ur sama hrepps 1971-1978.
Hann var kjörinn heiðursfélagi
Sögufélags Skagfirðinga 1985
og heiðursborgari Lýtings-
staðahrepps. Hann var ókvænt-
ur og barnlaus.
títför Björns verður gerð frá
Goðdalakirkju í dag og hefst at-
höfnin klukkan 14.
og heldur þar áfram göngu sinni og
eilífri þekkingarleit. Honum skal að
lokum þökkuð samfylgdin og árnað
heilla á vegferðinni nýju.
Blessuð sé minning hans.
Jón R. Iljálmarsson.
Sérhver ferð hefst á einu skrefi,
segir kínverskt máltæki, og nú hefur
góðvinur og sveitungi, Björn Egils-
son frá Sveinsstöðum, lokið hinu síð-
asta á langri og farsælli ævi. Með
honum hverfur á braut einn af sveit-
arhöfðingjum Skagafjarðar, sér-
stæður um margt til hinstu stundar.
Um áratuga skeið var Bjöm heimil-
isvinur okkar á Brúnastöðum og bar
jafnan með sér glaðværð og léttan
andblæ sem átti drjúgan þátt í að
skapa margar notalegar samveru-
stundir. Fyrir tvennt mun hans oft-
ast minnst, annars vegar fræði-
mennsku og ritstörf en hins vegar
ferðalög um byggðir jafnt sem
óbyggðir. Haustið 1968 fór ég í aðal-
göngui’ í fyrsta sinn og þá í Vest-
flokk en faðir minn sem féll frá
snemma það ár hafði verið þar fastur
liðsmaður í áratugi. Gangnaforing-
inn lagði til á mánudagsmorgni að ég
yrði samferða Bimi en hann hafi
jafnan það hlutverk, sem ekki var
alltaf það auðveldasta, að annast
trússahestana en þeir voru ýmist
teymdh’ í lest eða reknh’ þegar það
hentaði. Þar komst ég í kynni við
hinn þaulreynda og gagnkunnuga
fjallamann. Hann fræddi mig um
hina gömlu hefð sem hafði fylgt
göngum og smalamennsku á Eyvind-
arstaðaheiði, venjur og vinnubrögð
sem lítið höfðu breyst í áratugi.
Hann þekkti örnefni öll og kennileiti
og kunni margar sögui’ og sagnir og
var örlátur að miðla af þessari þekk-
ingu sinni. Ég hafði ekki áður komið
að Hraunlæk né sofið á moldargólfi
með klyftöskur við aðra hlið og
hundinn við hina, en var svo lánsam-
ur að kynnast þessum lífsháttum í
nokkur ár og eignast dýrmætar
minningai- sem vel munu geymast.
Þarna naut Björn sín vel, þetta var
hans líf og list, smalaferðh’, göngur
og eftirleitir á heiðum uppi voru rík-
ur þáttur í lífshlaupi hans og einnig
önnur ferðalög, sumar jafnt sem vet-
ur, ýmist á hestum eða fótgangandi.
Þrátt fyrir mörg löng ferðalög á
hestum og langa búskaparsögu held
ég að Björn hafi verið það sem
stundum er kallað „ekkert mikið fyr-
ir skepnur". Uppruni hans og að-
stæður sköpuðu ramma fyrir lífs-
hlaupið en mig grunar að „fýsnin til
fróðleiks og skril'ta“ hafi verið sterk-
ari þáttur í eðli hans en hversdags-
leg bústörf og ekki er ég grunlaus
um að löng og tíð ferðalög hans,
einkum um hálendi landsins, hafi
verið aðferð hans til að efla andans
þrótt og losa um taum hugarflugsins.
Björn gegndi mörgum trúnaðar-
störfum og hafði mikinn metnað fyr-
ir sína sveit. Hann var sýslunefndar-
maður í mörg ár, oddviti hreppsins í
tólf ár og fjallskilastjóri um skeið. Þá
sinnti hann málefnum kirkjunnar af
mikilli alúð, var meðhjálpari í Goð-
daiakirkju og safnaðarfulltrúi um
langt árabil. Þegar ég tók við starfi
fjallskilastjóra um 1970 átti ég hauk
í horni þar sem Björn var. Hann að-
stoðaði mig eftir fongum, tók að sér
hluta af innheimtu og uppgjöri, sagði
að þetta munaði sig engu þar sem
hann væri að selja bækur í leiðinni,
en í fjölda ára dreifði hann og seldi
rit Sögufélags Skagfirðinga um
framanverðan Skagafjörð og lagði að
baki marga kílómetrana á þeim jafn-
fljótum í þeim erindum. Björn var
mikill bókamaður og lestrarhestur,
fróður um fólk og ættarbönd og
hafði ætíð á hraðbergi tilvitnanir úr
ýmsum trúar- og fræðiritum. Hann
átti gott bókasafn sem hann gaf Lýt-
ingsstaðahreppi árið 1973 og er
varðveitt í Sveinsstofu í félagsheimil-
inu Árgarði. Ber það órækan vitnis-
burð um hlýhug hans í garð sveit-
unga sinna og þar gefur einnig að
líta andlitsmynd af Bimi teiknaða af
Jóhannesi Kjarval. Björa fluttist á
dvalarheimili aldraðra á Sauðárkróki
1991 og bjó þar lengi einn í herbergi
en var á sjúkradeild síðustu misser-
in. Oft heimsótti ég hann þarna útfrá
og jafnan bauð hann mér sæti við
skrifborðið sitt og lét þess getið um
leið að þar mætti líta hans einu jarð-
nesku eigur. Mátti greinilega skilja
að fyi-ir utan fót og fæði væru þessir
munir Jjeir sem síst væri hægt án að
vera. Eg kveð vin minn með söknuði,
okkar „bláu dalir“ sjá nú á eftir ein-
um af sínum bestu sonum.
Sigurður Sigurðsson.
Bjöm Egilsson fi’á Sveinsstöðum
er látinn, níutíu og þriggja ára. Hann
andaðist á sjúkrahúsinu á Sauðái’-
ki’óki úr iungnabólgu, en hafði á sinni
löngu ævi sjaldan orðið misdægurt.
Dauða hans bar þannig að höndum,
að hann fékk inflúensu og lungna-
bólgu upp úr henni, eins og oft vill
verða. Þegar lungnabólgan fór á
Björn bað hann lækna að láta hana
afskiptalausa, enda væri nóg lifað.
Þetta er sagt hér af þvi atvikið lýsir
æðruleysi Bjöms nokkuð.
Bjöm dvaldi mörg síðustu ár æv-
innar í góðu yfirlæti á Elliheimili
sjúkrahússins, skrifaði nokkuð fram-
an af en virtist bíða síðan þess óhjá-
kvæmilega. Hann var af nokkuð
stórri fjölskyldu, en sat að lokum
einn ættmenna á Sveinsstöðum og
hafði foður sinn lengi hjá sér, farlama
mann eftir slag. Ég man vel Björn á
þessum árum, glaðværan og svolítið
heimspekilegan í tali. Hann sagði vel
frá mönnum og við urðum snemma
vinh’ á þessum tíma. Það hélst síðan
þótt samverustundir yrðu strjálar
hin síðari ár. Mér fannst Björn dofna
með árunum og má vera að það sé
ekki nema eðlilegt. Ég hafði orð á því
við hann sjálfan, að mér fyndist hann
vera farinn að draga tjöldin fyrir
merkilega og frjóa sál. Hann svaraði
engu um það, enda heyrði ég hann
aldrei tala um sjálfan sig eða út frá
sér.
Bjöm var bóndi og fræðimaður og
unni öllum fróðleik mikið. Hann
skrifaði fjölmargar greinar um æv-
ina, sem báru keim af því, að þar
væri athugull maður á ferð. Nú ný-
verið kom út bók eftir hann með safni
af frásögnum. Lengst verða þó mun-
uð oddvitastörf hans fyrir Lýtinga,
sem hann vann af alúð bóndans hvað
landið snerti og umhyggju hvað fólk-
ið snerti. Hann reyndist sveitungum
sínum þarfur maður í oddvitastöð-
unni, enda var hann oft ekki nefndur
annað en oddvitinn. Sveit Lýtinga er
kyrrlát og féll vel að skaplyndi
Björns. Er vonandi að sveitin haldi
áfram að kenna sig við Lýtinga þótt
öllu sé nú steypt saman og hvergi
fritt fyrir gróðaplönum og fólk í
sveitinni muni Björn enn um hríð.
Um sinn lagði Bjöm Egilsson leið
sína til Reykjavíkur um jól og áramót
til að hitta skyldfólk sitt og örfáa vini,
en sagði að erindið væri að finna
höfðingja, þ.e. menn í kansellíum, og
sýndi oddvitatösku sína því til sann-
indamerkis. Þannig vann hann fyrh’
hrepp sinn um leið og hann sinnti
persónulegum erindum. Alltaf var
gaman að fá Björn í heimsókn. Þá
sagði hann mér oft frá ættfólki mínu
nyi’ðra og kvöldið var kyrrlátt yfir
góðum minnum. Hann sagði líka frá
öðru fólki sem mikilsvert var að
heyra um. Ungur fór hann að Mæli-
BJORN
EGILSSON
felli til séra Ti-yggva Kvaran og
Önnu konu hans. Séra Tryggvi var
vel menntaður maður, skáld og bó-
hem og segja má að skólar Björns
hafi verið á Mælifelli. Vegurinn um
Kjöl lá eiginlega um hlaðið á prests-5**
setrinu og þar sá Björn menn koma á
hestum sínum, ýmist að leggja af
stað á Mælifellsdal eða að koma að
sunnan yfir fjöll. Orðræða prestsins
og ferðalangamir voru allt liður í
menntun unga mannsins, sem síðar
ferðaðist sjálfur um fjöll og firnindi,
ýmist einn í leitum eða með ferðafé-
lögum. Eftir Mælifellsdvölina hélt
hann til sjóróðra á Suðumes á vetr-
um, en hafði áður riðið Kjöl með séra
Tryggva og Önnu, sem fóm til að
hitta bróður Önnu, Egil Thorarensen
á Selfossi.
Björn var mjög hrifinn af séra-*»■
Tryggva á Mælifelli. Og ég sagði oft-
ar en einu sinni við Bjöm að hann
ætti að skrifa ævisögu hans, eða
þætti um hann. Svo mikið er víst að
þeirra tími kemur ekki aftur, enda
spiluðu þeir ekki einu sinni á harm-
oniku. Þegar Björn lýsti sóknar-
prestinum sagði hann einfaldlega:
Hann færði mikla persónu. Svona
lýsingu notaði Björn yfu’leitt ekki um
aðra. Við áttum tvo aðra presta í hér-
aðinu, sem voru sérlegir í háttum og
sögur fóru af, bæði fyrir að vera
miklir guðsmenn og miklar mann-
eskjur. Það voru þeir séra Hallgrím-
ur Thorlacius og séra Lárus á Mikla-
bæ. En fyrir Björn var aðeins einn
kennimaður, sóknarpresturinn hans^n
Hjá honum kynnti hann sér lítilshátt-
ar guðspeki og gekk um síðar á æv-
inni og sagði að ég og einhvejir fleiri
vinir hans væru hundheiðnir. Héðan
af verður að láta gott heita.
Ég tók snemma eftir því að sumii’
sveitungar hans töldu hann heldur
ógóðan höfund, sem skrifaði of mikið
um smálega hluti. Margir okkar voru
ekki á sama máli og Björn sjálfúr lét
allt svona tal eins og vind um eyryn
þjóta. Hann var stórrithöfundur að
því leyti. Frá fyrstu tíð féll mér allt
vel sem hann skrifaði og saknaði þess®
eins að hann skyldi ekki skiTfa meira.
Hann var athugull og skynsamur í
tali og mjög efth'tektarsamur á orð
og orðatiltæki. Þannig var hann vel
gerður frá náttúrunnar hendi á sviði
orðræðu og skrifa.
Ég hef fylgst með Lýtingum hátt í
þrjá fjórðu aldar og lagt mig eftir að
lesa það sem um þá hefur verið skrif-
að. Bjöm Egilsson er ekki afkasta-
mikill í þeim hópi. En hann hefur
skrifað meira um Lýtinga en almennt
hefur tíðkast á vorum tímum. Þakk-
arvert er hvað mikið hefur verið ritað
um Skagfirðinga bæði fyrr og síðar. í
sjálfu sér eiga Lýtingai’ þar ekki
stóran hlut að máli. Þeir voru bænd-
ur og ekki einu sinni miklir bændur.
En aliir eiga sögu. Sumt af henní^*
skrifaði Bjöm en annað er horfið
með honum dánum. Megi hann hvfla í
friði þar sem ættjörðin og sagan
stóðu honum næst. Menn geta farið
víða og yfirgefið sinn kæran blett, en
þeir koma alltaf aftur.
Indriði G. Þorsteinsson.
Skila-
frestur
minning-
argreina
EIGI minningargrein að birt-
ast á útfarardegi (eða í sunnu-
dagsblaði ef útför er á mánu-
degi), er skilafrestur sem hér
segir: I sunnudags- og þriðju-
dagsblað þarf grein að berast
fyrir hádegi á föstudag. í mið-
vikudags-, fimmtudags-, föstu-
dags- og laugardagsblað þarf
greinin að berast fyrir hádegi
tveimur virkum dögum fyrir
birtingardag. Berist grein eftir
að skilafrestur er útrunninn
eða eftir að útför hefur farið
fram, er ekki unnt að lofa
ákveðnum birtingardegi. Þar
sem pláss er takmarkað getur
þurft að fresta birtingu greina,
enda þótt þær berist innan hins
tiltekna skilafrests.