Morgunblaðið - 23.11.1999, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 23. NÓVEMBER 1999 B 5
BÆKUR
Ársrit um norrænar bókmenntir 1999
Landsmálablöðin
og amma mín
STULKA með fingur heitir fjórða
skáidsaga Þórunnar Valdimar-
Svana-
söngur
ritstjórn-
arinnar
ÚT er komið ársritið Nordisk litt-
eratur 1999 en það hefur m.a. að
geyma yfirlitsgreinar um norræn-
ar bókmenntir á
síðasta áratug
tuttugustu al-
darinnar, stutt-
ar fréttir um
nýjar bækur og
greinar um nor-
rænar bók-
menntir um síð-
ustu aldamót.
Ritið er gefið
út á vegum Nor-
rænu bók-
mennta- og
bókasafnsnefndarinnar, NOR-
DBOK, og Norrænu ráðherran-
efndarinnar og hefur komið út á
hverju ári frá því 1993. Aðal-
ritstjóri er Bjom Bredal, einn af
menningarritstjórum danska dag-
blaðsins Politiken, en aðrir í rit-
stjóm em Tuva Korsström frá
Finnlandi, Jonhard Mikkelsen frá
Færeyjum, Hákon Harket frá
Noregi, Ingrid Elam frá Svíþjóð
og Silja Aðalsteinsdóttir frá IsL
andi. Sú síðastnefnda er þriðji Is-
lendingurinn sem átt hefur sæti í
ritstjóminni, en á undan henni
hafa setið þeir Ingi Bogi Bogason
og Ástráður Eysteinsson.
Nú tekur við ný ritstjóm og því
hefur öllum sjö heftunum verið
safnað saman og þau gefin út i
sérstakri möppu, auk þess sem
gefin hefur verið út skrá yfír alla
norræna bókatitla sem greint hef-
ur verið frá í ritinu. Þessi síðasti
árgangur er því einskonar svana-
söngur fráfarandi ritstjómar, að
sögn Silju.
Viðtal við Piu Tafdrup
Silja segir ritið ætlað áhuga-
mönnum um norrænar bókmenn-
tir í grannlöndunum, útgefend-
um, þýðendum og bókasafnafólki.
Aftan við meginmál, sem er ritað
á norrænum málum, er ensk þýð-
ing á öllu efni ritsins. „Það hafði
lengi verið gefið út lítið rit með
smáfréttum um bækur og ör-
stuttu yfirliti yfir útgáfu hvers
lands á árinu, Læs noget nordisk
hét það. Það þótti eiginlega
hvorki fugl né fískur en kosta
samt furðulega mikla peninga,"
segir Silja um undanfara ár-
sritsins Nordisk litteratur. Síðar-
nefnda ritið segir hún mun mynd-
arlegra og vitsmunalegra og taka
mjög vel á þeim bókum og höf-
undum sem tilnefndir eru til Bók-
menntaverðlauna Norðurlandar-
áðs. Auk umfjöllunar um
tilnefndu bækurnar er í 1999-
heftinu viðtal við danska Ijóð-
skáldið Piu Tafdrup, sem hlaut
verðlaunin 1999. Þar er einnig að
finna yfirlitsgreinar um bók-
menntir tíunda áratugarins í
hveiju hinna norrænu landa, en
auk þess eru þar stuttar fréttir
um dijúgan hluta nýútgefínna
bóka liðins árs í hveiju landi.
í tilefni aldarloka er svo brydd-
að upp á þeirri nýbreytni að birta
greinar um menningarmál og
bókmenntir um síðustu aldamót.
Per Olov Enquist skrifar um Aug-
ust Strindberg, Bjom Bredal um
Gíeorg Brandes, Sigrid Com-
búchen um Knut Hamsun og Hall-
dór Guðmundsson um Þórberg
Þórðarson og Halldór Laxness.
Það að tveir þeir síðastnefndu séu
teknir með í umfjöllun um nor-
rænar aldamótabókmenntir rök-
styður Silja með því að innreið
nútímans hafi einfaldlega hafist
seinna hér á landi en á öðrum
Norðurlöndum. „Við emm í nít-
jándu öldinni þangað til þeir ryðj-
ast fram, Þórbergur og Halldór,
með nýjan stíl og nýja sýn á ein-
staklinginn. Við hefðum náttúm-
lega getað tekið (Jest Pálsson og
Einar Kvaran en það hefði bara
ekki verið samsvarandi Strind-
berg og Brandes og Hamsun.
Okkar jafnokar þeirra stórmenna
em Halldór og Þórbergur," segir
hún.
sdóttur rithöfundar og sagnfræð-
iiigs ogjafnframt tíunda bókin
hennar, því Þórunn hefur líka
skrifað mörg verk sögulegs eðlis
og eina ljóðabók. Fyrri skáldsögur
Þórunnar gerast í samtímanum og
ein þeirra er framtíðarskáldsaga.
Stúlka með fingur gerist í kringum
siðustu aldamót og segir af Unn-
i.stúlku úr höfuðstaðnum sem send
er í vinnu upp í sveit. Sem sagn-
fræðingur og skáldkona
hefur Þómnn því samein-
að þessa krafta sma í nýja
verkinu.
„Upphaf Stúlku með
fingur má rekja til fi-éttar
sem ég las í Fjallkonunni
um snjófljóð sem féll á
ferðafólk," segir Þórann
Valdimarsdóttir í samtali
við blaðamann Morgun-
blaðsins. „Prestur komst
undan en fjórir hestar,
vinnumaður, hundur og stúlka
hurfú undir snjó. Svo segir í Ejall-
konunni að prestur hafi náð að
bjarga stúlkunni afþví henni tókst
að setja fingur upp úr snjónum.
Ekki veit ég hvort það vom einn
fingur eða fimm því orðið er eins í
eintölu og fleirtölu. En það verður
erfitt að þýða titilinn ef bókin verð-
ur þýdd á ensku þar sem orðin em
ekki eins í eintölu og fleirtölu."
I fimm ár hefur Þórunn unnið
sem sagnfræðingur með hcimildir
frá árinu 1900 og lesið og rannsa-
kað landsmálablöð ársins. Afrekst-
ur þess er Stúlka með fingur og
sagnfræðiverk um árið 1900 sem
út kemur á næsta ári. Þórann
brúar í Stúlku með fingur túnana
okkar við síðustu aldamót meðal
annars með hrífandi stíl sem talar
við lesandann á okkar máli en tínir
líka upp horfin og sjaldséð og sjar-
merandi orð.
„Söguhefjan mfn hún Unnur
liggur mjög gömul á „chais-
elongue" eða legustól og er, eins og
við verðum þegar við verðum göm-
ul, vamarlaus gagnvart hugsun
sinni. Þannig byijar bókin. Unnur
tekur okkur með sér aftur í tímann
sinn þar sem mikið lifir af tungut-
aki aldamótanna. Meðfram sagn-
fræðistörfúm múium um áríð 1900
skráði ég oft hjá mér bæði
skemmtilega hluti og orð sem ég
nota í bókinni. Unnur er gömul nú-
túnakona sem lætur sig dreyma
um gömlu túnana."
Fræðimennskan er þó ekki eini
bakgmnnur nýju skáldsögunnar:
„Þegar ég var lítil var til heima
hjá mér bók sem hét The Secret
Museum of Mankind, sem er ljós-
myndabók frá síðustu öld með
hundmða Ijósmynda úr öllum
heiminum, jafnt af kínverskum, ís-
lenskum og afrískum villimönnum.
Ég nota myndir úr þessarí bók.
Stúlkan sem ríður berbakt klof-
vega með fötu í hendinni er sú sem
ég sá fyrir mér sem Unni. Ég lét
Ijósmyndina eiga sér stað í -
sögunni þegar kafteinninn
tekur sömu mynd af Unni.
Svo nota ég atríði úr
sögu Þómnnar Jónsdóttur
ömmu minnar sem var al-
in upp í Reykjavík um síð-
ustu aldamót. Mamma
mín, Erla Þórdís Jónsdótt-
ir, skrifaði bemskuminn-
ingar mömmu sinnar og
bókin kom út eftir stríð og
heitir Bemska í byijun al-
dar. Ég nota heilu senumar úr
þeirri bók. Mamma skáldaði margt
sjálf inní sögu ömmu og þess vegna
heitir hún ekki Þómnn f bókinni
minni, heldur Unnur.
Amma mín trúlofaðist manni n
sem var ekki nógu fínn fyrir hana.
Móðir hans mætti uppá Laugaveg
til langömmu og tilkynnti henni að
amma væri ekki nógu fúi fyrir son
hennar. Samt var hún kennaraskó-
lagengin, en hún var sjómannsdótt-
ir. Amma var svo sár að hún fór í
næsta skip til Englands. Og bjó í
London í tvö ár. Þetta gerist líka
allt í sögunni minni. Samt er Unnur
ekki amma, því margt í Stúlku með
fingur er hreiim uppspuni. Til
dæmis veit ég ekki til þess að
ömmu minni hafi verið nauðgað."
Um Ieið og þú skrifar sögu sem
gerist í kríngum síðustu aldamót
talar þú við túnana okkar í dag.
Hvað ertu að segja okkur?
„Ég er að segja okkar túna hvað
stéttaskiptingin var grimm. Hvað
lífið var oft fallegt og yndislegt,
líka hjá vinnufólki og verkafólki.
Hvað fólk var frjálst þrátt fyrir öll
þau boð og bönn sem fúndust. Það
var til dæmis ekki fyrr en árið 1869
sem hór varð löglegt. Það er að
segja maður var ekki sóttur til
saka fyrir það, en sá sem hafði ver-
ið kokkáleraður gat að vfsu farið i'
máj. En það gerði enginn.
Ég er þó fyrst og fremst að segja
fólki í dag að leysa þá vondu fjötra
sem enn hefta hamingjuna."
Píanó-leikur
BÆKUR
Tónl istarliók
BJÖRGVIN Þ. VALDI-
MARSSON
Píanó-leikur 1.(1996), 2. (1997), og
3. (1999) hefti og Jólalög 1. (1995),
2. (1995), og 3. (1995) hefti. Ut-
gefandi: B.Þ.V. Myndir: Sigríður M.
Njálsdóttir Prentun: Offsetfjölritun
hf.
FYRIR skömmu kom út 3. og síð-
asta heftið af Píanó-leik (píanóskóla)
Björgvins Þ. Valdimarssonar. Bæk-
urnar þijár ásamt jólabókunum
þremur í sama flokki bera þess vitni
að höfundur er reyndur kennari.
Sérlega skemmtileg teikning prýðir
kápu bókanna með nótnagildum
sem renna brosandi eftir hljómborð-
inu og er frágangur allur til fyrir-
myndar. Tvískipting orðsins píanó-
leikur í titli bókanna undirstrikar að
píanónámið skuli líta á sem leik og
gefur kannski einnig í skyn að með
bókunum sé námið leikur einn.
Vart þarf að taka fram hve mikill
fengur er að íslensku kennsluefni í
píanóleik fyrir byrjendur enda eru
bækumar þegar mjög vinsælar. Er-
lendis er vel þekkt að byggja
kennsluefni í píanóleik á lögum sem
böm í viðkomandi löndum þekkja og
geta sungið. Ymsir skólar sem hér
em notaðir bera þessu vitni.
Kennsluefnið verður aðgengilegra
og ýmis tæknileg atriði leysast svo
tfl af sjálfu sér þegar nemandinn
þekldr lagið. Þá þekkingu er síðan
hægt að yfirfæra á önnur lög.
Tónfræðiverkefni og klappæfing-
ar era í öllum þremur heftum píanó-
skólans og er það sérlega heppilegt
fyrir nemendur sem ekki era í sér-
stökum tónfræðitímum. Einnig er
passað upp á að kennarinn gleymi
ekki tónstigum og kadensum.
11. heftinu era mörg laganna fjór-
hent og er það hugsað sem stuðning-
ur fyrstu skrefin. Vinur minn sem er
fyrsta lagið í moll er sérlega fallegt
og enn fallegra með undirspili
kennarans. Þríundir í Tvíburunum
era kannski kynntar óþarflega
snemma en það að Dans og Ys og
Þys nýtir efra og neðra tónsvið
hljómborðsins finnst nemendum
spennandi. Fljúga hvítu fiðrildin,
Karíus og Baktus, Litlu andarung-
amir, Krummi svaf í klettagjá og
önnur lög sem íslensk böm geta
sungið virka mjög hvetjandi í nám-
inu sem og Glettinn máninn þar sem
er gott samspil milli handa. Afmæl-
islagið hefur valdið sumum nemend-
um heilabrotum með því að vera rit-
að með jöfnum áttundapörtum.
Fleiri lög hefði mátt hafa í F-dúr eft-
ir að hann var kynntur eins og gert
var eftir G-dúr tónstigann. Kenn-
aravalsinn er óþarflega líkur Skrid-
skovals úr Vi spelar piano en meiri
næmni er beitt í staðsetningu hans
miðað við þau vandamál sem hann
felur í sér. Guttavísur eru sérlega
skemmtilega útsettar og lögin Kisa
mín og í bljúgri bæn era vel heppn-
uð. Karlinn sem lá á flautunni,
Skrýtni karlinn og Vélmennið sem
notast öll við endurteknar tvíundir
era ekki nógu músíkölsk en vekja þó
lukku hjá mörgum nemendum.
Lokalag 1. heftis, Sigursöngur, er í
það erfiðasta til að sigui-víman hald-
ist til enda.
2. hefti er eðlilegt framhald 1.
heftis með íslensk og erlend þjóðlög
í meirihluta og einnig era þar íslensk
og erlend lög sem flestir kannast við.
Góða tungl, Evrópu-lagið, Kindur
jarma í kofunum og Vakna Dísa era
öll dæmi um skemmtilegar útsetn-
ingar. Skemmtikrafturinn eftir S.
Joplin er ágætur en Lambada er
ekki eins vel heppnað auk þess sem
eitt slag vantar í lokatakt lagsins.
Óðurinn til gleðinnar er útsettur á
full einhæfan hátt með Alberti-
bassa í samstíga 5-undum út í gegn.
Blús og Rokklag ættu að halda stuð-
boltunum við efnið. Bí, bí og blaka
og Sofðu, sofðu góði era sérstaklega
falleg og vöggulagið Sofðu unga ást-
in mín er ágætlega útsett með vagg-
andi stefi í vinstri hendi. Utsetning á
Úr nýja heiminum eftir Dvorak og
Litlu næturljóði eftir Mozart er góð
hugmynd sem kveikir vonandi
áhuga á fyrirmyndunum.
3. heftið er vel til þess faliið að við-
halda áhuganum með lögum eins og
Til Elísu, O Sole Mio, Hæ, mambó
og öðram slíkum en einnig á Fljótáð
eftir Björgvin sjálfsagt eftir að vekja
lukku þai- sem hendumar líða yfir
og undir hver aðra. Lítál sónatína er
hinsvegar eldd nógu músíkalskt
áhugaverð. Anægjulegt var að sjá
hið yndislega lag Litfríð og Ijóshærð
eftir Emil Thoroddsen sem lokalag
bókarinnar og Poppkom eftir Kas-
sem átti skilið að verða aðgengi-
legra í hefti sem þessu. Rækt er lögð
við klappdæmi til að þjálfa sjálfstæði
handa og kynnt er æfingaáætlun
fyrir fyrsta lagið í bókinni til að
nemandinn temji sér öguð vinnu-
brögð.
11. og 2. hefti er nemandinn þjálf-
aður í að spila eftir eyranu en svipuð
verkefni vantar í 3. heftið. Verkefnin
mættu vera fleiri, í sömu númeraröð
og jafnvel í sömu stærð og lögin tál
að undirstrika gildi slíkrar kunnáttu
sem einnig er hvatning til að semja
eigin lög. Sömuleiðis hefði mátt
reyna meira á heym nemandans
sjálfs.
í þessum þremur heftum Píanó-
leiks (píanóskóla) tekst nokkuð vel
að þræða hinn þrönga veg milli þess
sem nemandinn vill spila og þess
sem hann þarf til þess að fá nauð-
synlega undirstöðu. Sumar útsetn-
ingar hefðu mátt vera hugmyndar-
íkari en margar perlur leynast þó á
meðal laganna.
Jólalagabækumar eru þrjár tals-
ins og innihalda lög og texta sem við
þekkjum öll frá jólatrésskemmtun-
um. Nemandi sem hefur nám um
haust getur auðveldlega spilað um
jólin flest laganna í fyrsta heftinu
sem eru útsett fjórhent. í 2. heftinu
era lögin mörg þau sömu og í 1. hefti
en ekki útsett fyrir ijórar hendur.
Sérstaklega ber að þakka látlausa
en fallega útsetningu á Slá, þú hjart-
ans hörpu strengi í 3. heítinu og
Nóttin var sú ágæt ein í 1. og 3. hefti
er falleg í báðum útfærslum. Þó að
útsetningar hefðu mátt hafa sjálf-
stæði radda oftar að leiðarijósi og
sum laganna þjáist að vissu leyti af
hugmyndaskorti er víst að nemend-
ur og íjölskyldur þeirra eiga eftir að
skemmta sér vel með bækumar.
Björgvin er óskað til hamingju og
þakkað gott framlag til píanók-
ennslu hér á Islandi.
Unnur Fadila Vilhelmsdóttir