Morgunblaðið - 08.04.2000, Blaðsíða 64

Morgunblaðið - 08.04.2000, Blaðsíða 64
64 LAUGARDAGUR 8. APRÍL 2000 MORGUNBLAÐIÐ UMRÆÐAN Áfangasigur og sóknarfæri SIGUR vannst í glímunni um Eyja- bakkasvæðið. Hann vannst vegna þrot- lausrar baráttu mikils fjölda náttúruvernd- arsinna m.a. í Hálend- ishópnum, í Ljóða- hópnum, í Náttúru- verndarsamtökum ís- lands og fleiri. Og hann vannst ekki síst vegna baráttu Um- hverfisvina, sem söfn- uðu undirskriftum ríf- lega 45 þúsund Islendinga til stuðn- ings kröfunni um lög- formlegt mat á um- hverfisáhrifum fyrir- hugaðrar Fljótsdals- virkjunar. Það verður að telj- ast glæsilegur árang- ur nokkurra vikna erfiðis og er til vitnis um vaxandi skilning og umhyggju lands- Kristin manna fyrir náttúru- Halldórsdóttir verðmætum. Áhrif Umhverfisvina Enginn vafi er á að barátta of- angreindra hópa og ekki síst und- irskriftasöfnun Umhverfisvina hafði mikil áhrif á þjóðfélagsum- ræðuna, sem var geysilega öflug og mikil að vöxtum allan tímann, meðan söfnunin stóð sem hæst. Fundir og ráðstefnur voru haldnar og blaðagreinar skiptu mörgum tugum. Leiðarahöfundar dagblað- anna fjölluðu ítrekað um málið og voru hliðhollir aðgerðunum. Marg- ir þjóðþekktir menn létu til sín * * ÍSLENSKT MÁL ATHYGLISVERT eða at- hyglivert, leikfímishús eða leikfimihús. Þessar orðmyndir eiga ekki óskilið mál, því að at- hygli hefur frá því í fornöld ým- ist verið hvorugkyns eða kven- kyns, ekki síður hvorugkyns á árum áður. Hvemig sem á er litið er það smekksatriði hvort menn segja athyglisvert, eins og umsjónarmaður hefur van- ist, eða athyglivert. I hinu dæminu vandast málið svolítið meira, því að leikfimi er víst alltaf kvenkyns. Þá verður að rifja upp að samsetningar í íslensku eru með þrennu móti. Við getum samsett af stofni (fast samsett), eignarfalli (laust samsett) eða með bandstaf eða tengistaf. Hið síðastnefnda er sjaldgæfast, svo að miklu mun- ar. Helstu bandstafir eru i (eins og í eldiviður), u (eins og í ráð- unautur) og s (eins og í leikfim- ishús) ef við viljum svo hafa. En við megum auðvitað ekkert síð- ur búa til samsetninguna leik- fimihús, og verður í þessu dæmi ekki greint á milli, hvort það er stofnsamsetning eða eignar- fallssamsetning. Þetta er því aftur smekksatriði. Mjög er á reiki hvort menn hafa bandstafinn s eða ekki til þess að búa til samsetningar af kvenkynsorðum sem enda á i og eru eins í öllum föllum. Ráðandi er að segja Iandhelgisgæsla, enda mundi þykja stutt á milli g-anna í *landhelgigæsla. Þá munu flestir segja skynsemis- trú fremur en *skynsemitrú. Óhætt er að segja að fyrr á þessari öld hafi menn fremur aðhyllst samsetningar með s-i en nú er orðið. í Blöndalsorða- bók má finna margar slíkar samsetningar, svo sem guð- fræðisdeild, stærðfræðisupp- dráttur og verkfræðisnám. En þar eru líka samsetningar eins og stærðfræðilegur og verk- fræðilegur. Fór þetta kannski eftir því hvaða orðflokkur síðari hlutinn var? Skýrasta dæmi um breyttan smekk er þó það, að í Árbókum Háskóla íslands frá upphafi eru höfð deildaheitin guðfræðis- deild, heimspekisdeild o.s.frv., allar götur tU námsársins 1954- 1955. Þá er breytt um og s-ið féllt úr öllum slíkum samsetn- ingum. Við skulum í þessu eftii reyna að treysta á eigin smekk. Ef menn ætla sér að breyta at- hyglisverður > athygliverður og leikfimishús > leikfimihús, þá þykir mér það bera keim af ofvöndun (hypereorrection). Umsjónarmaður Gísli Jónsson 1.052. þáttur ★ Það er betra að segja miklu betra en mikið betra, einhverju minna en eitthvað minna o.s.frv. Auðkenndu orðmyndirnar í þessum samböndum standa í mismunarþágufalli (abl. differ- entiae). Þetta mismunarþágu- fall lifir bestu lífi í sambandinu sýnu betra, sýnu minna o.s.frv. Sýnu merkir þá „svo að sjónar- munur er á“. Hvemig væri að íþróttafréttaritarar segðu að hlaupari hefði orðið sýnu fljót- ari en annar, ef sjónarmunur hefur verið á þeim? ★ Orðið leið er kvenkyns, í fleir- tölu með greini þær leiðimar. Fleirtalan fallbeygist svo: leið- ir, um leiðir, frá leiðum, til leiða. Umsjónarmaður feitletr- ar þolfallið af vondu tilefni. Enn hættir sumum til að karlkenna orðið leið, a.m.k. í sumum sam; setningum, eins og Flugleiðir. í fréttum heyrðist fyrir skömmu að samið hefði verið við „Flug- leiði“. Þetta er undarleg kyn- villa, orðið haft karlkyns, rétt eins og við værum að beygja „lækir“. Allmörg orð beygjast eins og leið og kallast I-stofnar (kven- kyns), svo sem dáð, hlið, hh'ð, húð, nora, sorg og sút, en þetta er ekki tæmandi upptalning. Ég hef aldrei heyrt þessi orð beygð vitlaust á sama hátt og þegar menn karlkenna Flugleiðir. Menn segja sorgir, um sorgir. Ekki um „sorgi“! „Mínar eru sorgimar þungar sem blý.“ Úti um grænar grundir. Hvers vegna eru þá Flugleið- ir stundum karlkyns? Er þetta í hugum manna eitthvert karla- veldi? Gott væri að fá skýring- artilgátur um þetta efni. ★ Aldrei þessu vant, var síðasti þáttur ekki alveg hreinn. Lak- ast var að Melgaard varð „Helgaard“ og komma kom á eftir gó (þátíð af geyja) í ann- arri limrunni. Beðist er velvirð- ingar á þessu. ★ Vilfríður vestan kvað: Ferdínand Jónsson á Fossi, - það fór um hann velsældarblossi, - en viðbrigðin sár, honum vöknaði um brár, er hann vaknaði á bakinu á hrossi. Og enn kvað hún: Eftir þúsund ár þrotin er trúin, vor þjóð er til Mammons umsnúin. Enþaðfaragumar tilPingvallaísumar, og þar með er draumurinn búinn. ★ Það dregur hver dám af sín- um sessunaut, segir gamalt orð- tak, elsta bókfest dæmi í rímum frá 17. öld. Dámur merkir lykt, þefur, og er þá merking orð- taksins upphaflega sú, að lyktin berist af einum sessunaut á annan. Síðan víkkar merkingin og orðtakið tekur að merkja að líkjast, hvað sem lyktinni líður. Mér finnst að þetta sé yfirleitt notað í niðrandi merkingu, en ekki þarf það að vera. Að minnsta kosti hefur mönnum þótt nauðsynlegt að setja last- andi forskeyti framan á, og verður þá til ódámur = ólykt, en er svo notað um menn nokk- urn veginn sama og skíthæll. ★ Baldur Ingólfsson, bekkjar- bróðir minn, skrifar mér svo: „Kæri vin. Undanfarið hef ég heyrt menn rugla saman orða- samböndunum ekki ennþá og ekki lengur. Dæmi: Nýlega spurði ég á sjúkrahúsi eftir manni sem ég vissi ekki betur en að lægi þar: Liggur Jón Friðmundsson hér ennþá? Svar: Nei, hann er ekki ennþá hér, hann fór heim í gær. Þetta er raunar skemmtilegt dæmi um duttlunga málsins sem vill svo oft fara sínar eigin leiðir - og fer.“ Umsjónarmaður þakkar kær- lega fyrir bréfíð. Við Baldur þekkjum það af langri kennara- reynslu, að málið setur okkur reglur, þótt við séum sí og æ að bisa við hið gagnstæða. ★ Hringfari sendir Salómon(i) sunnan kveðju sína^ en leyfir sér að ávarpa hr. Ólíver von Búdapest (sem hljóp sjálfan sig uppi) svofelldum orðum: Alfrægur sértu, Ólíver! Pinn ofurhraði geðjast mér. Ogsvoverðursíð þín sjónhendingvíð, að sjá máttu í hnakkann á sjálfum þér. Þeir lofuðu Knút fyrir kraftinn, enkölluðu ’ann bölvaðan raftinn. I upphlaupi hratt hannöfúgurdatt afturábakákjaftinn. Hringfari. Hálendið Glæsilegur árangur nokkurra vikna erfíðis, segir Kristín Hall- dórsdóttir, er til vitnis um vaxandi skilning og umhyggju landsmanna fyrir náttúru- verðmætum. heyra og studdu málstaðinn. Öll þessi umfjöllun leiddi í ljós ýmsar hliðar á málinu, sem mörgum voru áður huldar, ekki aðeins hvað varðar náttúru svæðisins, heldur einnig fjárhagslegar hliðar þessara áforma og hugsanlegar félagslegar afleiðingar þeirra. Kúvendingin í álvers- og virkj- anamálum á Norðausturlandi opn- ar ný sóknarfæri fyrir náttúru- vernd á Islandi sem nýta þarf til fullnustu og hvergi láta undan síga. Markmiðið er að tryggja Is- lendingum áfram þann sess meðal þjóða Evrópu að eiga og vernda stærsta ósnortna víðernið í þess- um heimshluta. Samfellt verndar- svæði frá strönd sunnan Vatnajök- uls og til strandar í Öxarfirði er framtíðarsýn sem keppa þarf að. Það er bæði raunsætt og skynsam- legt markmið. Aðkoma Norsk Hydro Baráttan skilaði árangri þótt illa liti út á tímabili. Þar skipti aðkoma Norsk Hydro miklu. Forsvars- mönnum fyrirtækisins er væntan- lega ljóst að ímynd þess hefði beð- ið alvarlegan hnekki heima fyrir og annars staðar ef það hefði átt þátt í því að Eyjabökkum væri fórnað á altari virkjanafram- kvæmda vegna mengandi stóriðju. Segja má að í raun hafi þeir bjarg- að íslendingum frá því að verða stimplaðir á alþjóðavettvangi sem skemmdarverkamenn í einstæðri náttúru landsins. Það var því frá- leitt út í hött að vekja athygli Norðmanna á málinu með all sér- stökum hætti sem flestum er í minni. Hitt er svo fróðlegt og raunar stórmerkilegt hvernig ráðamenn reyna að snúa sig út úr arðsemis- klemmunni. Fjöldi hagfræðinga hrakti Landsvirkjunarmenn upp að vegg í rökræðunni um arðsemi Fljótsdalsvirkjunar. Sú umræða vakti með mörgum þá spurningu hvort þeir hefðu ekki vitað betur eða hvort þeir ætluðu einfaldlega að fela staðreyndir þar til ekki yrði aftur snúið. Er nú eftir að sjá hvernig þeim gengur að sannfæra sjálfa sig og aðra um arðsemi Kárahnjúkavirkjunar sem hafi það hlutverk eitt að sjá einu stykki ál- versflykki fyrir orku. Áhættan af slíku ráðslagi getur ekki talist neitt annað en fífl- dirfska. Víðernin verð- mætari ósnortin Kaflaskipti eru nú í baráttunni gegn óafturkræfum spjöllum á víð- erninu norðan Vatnajökuls. Björg- un Eyjabakka er í höfn og allar fyrirhugaðar framkvæmdir þurfa nú að fara í gegnum lögformlegt mat á umhverfisáhrifum. Ef vel er að verki staðið kann það að ljúkast upp fyrir nægilega mörgum, að víðerni hálendisins eru okkur margfalt verðmætari til framtíðar ósnortin en sundurskorin af virkj- unum, skurðum og háspennulínum. Málstaðurinn á mikinn hljómgr- unn hjá einstaklingum og samtök- um um allt land. Náttúruverndarsinnar þurfa nú að samhæfa kraftana sem aldrei fyrr. Framtíð hálendisins er í húfi. Höfundur er fyrrverandi alþingiskona. Moskvulínan ÚT ER komin bók um merkilegt mál, hún heitir Moskvulínan og er eftir prófessor í heimspeki við Háskóla Islands, Arnór Hanni- balsson. Þetta er saga kommúnismans á Is- landi frá því um 1920 til vorra daga. Allt þetta tímabil hefir hann ver- ið mjög lifandi. En nú mun lífi hans að mestu lokið. Guði sé lof! Um tíma leit út fyrir að hann ætlaði að verða ein mikil ógn fyrir mannkynið. Það er rétt að Kína segist kenna sig við kommúnisma, en eitthvað er þar málum blandað. Á Vesturlönd- um virðist sem sól hans sé ekki lík- leg til þess að rísa aftur í bráð. Prófessor Arnór er ákaflega vel menntaður maður. Hann er vel að sér í erlendum tungumálum, nokkr- um sem fáir Islendingar kunna, svo sem rússnesku og pólsku, þetta eru erfið mál. Hann er prófessor í heim- speki við Háskóla íslands. Sósíalisminn er orðinn stór þáttur í hugsunarlífi íslenskra mennta- manna. Því miður. Þetta virðist svo einfalt og sjálfsagt mál. En þegar út í framkvæmdina kemur, þá kemur annað í ljós. Þá kemur ýmislegt í ljós. Frelsi mannsins í efnahagsmál- um er þá mikilvægara en í fyrstu virðist. Þetta frelsi er þá undirstað- an undir öllu hans frelsi. Án þessa frelsis getur hann ekki orðið annað en þræll. Það væri ákaflega æskilegt að ís- lenskir menntamenn læsu bók Arnórs og legðu orð hans sér á hjarta því að ég veit að hann hefir keypt þau dýru verði. I sumum efnum þurfti ég að ganga sömu braut og hann. Þessi bók er sannar- lega skyldulesning fyr- ir Islendinga, raunar alla. Það eru fleiri en íslendingar sem þurfa sannleikann í þessum málum. En það er hann sem prófessor Arnór flytur þjóð sem flutt hefir verið mik- ið annað af miklum sannfæringar- Bækur Það væri ákaflega æskilegt að íslenskir menntamenn læsu bók Arnórs, segir Benjamín H.J. Eiríksson, og legðu orð hans sér á hjarta. hita. Hann þyrfti sannarlega að þýða á önnur tungumál og gefa út. Höfundur er hagfræðingur og fyrrv. bankastjðri. Benjamín H. J. Eiríksson KONFEKTMÓT PÁSKA- GGJAMÓX PIPAROGSALT MATARLITIR Póstsendum Klapparstíg 44 ♦ Sími 562 3614 |
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.