Morgunblaðið - 16.04.2000, Blaðsíða 16

16 SUNNUDAGUR 16. APRÍL 2000
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
GROMOGN UR ELDI
Viðhafnarleg litauðgi er einkenni glerlistar með rætur í Muranó.
Séð ofan í rauða kerið.
Vöxtur í gulu sem minnir í senn á blóm og grómögn hafsins.
MYNDLIST
K j a r v a I s s t a ð i r
GLERVERK
DALECHIHULY
Opið alla daga frá 10-18-Til 18. maí
Aðgangur 400 krónur í allt húsið.
GLERLIST er heiti á ævafomri
framleiðsluíð úr gleri, framar öðru
matar og drykkjarílátum, en einnig
skarti sem og mörgu öðru. Elstu
fundir eru frá Egyptalandi og Mesó-
pótamíu; litað gler úr svonefndu Fa-
encedeigi, perlur, verndargripir og
annað skart frá því fjögurþúsund
fyrir Kristburð. Þegar á dögum át-
jándu konungaættarinnar voru
gerðir litríkir handgerðir glermunir.
Hins vegar er glerblástur með
pípum uppfinning frá fyrstu árum
okkar tímatals, trúlega sýrlenzk, en
á því landsvæði var glergerð á mjög
háu stigi og studdist við rótgrónar
hefðir. Aðferðin gerði mögulegt að
framleiða þunn glerílát á mun fjöl-
þættari hátt og þegar á fyrstu öld
voru til glerbræðslur í Englandi,
Róm og Gallíu ásamt því að mikill
uppgangur var í iðninni í Köln frá
annarri öld og allt þar til Rómarríki
féll saman. Glergerð og glerblástur
hefur þróast á ýmsa vegu á okkar
dögum, en telst tiltölulega ung list-
grein á íslandi og er hér listafólkið
að Bergvík brautryðjendur í gler-
blástri en hins vegar hafa fleiri
framleitt glermuni og t.d. er nýlokið
sýningu Jónasar Braga í Listhúsi
Reykjavíkur. íslendingar hafa verið
næmir fyrir ýmsum tegundum glers
og hingað var bæheimskur kristall
fluttur inn í stríðum straumum eftir
stríð og höfðu sumir á orði að stríðs-
gróðanum hafi verið sóað í tékkn-
eskar glerkýr! Þá þekkja margir
glermuni frá Muranó, einkum vegna
þess að fagurkerinn Helgi Einars-
son verslaði með hann í nokkur ár,
fyrst neðarlega við Lönguhlíð en
síðan í steinhlaðna húsinu fremst á
Skólavörðustígnum og voru þetta
vafalítið fallegustu og menningar-
legustu verslanir borgarinnar, en þá
voru menn víst búnir að fá nóg af
gleri í bili, höfðu vísast étið yfir sig
af kristalli, svo ánægjan af fögrum
gripum var meiri en hagnaðurinn.
Iðkendum framsækinnar list-
rænnar glergerðar hefur farið fjölg-
andi á liðnum áratugum og á nokkr-
um stöðum hafa risið upp sérstök
glersöfn, t.d. eitt í Ebeltoft í Dan-
mörku, annað í Seattle í Bandaríkj-
unum, sem telst fyrsta alþjóðlega
sérsafn glerlistar. Yfirleitt fyrir
dugnað og framtak einstakra
manna, jafnt iðkenda sem unnenda
glerlistar. I Danmörku voru það ið-
kendunir en í Bandaríkjunum auð-
kýfingur nokkur Frank Russel að
nafni, en hann hefur verið óþreyt-
andi við að vinna að framgangi gler-
listar í landinu og heiminum um leið.
Áhugi hans mun hafa vaknað er
hann kynntist verkum glerlista-
mannsins Daly Chihuly, sem var
einn af stofnendum Pilchuck glerl-
istaskólans í Stanwood í Washing-
ton 1971. Skólinn var einnig hugsað-
ur sem alþjóðleg glerlistamiðstöð og
þar hefur hann unnið með mótað
gler sem listrænan miðil á mjög
framúrstefnulegan hátt og jafn-
framt stuðlað að almennari áhuga á
gleri sem tjáformi. Fyrir utan sér-
söfnin eru auðvitað glerdeildir og
einstök verk í hönnunar- og lista-
söfnum um allan heim, og þannig
hefur Chihuly selt verk til meira en
170 safna víðsvegar um heim.
Ekki voru viðhöfð nein vettlinga-
tök frekar en í svo mörgu öðru á
listavettvangi í Bandaríkjunum,
hugsað stórt og höfð mikil umsvif
enda skilja menn þar að um grunn-
einingar og burðarstoðir sterks
þjóðfélags er að ræða, skila sér ekki
einungis í sköpunargleðinni og
menningarverðmætum heldur einn-
ig beinhörðum peningum. Hér eru
Bandaríkjamenn einnig harðastir að
vemda menningarlega landhelgi
sína og jafnframt miðla henni til
annarra þjóða. Það er þannig vel að
merkja fleira landhelgi en fiskilög-
saga.
Að ég minnist á Muranó er vegna
þess að Chihuly sótti menntun sína
og þær vinnuaðferðir þangað sem
úrslitaáhrif höfðu á listferil hans.
Aður hafði hann numið innanhús-
hönnun í Washingtonháskólanum
1965 og loks tekið þátt í glerblást-
ursnámskeiði þar. Síðan lá leiðin í
framhaldsnám við hönnunarskóla
Rhode Island þar sem hann stofnaði
glerlistadeild og varð deildarstjóri
hennar. Glergerð tók fyrir alvöru að
blómstra í Feneyjum á elleftu öld og
þar eru menn enn á fullu eins og fyr-
ir liggur. Og að ég minntist fyrst á
Frank Russel var vegna þess að
slík umsvif eins og við verðum nú
vitni að á Kjarvalsstööum, eru ekki
möguleg nema að til komi skilning-
ur, stuðningur og uppörvun. Senni-
lega er uppsetning sýningarinnar,
eða kannski heldur innsetning það
sem Islendingar geta mest lært af,
hlutirnir teknir fastari tökum en
menn hafa áður orðið vitni að. Skilst
mér að tólf manna hópur hafi komið
til að setja hana upp, þar af einn
ljósameistari, og hér var verkaskipt-
ingin alveg klár, en í allt munu 90
manns starfa í kringum þennan eina
mann, sem öllu stjórnar þótt ein-
eygður sé. Sjálfur getur hann síður
blásið muni sína vegna þess að hann
verður öðrum hættulegur í kringum
sig með sína skertu sjónvídd. Fram-
kvæmdin að Kjarvalsstöðum, sem
mörgum mun finnast stór og um-
fangsmikil er einungis ein af mörg-
um sem í gangi eru samtímis og er
hér sett upp til heiðurs Guðrúnu
Katrínu Þorbergsdóttur forsetafrú,
sem var mikill myndlistarunnandi
og lét sig ekki vanta á neina mikils-
verða myndlistarsýningu og heim-
sótti listamenn á vinnustofur þeirra
og snéri þar öllu við.
Viðhafnarleg litauðgi er í og með
einkenni glers frá Muranó og má
hér kenna ýmsar aðferðir keimlíkar
glerinu sem áðurnefndur Helgi
flutti inn, en auðvitað formaðar á
annan hátt. Náttúruform eru Chihu-
ly afar hugleikin, einkum þau sem
sótt eru til hafsins, jafnframt það
gagnsæi sem haf og vatn framkalla.
Ekki út í hött að fullyrða, að sjálft
gagnsæið sé veigamesti þáttur lista-
sköpunar hans og eftir nokkrar yfir-
ferðir voru það ekki lengur hin stóru
litauðugu og ábúðarmiklu rýmis-
verk sem fönguðu hugann eins og í
upphafi, frekar að hin minni leituðu
á og jafnframt hin tærari og einfald-
ari líkt og hringformanirnar á veggj-
unum í innsta hólfi Vestursalar.
Kemur líka mjög vel fram í stóra
opna eldrauða kerlaga verkinu í
miðsal og afar fínt hvernig leikið er
með blæbrigði, vöxt og tímalausa
þögn með minni ílátum innan í því
eins og um afkvæmi eða fóstur sé að
ræða og ekki spillir hnitmiðuð lýs-
ingin. í heild er líkast sem um óð til
blásturtækninnar og eldsins sé að
ræða og jafnframt fínustu blæbrigða
hennar.
Þá er afar áhugavert hvernig
listamaðurinn mótar mannsformið
þannig að það er á mörkum hins
hlutvakta og óhlutlæga í senn
hvorutveggja og hvorugt. En þarna
er líka heill veggur með mynstur-
formuðum skissum og hann tekur
fullmikið í sem hreint skreyti og eig-
inlega óþarfí að fá þessa viðbót við
sjálft glerið og tekur frekar frá
minni og tærari verkunum. Hreint,
klárt og tært eru þannig óyggjandi
bestu kostir listamannsins og hér er
hann á köflum hreinasti galdramað-
ur
Dale Chihuly er mikið fyrir hóp-
vinnu og gera samvinnuverk með
listamönnum frá öðrum löndum og
hefur gert glerskúlptúra í samvinnu
við glerblásara í verksmiðjum í öðr-
um löndum, meðal annars nokkra
sem byggðir voru yfir síki og torg í
Feneyjum í tengslum við fyrsta
glertvíæringinn. Hér mun lið hans
útfæra einn náttúrugjörning á
Reykjanesi um helgina í samvinnu
við 35 íslenzka listamenn og list-
nema. Smjörþefinn fáum við í verk-
inu þar sem röð spjóta er rekin í
rekaviðarbúta sótta á Strandir,
staðsett innst í vesturgangi.
Afar mikilvæg heimsókn sem
hrista kann rækilega upp í hlutun-
um hér á landi ef menn taka á annað
borð við sér.
Bragi Ásgeirsson