Morgunblaðið - 01.10.2000, Blaðsíða 36
36 SUNNUDAGUR 1. OKTÓBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
*
fíjargtangaviti
Hyj4HÍtiB«rnr umd
■Slattur 69 .40' i i4i • y.,^
I Jiisc/itki'mii ,4 rt (4 „ck.
l-jónhu‘6 60 iii. ViíiihftK {, i„.
Ljósmynd/Leifur Sveinsson
Halldóra Árnadóttir, kona greinarhöfundar, á Látrabjargi.
Skiltið á Bjargtangavita.
Ljósmynd/Leifur Sveinsson
Hraðferð
um
Skipsbjallan af Graf Spee.
I júlflok fór Leifur Sveinsson í ferð um
sunnanverða Vestfírði þar sem hann m.a.
heimsótti safnið á Hnjóti.
Látrabjarg hafði lengi verið mér
ofariega í huga. Þangað langaði mig
mjög að koma, því oft hafði ég siglt
þai’ framhjá á „Þríburunum“, hinum
traustu skipum Eimskipafélags Is-
lands hf. og hrifist mjög af mikilleik
og fegurð bjargsins. í júlíbyrjun gerði
ég fyrstu tilraunina til þess að komast
á bjargið. Pantaði pláss fyrir bílinn
með Baldri yfir Breiðafjörð með
morgunferðinni frá Stykkishólmi til
Brjánslækjar hinn 6. júlí og ætlaði
mér að aka út á bjarg og til baka að
Brjánslæk um kvöldið. Veður var
ekki gott og þoku að sjá yfir bjarginu
frá Stykkishólmi. Var því hætt við að
sinni, en ekinn Snæfellsneshringur-
inn í staðinn. Næsta tilraun var gerð
31. júlí frá Laugum í Sælingsdal, þar
sem við hjónin dvöldum í Edduhótel-
inu á staðnum. I dagbók minni er
þannig lýst upphafi ferðar frá Laug-
um:
II
Mánudagurinn 31. júlí 2000: Ökum
af stað kl. 10.30 áleiðis yfir Gilsfjarð-
arbrú fram hjá Bjarkalundi, skoðuð-
* um minnisvarðann um Matthías
Jochumsson (1835-1920), sem þar
ólst upp til 11 ára aldurs. Lágmynd-
ina gerði Helgi Gíslason, en bauta-
steinninn er stuðlabergssúla úr
Vaðalfjöllum. Á fótstallinum er kvæði
Matthíasar um Skóga og Þorskafjörð:
Ég man það betur en margt í gær,
þá morgunsólin mig vakti skær
og tvö við stóðum í túni
þú bentir mér yfir byggðarhring
þar brosti við dýrðin allt í kring
og fjörðurinn bláöldum búni.
Sr. Matthíasi þótti afar vænt um
Skóga og segir m.a. í „Söguköflum af
sjálfum mér“ á bls. 29: „Þessi byggð
og bemskuhagar, þótt öðrum sýnist
hrjóstrugir og tilkomulitlir, eru mér
fegurri og fastari í minni en allir aðrir
undraheimar, sem ég hef síðan séð.
Allt er undir augunum komið, sem
sjá. Náttúran, umhverfið, þar sem
bamið fer fyrst að skynja, er manns-
ins fyrsta stafrófskver. Þorskafjörður
var mitt.“
Síðan höldum við áfram framhjá
Múla í Þorskafirði yfir Hjallaháls að
Djúpadal í Djúpafirði, en þaðan var
Bjöm Jónsson ráðherra (1846-1912)
faðir Sveins forseta. Þaðan liggur
leiðin að Gufudal í Gufufirði um
Ódijúgsháls. Séra Guðmundur Guð-
^ mundsson (1859-1935) var prestur í
Gufúdal frá 1889-1905. Kona hans var
Rebekka Jónsdóttir Sigurðssonar frá
Gautlöndum (1865-1959). Þau eign-
uðust m'u böm og er mikill ættbogi út
af þeim kominn, en þekktastir þeirra
bræðra vom Jón skrifstofustjóri,
Steingrímur, prentsmiðjustjóri í Gut-
enberg, og Haraldur ráðherra. Sr.
Guðmundur fluttist til ísafjarðar árið
1905 og gegndi þar ýmsum störfum,
ritstjóri Njarðar og Skutuls, svo og
bæjarfulltrúi um langt skeið.
Nú liggur leiðin út með Gufufirði
að Melanesi um Skálaneshh'ð að
Skálanesi, þaðan inn Kollafjörð fram-
hjá Eyri og Múla að eyðibýlinu Kletti
og þaðan yfir Klettsháls niður í
Skálmardal. Síðan út fyrir Vattarnes
og inn fyrir Vattarfjarðarbotn um
Þingmannakleif. Vattarfjörður geng-
ur inn úr Skálmarfirði, en syðst og
vestast við hann er Skálmamesmúli.
Þangað ökum við ekki. I Vattarfirði
rifjast upp fyrir mér frásögn sr. Sig-
urðar Einarssonar (1898-1967) frá
1926, er hann var prestur í Flateyjar-
prestakalii árin 1926-1928. Auk
prestakallsins Eyjahrepps fylgdi
Skálmamesmúlasókn uppi á landi.
Sr. Sigurður var allsókunnur á þess-
um slóðum, var að húsvitja þama í
fyrsta sinn. Skáleyingar höfðu skotið
honum upp á land í Svínanesi eftir að
hann hafði húsvitjað þar í eyjunum.
Síðan hugðist hann ganga 40 km á
einum degi og húsvitja á fjómm bæj-
um, Selskerjum, Illugastöðum (báðir
á Svínanesi), Skálmardal í botni
Skálmarfjarðar og loks Vattarnesi úti
á Vattamestánni. Síðan lá leið Sig-
urðar fyrir botn Vattarfjarðar út með
Kerlingarfirði að austan að bænum
Firði, þar sem hann var búinn að
semja um, að bátur sækti sig á tilsett-
um tíma. Fylgd brást frá Vattamesi
að Firði og hélt hann matarlaus frá
Vattamesi í átt að Firði. Veður spillt-
ist mjög er á daginn leið með blindbyl
og loks þraut sr. Sigurð gönguna og
hann lagðist fyrir í skafli og undur-
samleg værð seig á hann. „Þá var allt
í einu eins og talað sé til mín mynd-
ugri, nærri hastri röddu: „Stattu
upp“. í einhverju ósjálfráðu fáti brýst
ég upp úr fönninni með miklum erfið-
ismunum, stend aftur á bersvæði í
myrkrinu og hríðinni. Þá sé ég ljós
framundan mér. Skært ljós úti í ið-
andi snjókófinu. Eg er kominn að
Firði, hugsa ég eldsnöggt. Þetta er
ljósið á bænum. Að Firði komst sr.
Sigurður, skreið upp tröppumar og
gat gert vart við sig á bænum. Þá var
kl. 4 að nóttu og hafði hann verið á
ferðinni í 21 klukkustund, þar af 14
tíma frá Vattamesi. Frásögn sr. Sig-
urðar er í bókinni „Því gleymi ég
aldrei“ og heitir „Ljósið í hríðinni".
Lokasetning sr. Sigurðar í bókinni er
þessi: „Hver skipaði þér að standa á
fætur, og hver kveikti fyrir þig Ijósið í
hríðinni?" Skýring mín á þessum fyr-
irbærum í lífi sr. Sigurðar er einföld:
„Það er yfir oss vakað.“
III
Nú tekur við Kerlingarfjörður,
sem er allbreiður. Gengur hann til
norðausturs vestan Skálmamess.
Norður úr honum er Mjóifjörður.
Fyrir botni fjarðarins era allháir
Ljósmynd/Hjálmar R. Bárðarson
Horft af bjargbrún í vesturátt til vitans á Bjargtöngum.
bakkar, vel grónir. Það er Eiðið og á
því gott berjaland. Kotið Axlarsel var
austast á Eiðinu, norðan undir fjalls-
öxlinni. Næst liggur leiðin um Kjálka-
fjörð og er fyrst farið framhjá Litla-
nesi, síðan fyrir botn fjarðarins
framhjá Auðshaugi og Fossá. Fer þá
að sjást til Vatnsfjarðar, en þegar við
höfum krækt fyrir botn hans, blasir
við Hótel Flókalundur. Þar snæðum
við hádegisverð og hugsum okkar
ráð. „Eigum við að halda beint áfram
tii ísafjarðar eða freista þess að kom-
ast út á Látrabjarg og þaðan alla leið
til ísafjarðar?" Látrabjarg verður of-
an á: „Því annars komumst við þang-
að aldrei," segi ég við Halldóra konu
mína.
KI. 14 er því haldið af stað áleiðis út
á Látrabjarg. Barðaströnd nær frá
Vatnsfirði að Siglunesi. Við höldum
út með Vatnsfirði um Brjánslæk,
Rauðsdali, um Hagavaðal, yfir Kleifa-
heiði niður í Patreksfjörð, þaðan
framhjá Sauðlauksdal að Flugminja-
safninu á Hnjóti. Þá yfir Kóngshæð
niður að Breiðuvík og áfram að Hval-
látrum og síðan ekið upp að vitanum á
Bjargtöngum. Þetta er vestasti tangi
Islands og líka Evrópu, vitinn á 24 -
31-44 vestlægrar lengdar. Fyrsti vit-
inn á Bjargtöngum var reistur þar
1913. Vitans var gætt frá Hvallátram
af bóndanum þar, Erlendi Kristjáns-
syni. Vitinn, sem nú stendur þar var
reistur árið 1948. Látrabjarg er 14
km að lengd frá Bjargtöngum að
Brimnesi vestan við Keflavík, mælt
eftir strandlengjunni. Hæst er bjarg-
ið við Heiðnakinnarhom, 441 m.
IV
Hinn 12. desember 1947 strandaði
togarinn Dhoon frá Fleetwood undir
Geldingsskorardal, miðdalnum í
Látrabjargi. Sextán menn vora í
áhöfn og fórast fjórir, en tólf tókst að
bjarga og hafði Þórður Jónsson á
Látram forystu fyrir björgunar-
mönnum. Aldrei heyri ég svo minnst
á þessa björgun að mér hlýni ekki um
hjartaræturnar, því þá er ég hvað
stoltastur af því að vera íslendingur,
þegar allir bestu kostir landans sam-
einast í einu afreki: Hugrekki, fóm-
fysi, ráðsnilld og sálarstyrkur. Að
gefast aldrei upp og spyrja ekki um
daglaun að kveldi. Þannig fórast
Arthur Spencer, sem var aðeins 18
ára, er Dhoon strandaði, orð um
björgunina: „Þegar við sáum þver-
hnípt bjargið alsett stóram klaka-
drönglum framundan og brimið að
baki, þá gerðum við okkur litla von
um björgun. Næsta nótt var lengi að
líða, en þegar birti kom einn okkar
auga á ljós uppi á bjargbrúninni, en
það hvarf. Við störðum áfram, og svo
sáum við það allir. Það vora einhverj-
ir að koma okkur til bjargar. Svo kom
maður í Ijós á bjargbrúninni. Hann
var gefinn á kaðli niður bjargvegginn.
Það hlaut að þurfa sterkar taugar til
að fara þetta. Þegar hann var kominn
niður í fjöra, fylgdu fleiri menn á eft-
ir.“ Björgunarafrek þetta er einstætt
og vakti gífúrlega athygli um allan
heim, sérstaklega eftir að Óskar
Gíslason tók að sér að gera heimildar-
mynd á vegum Slysavamafélags ís-