Þjóðólfur - 15.05.1918, Blaðsíða 2

Þjóðólfur - 15.05.1918, Blaðsíða 2
30 ÞJÓÐOLFUR Fræðslumál. Erindi eftir messu i Hrepphólum I. april 1918. Framh. En nú halda sumir því íram, að hentugra mundi og notadrýgra að færa til skólaskyldualdurinn. Sleppa henni fram yfir fermingu, en gera svo öllum unglingum að skyldu, að ganga í unglingaskóla á aldrinum 15—20 ára, og færa það einkum til, að þá læri menn meira á styttri tíma. Jafnvel al- þingi hefir varpað fram þeirri spurn- ingu, hvort þetta muni ekki rétt vera. Eg hygg, að það væri verra en það, sem er; vil með engu móti missa þá litlu fræðslu-skóla- skyldu, sem við höíum fyrir inn- an tekt. Það er erfitt að dæma um þetta til hlítar eða með fullri vissu, því að slíkt fyrirkomulag hefir mér vitanlega hvergi verið reynt í heiminum. Ef það hefði yfirburði yfir hitt, sem allar þjóð- ir hafa tekið upp, þá væri undar- legt, að engum þeirra mörgu ágæt- ismanna, er þokað hafa skólamál- um þjóðanna fram á við sí og æ í þetta horf, sem nú eru þau kom- in í, hefði dottið það í hug; því að sumstaðar hagar þó til líkt og hér, í mörgum héruðum a. m. k. Og þetta eitt mundi gera mig hyk- andi við breytinguna. En þar við bætist, að eg held, að enginn maS- ur, sem vill menta börn sín, fresti því fram yfir 14 ára aldur. Það er ekki heldur von. A þeim árum, 6-14, er líkami barna og sál í óða vexti, og þau þarfnast bæði líkamlegra og andlegra viðíangs- efna, ef þeim á að fara fram eðli- iega. Og á þeim árunum er mönn- um líka vitanlega ósárara uöí tím- ann, því að þá eru börnin fær um minni vinnu til gagnsmuna, og hann færi þá oftast hjá lítt not- aður eða ekki,. og kemur aldrei aftur. Það væri sóun á tíma, sem menn standa sig ekki við. Æfin er ekki svo löng. — Þá er eg enn fremur hræddur um, að mjög erfitt yrði, að framfylgja skóla- skyldunni, ef þessi breyting væri gerð. Eg held, að enginn kunn- ugur maður láti sér í hug. koma, að afnema skólaskyldu þá, sem er í þorpum og kaupstöðum, og láta þar allan barnasæginn ganga sjálfala fram að 14 ára aldri. Það kæmi aldrei til mála. Ef landið léti það afskiftalaust, yrðu þó bæ- irnir sjálfir að hafa einhver ráð. En hvernig yrði í framkvæmdinni að' lifa í þessu efni undir tvenn- um lögum, öðrum í kaupstöðum, hinum í sveitum? Mundi ekki mörgum sveitaforeldrum þykja íreistandi að flytja sig í kaupstaðina, til þess að f á þar ókeypis kenslu han da börnum sinum? Og mundu ekki margir sveitaunglingar, sem sleppa vildu hjá skólagöngunni þar, leita til kaupstaðanna, þar sem ekki væri slik skylda? Eg vil að hvor- ugu styðja. Eða halda menn, að öllum íoreldrum yrði Ijúft og létt um, að fara að kosta börnin sín í skóla, einmitt þá, þegar þau éru vön að fara að geta unnið fyrir sér? Eða öll ungmenni verði þá orðin námfús, ef ekkert hefir þang - að til verið gert til að kveikja námfýsi í þeim? Ekki get eg von- ast til svo góðs. Miklu heldur býst eg við, að mörg börnin, sem í mestri vanhirðu hefðu vaxið upp, mundu skjótast undan eða verða skotið undan, sjálfum sér og þjóð- félaginu til skaða. — Og er það nú svó víst, að unglingurinn eftir 14 ár yrði svo miklu fljótari að nema, en barnið fyrir 14 ár? Ekki mega menn láta það blekkja sig, þó að sami maðurinn sé fljótari að læra á unglingsaldri en hann var á barnsaldri. Það kemur a. m. k. meðfram af því, að því meira sem maður veit, því meiri þekk- ingu sem maður heflr til undir- búnings, því hægara veitir manni að læra og skilja meira í viðbót. Hitt er vafasamt, hvort maður með sömu undirbúningsþekkingu er að nokkrum mun fljótari að læra t. d. á 16. ári en á því 12. Það er víst, að 10—14 ára ald- urinn er einkar vel fallinn til náms að ýmsu leyti. Líklega engin önn- ur ár hentugri að nema þær listir, er leikni þarf til, svo sem lestur, skrift og a. n. 1. reikning. Ef nú skólaskyldan væri færð aftur íyrir 14 ára aldur, og heimilunum á herðar lagt að kenna börnunum fram að þeim tíma það sama, sem þeim er nú falið að kenna þeim, áður en þau verða 10 ára, halda menn, að börnin yrðu þá ekki, mörg hver a. m. k., líkt stödd að lærdómi 14 ára, eins og þau eru nú 10 ára? Skyldi það auka mikið áhugann, þó að frest- urinn yrði lengdur? Standum dreg- ur það úr honum. Það er sagt, að mörg heimili vanræki nú skyldu sína að kenna börnum lestur og skrift fyrir 10 ára aldur, og kasti allri sinni áhyggju í því efni upp á þessar fáu vikur, sem barnið á von á að vera hjá kennara. Ætli þeim hinum sömu þætti þá ekki eins glæsilegt, að eiga unglinga- skólann tilvonandi að bakhjarli? Menn kannast við, að komið get- ur kýtingur í börn líkamlega af litlu viðurværi og lélegum viður- gerningi, svo að þau búa lengi að, stundum æfilangt. Það getur líka komið í börn kýtingur andlega, af samsvarandi orsökum. Eg er hræddur um þess konar kýting, ef börn eiga til 14 ára aldurs að búa eingöngu að þeim andlega viðurgerningi, sem sum heimili hafa að bjóða, eins og eg drap á hérna áðan. Það er öðru nær, en að eg geri mér glæsilegar vonir um almenna námsskyldu á unglihgaskólum, ef undirbúningurinn er vanræktur eða um hann látið fai'a sem verkast vill. Hann yrði áreiðanlega harla misjafn. Ekki yrði það fyrir miðl- ungskennara að taka á móti tug- um unglinga, piltum og stúlkum, 15—16 ára, á gjálífasta reki, sum- um námfúsum en sumum líka frá- bitnum öllu námi, sumum bein- línis sjálfsagt nauðugum, sumum vel að sér, en sumum vafalaust lítt læsum og skrifandi, eiga að stjórna þeim í heimavistarskóla og láta þá alia fá kenslu, sem væri við þeirra hæfi. Eg óttast, að þeir, sem mest hefðu verið vanhirtir áður og því hefðu mesta þörfina, yrðu út undan um gagn af skóla- vistinni. Það er hvorki gaman né holt, að vera samvistum við marga jafnaldra sína og finna að maður er eftirbátur, og ekki er það hvað bezt á þeim aldrinum. Það getur dregið margs konar dilka á eftir sér, eftir því hvernig skaplyndið er. Eg hirði ekki að fara út í það. En eg vorkenni þeim, sem svo yrðu staddir. Loks skal eg játa, að mér er ekki ljóst, hver á að kosta þá unglinga í skólann, sem ekkert eiga til. Ef fresturinn væri settur til 18 ára aldurs, er hætt við að skólagangan dragist hjá sumum í lengstu lög, en hæpið að þeir ættu þá þó efni til að kosta sig sjálfir. Eg hefi heyrt það talið til gildís þessu fyrirkomulagi, að þá mundi síður bresta á heim- ilunum menn til að kenna börn- unum yngri. Eg geri mér alls ekki svo miklar vonir um þá ment- un, er þetta skyldunám veitti, að eg treysti yfirleitt unglingum eftir það til að kenna börnum, en svo hygg eg, að það, sem nú bagar mest í að kenua börnum lestur og skrift, sé mannfæðin, tímaleys- ið og áhugaleysið. Og úr engu þessu get eg hugsað að unglinga- skólaskyldan bætti, heldur þvert á móti. Náttúrlega dettur mér ekki í hug að örvænta um öll not að unglingaskólaskyldu með þessu fyr- irkomulagi, en hitt segi eg nú orðið hyklaust, að eg vil ekki kaupa þau not fyrir notin, sem nú eru að fræðsluskyldunni sem er, hversu lítil sem þau kunna að vera sum- staðar. Eg verð að drepa á eitt enn: Hvernig færi um kristindóms- fræðslu barna, ef henni væri varp- að upp á heimilin ein og prest- ana? Hvernig eiga þau heimili að kenna hann, þar sem enginn krist- indómur er til? og eg er hræddur um að þau séu mörg á landi hér. Og það þarf ekki að taka þau til. Þau munu vera teljandi heimilin, sem treysta sér til að hjálpa börn- um svo nokkru nemi til kristin- dómsnáms undir íermingu — sem von er. Og hvað gera prestarnir? Hvernig á Skarðspresturinn til- vonandi að knésetja öll börn á Skeiðum, Gnúpverjahreppi og Hóla- sókn? Eða Tungnapresturinn öll börn í sínum 5 kirkjusóknum? Og eru þó mörg prestaköll á land- inu verri viðfangs en þessi. Það | er sýnilegt, að við fengjum aftur i gamla lagið, þululærdóminn skiln- ingslausan í algleymingi — eða það sem liklega væri þó skárra — alls ekki neitt. Þetta eitt, þó að ekkert væri annað, nægði til þess að gera mig skólaskyldufræðslunni algerlega mótfallinn. Því að eg tel kristindómsfræðsluna vera hjarta og afltaug barnafræðslunnar. Sumir hafa haft það á móti skólaskyldu barna, eða barna- fræðslu yfir höfuð, að hún mundi gera þau svo hneigð til bóka, að hugurinn yrði frábitinn allri iíkam- legri vinnu. Aftur óttast aðrir þvert á móti, að barnakenslan gerði börnin leið á öllum bókum og námi, svo að þau yrðu á eftir frábitin öllum bókum og fræðslu. Um þessar gagnstæðu mótbárur finst mér, að þær eigi við alla skólaskyldu og nám, hvort sem er fyrir eða eftir 14 ára aldur. Þessi hræðsla við alla bóklega mentun, að hún geri menn lata og frásneidda vinnu, hygg eg eft- ir minni reynslu og þekkingu, að sé alveg ástæðulaus. Ef námsfólk verður letinni að bráð, hugsa eg að á því sannist hið fornkveðna: „án er ilt gengi nema heiman hafi“. Eg *er hræddur um, að það hafi þá átt letina í fórum sínum, og hún hefði komið í ljós fyrir því, þó að það hefði ekki við nám fengist. Aftur þekki eg skýr dæmi þess, að menn, sem höfðu mikla löngun til náms, litu út fyrir að fá verulega óbeit á líkamlegri vinnu, meðan þeir höfðu enga von um að geta svalað námfýsi sinni, en urðu mestu dugnaðarmenn undir eins og þeir gátu fengið löngun sinni framgengt. Annars getið þið nú hvert fyrir sig skygnst um meðal þeirra, sem þið þekkið, og athugað, hvort það eru fremur þeir, sem eitthvað hafa numið og i einhvern skóla gengið, sem eru eftirbátar í dugnaði og manndáð, sérstaklega meðal hinna yngri manna, síðan skólar urðu tíðir og alþýðumentun almennari. Eg held, að þessi margumtalaða fyrirlitning fyrir líkamlegri vinnu eigi sér langhelst stað hjá mentunarlausu fólki, sem hvorki hefir lært að meta Iíkamlega vinnu né andlega, og ímyndar sér, að andlega vinn- an sé hægari og fínni, og að þeir, sem hana stunda, líti niður á líkamlegu vinnuna. Þeir sjálfir líta niður á stöðu sína og störf af mentunarskorti, en engi mentaður maður er svo íávís. Eg held, að það megi segja um alla sanna og holla alþýðumentun, sem Jónas kvað um vísindin, að „ hún efli alla dáð, orkuna styrki, viljann hvessi, vonina glæði, hugann hressi,4- farsældum vefji lýð og láð“. Etó er ekki að dæma um eða mælæ með neinu uppskafnings mentun-*- arprjáli til skarts utan á eða for- dildar, „þar sem anda eg hjarta alt er sneitt og ekkert hærra mið“, eins og Steingr. komst að orði. En þá kem eg líka að hinni mótbárunni, að skólanámið skapi óbeit á öllum lærdómi. Eg skal ekki íortaka, að svo get orðið, jafnvel þó að vel sé kent, hjá ein- stöku barni, en þá af því, að barn- ið er námi frábitið að upplagi; en hafi kenslan alment þau áhrif á börnin, þá er það af því, að henni er illa hagað, eða kennarinn illa vaxinn starfi sínu. Yitanlega mundi engum koma til hugar að halda því fram, að mikill meiri hluti barna ætti að gjalda þess, þó að fáein yrðu frábitin bókum, og synja þeim um fræðslu vegna þese. En það væri ekki heldur viturlega ráðið, að láta sjálf frábitnu börn- in gjalda ólystar sinnav, því að

x

Þjóðólfur

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðólfur
https://timarit.is/publication/72

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.