Þjóðólfur - 11.06.1918, Blaðsíða 3

ÞJÓÐÓLFUR
49
þægindi. Slík stórmatreiðsla hlýtur
að veita mæðrum barna vorra og
niðja betri menningar- og þroska-
skilyrði, en þeim eru nú veitt.
Aum er æfin margra húsmæðra,
og það þótt þær séu ekki í ör-
eigastétt. Frá morgni til kvelds
mega þær hafa hugann allan við
mat, auk allrar umhyggju fyrir
bónda og börnum. Myndi of djúpt
tekið í árinni, þó að sagt sé, að
langflestar mæður lands vors eigi
við þau kjör að búa, að annars
er vart að vænta, en höfuð þeirra
verði kirna alls konar hégóma og
hleypidóma? Hvaða tómstundir
hafa flestar þeirra til lesturs og
andlegra iðkana? Sjá víst flestir,
hve holl slík mæðrakjör eru vax-
andi kynslóð, er ber framtíð lands-
ins í barmi sér.
„í sálarþroska svanna
bjr sigur kynslóðanna“,
yrkir Matthías. Eftir hjartgróinni
mentun og þroska móður fara
draumar hennar og vonir um
framtíð barna sinna. Vonum sín-
um, draumum og hugsjónum blæs
hún aftur, bæði vísvitandi og óaf-
vitandi, börnum sínum í brjóst.
Og „lengi býr að fyrstu gerð“.
Þeim löngunum og óskum, er vér
drukkum, að kalla, með móður-
mjólkinni, mun oss veita erfiðast
að koma úr oss. Það er alkunna,
að spakleg hugsun og mentun fá
einatt ekki upprætt úr oss ýmsan
hégómaskap. Það veltur því ekki
á litlu, hvort móðurhugur einblínir
á það eitt, er glitrar og gljáir, og
innrætir sonum og dætrum ást á
glingri og utanskrauti, eða hug-
skotssjónum þeirra er þegar á
bernsku- og æsku-skeiði bent af
alhuga á kjarna manngildis og
verðmæta mannlegs lífs. Þjóðfé-
lagið skiftir það ekki eins litlu og
menn ætla, hvað börnum er sagt
við saumaborð eða hlóðarstein.
Vel sé þeim konum, sem bar-
izt hafa fyrir sameiginlegu mötu-
neyti. Þær hafa í kyrþei háð bar-
áttu fyrir góðu máli. Sigur þess
getur komið þjóð vorri og menn-
ing drjúgum að gagni.
í síðasta tölublaði Þjóðólfs vóru
prentuð lög frá alþingi um bæj-
arstjórn á Siglufirði, þar sem þetta
•kauptún var tekið í kaupstaðatölu
og búið til spánnýtt embætti, lög-
reglustjóraembætti í kaupstaðnum
nýja.
Ef kauptúnum væri veitt slík
réttindi eftir menning þeirra og
makleikum, leikur efi á, að Siglu-
firði hefði verið slíkur sómi sýnd-
ur að þessu sinni, eftir sögu er
sögð hefir verið þaðan og gerðist
um líkt leyti og alþingi fjallaði
um frumvarp um bæjarstjórn þar.
Skilríkur maður hefir sagt svo
frá, að skólanefnd þar hafi sagt
upp öllum barnakennurum stöðu
sinni. Séu þar þó óvenju-góðir
kenslukraftar, eftir því sem völ sé
á hér á landi. Einkum lauk sögu-
maður vor miklu lofsorði á skóla-
stýru þeirra Siglfirðinga, ungfrú
.Guðrúnu Björnsdóttur frá Kornsá
í Vatnsdal (dóttur Björns umboðs-
manns Sigfússonar, fyrv. alþm.).
Og fræðslumálastjóri leyfði ritstjóra
þessa blaðs að hafa eftir sér, að
hún væri í röð hinna allra beztu
skólastjðra þessa lands, frábær að
dugnaði og reglusemi, óvenju-sýnt
um kenslu. Og henni mætti þakka,
hve Siglufjarðar-skóli hefði dafnað
vel.
“-*Annar kaupstaður eldri, ísafjörð-
ur, hefir farið svipað að, og sagt
upp kennurum sínum, sumum, —
en ekki öllum.
Það væri synd að segja, að
nýtum barnakennurum — ein-
hverjum hinna þörfustu og léleg-
ast. launuðu starfsmanna þjóðfé-
lagsins — væri sýnd ofmikil rausn
og þakklæti, er þeir eru hrestir á
slíkum góðgerðum. Og er þessi
ráðstöfun Siglfirðinga því merki-
legri, er prestur og héraðslæknir
hafa, að sögn, gert hana. Af slík-
um mönnum ætti að mega búast
við meiri víðsýni í mentamálum
en birtist í þessu afreki.
Það er ætið varhugavert, er
dugandi starfsmönnum, á bezta
aldri, er sagt upp starfi sínu, án
þess að þeir hafi til slíks unnið
á nokkurn hátt. Sökum þjóðfé-
lagsins sjálfs verða þeir, er völd
eru falin, að hugsa sig vel um,
áður en slík ráð eru ráðin. Hygg-
inn atvinnuveitándi vísar ekki úr
vinnu góðum þjóni, nema hann
viti, hvern hann hreppir í stað
hans. En hér kemur annað til
greina, er veldur því, að þjóðfé-
lagi voru getur illa hefnzt fyrir
að leika starfsmenn, sem þeir Sigl-
firðiDgar fara með kennara sína.
Slíkt getur komið þvi miklu al-
varlegar í koll en einstökum at-
vinnuveitendufn. Það stafar af því,
að ríkið launar þjónum sínum
stórum ver en þeir. Ef því á nú
að bæta ofan á lúsablesaleg smán-
arlaun að vísa þeim úr stöðum
síuum fyrir engar sakir, en aðeins
af dutlungum þeirra, er ráðin hafa,
þá er hætt við, að fáa nýta menn
fýsi að ganga í þjónustu þjóðfé-
lags og ríkis.
Og aðferðin er sízt mannúðleg
nú, er örðugra er en endranær að
fá atvinnu. Það er á öllum tím-
um alrangt gagnvart góðum starfs-
mönnum að segja þeim upp stöð-
um til þess að spara fáeinar krón-
ur. Enginn verður fær til neinna
starfa, nema hann temji sér þau.
Um leið og menn temja sér eitt-
hvert starf, nema þeir ekki ann-
að. Og þá er menn eru komnir á
fullorðins ár, verða þeir sjaldnast
í einni svipan fimir í iðn
eða verkum, er þeir hafa ekki áð-
ur stundað. Hitt er annað mál,
að það getur stundum verið holt
að breyta til um sýslu, ef þess er
kostur. Það skilst því væntanlega
öllum, hve notalegt það er nú í
dýrtíðinni, að vera sviftur atvinnu,
er menn hafa lengi gegnt með
alúð og áhuga og náð nokkurri
fullkomnun í, að minsta kosti eft-
ir því sem hér er um að gera.
Ættu prestar ekki að eiga þátt í
slíkri meðferð á efnalitlum kenn-
urum. En það er sagt, að sumir
kennarar á Siglufirði séu félitlir,
sem vænta má.
Annars er UDdarlegt, hve litlar
þakkir foreldrar og fræðslunefndir
kunna kennurum fyrir störf þeirra.
Ekki veit eg, hvaða starf ætti að
vera vinsælt, ef það ekki, að hlynna
að andar-vexti barna og unglinga.
Kona eins hins mesta efnamanns
höfuðstaðarins sagði við mig í
vetur: „Enga peninga greiði eg
með eins mikilli ánægju og þá,
sem eg geld fyrir tilsögn, er veitt
er börnum mínum“. Eðlilegast
virðist, að allir foreldrar hugsuðu
svo.
Fræðslunefndir taka þing og
stjórn sér til fyrifmyndar. Þær
eru sumar ekki orðnar betri en
alþingi og ætla nú í dýrtíðinni að
smeygja fram af sér kostnaði við
tilsögn og unglingafræðslu.
Sannast að segja sýnist slíkt
einhver hin herfilegasta dýrtíðar-
ráðstöfun, er frelsurum vorum gat
hugkvæmzt. Engum dettur í hug
að hætta að næra maga barna
og unglinga, þó að dýrtíð drotni
í landi. En er öndin maganum
svo miklu óæðri, að sleppa megi
að veita henni næring eða nær-
ingarskilyrði? Við þetta bætist, að
stríðið getur staðið alla okkar æfi,
sem erum nú fullorðnir. Það er
meira að segja skylda okkar, að
gera ráð fyrir því heljarböli. Af
síðustu vígfregnum frá Frakklandi
verður ekki annað ráðið, en styrj-
öldinni verði ekki lokið fyrr en,
að minsta kosti, eftir nokkur ár.
Á að sleppa allri barnakenslu og
unglingafræðslu heilan mannsald-
ur? Á að bjarga laDdiiiu á þann
hátt að ala upp lítt læsan lýð,
illa skrifandi og illa siðaðan? Er
það ekki undursamlegt, að forráða-
mönnum fólksins, stjórnarráði, al-
þingi, fræðsluDefndum á Siglufirði,
ísafirði og miklu víðar, hugsast
slíkt bjargráð?
Svar er það ekki gegn þessum
athugasemdum, að skólar vorir séu
svo lélegir, að lítið skaði, þótt þeim
verði lokað um skeið. Satt er það,
að skólum vorum er, sennilega öll-
um, æðri og óæðri, meira og minna
ábótavant. Slíkt mega engir bet-
ur finna en kennarar þeirra. Verð-
ur búizt við öðru en ósmáum
göllum á þeim, eftir því sem til
þeirra er stofnað, til þeirra lagt og
við starfsmenn þeirra gert? En þró-
ast oss þekking og þroski á að skella
öllum skólum — þótt gallaðir séu
— í lás um langan aldur?
Er það ráð við sjóndepru að
stinga úr sér bæði augun? Er
ekki ljóstíra betri en myrkur,
dauf sjón betri en blinda?
Annars reið aldrei eins á því
og nú að bæta skóla vora og
vanda til uppeldis og mentunar
íslenzkra unglinga og barna. Hvað
ætli geti dregið oss upp úr því
skulda- og bágindafeni, er dýrtíð
og skammsýni steypa oss að lík-
indum ofan í, — nema þroski,
kraftur og kunnátta sona og dætra
landsins ?
Einn hinna mestu auðmanna
vorra, hr. Thor Jensen, átti fyrir
skömmu ekki alltiðan afraælisdag.
Þá voru 40 ár liðin, síðan þessi
íslenzkaði útlendingur steig hér
fyrst fæti á land.
Blöðin hafa minst þessa afmæl-
is ofurlítið, og fer vel á því. Þjóð-
ólfi þykir hlýða að taka lítillega
undir söng þeirra. En mikinn fróð-
leik verður ekki á því að gtæða.
Ritstjóri blaðsins er með öllu
ókunnugur hr. Th. J., hefir aldrei
við manninn talað. Hann getur
því ekkert sagt um hann nema
það, er blasir, að kalla má, við
öllum lýð.
Hr. Thors Jensens er ekki minst
hér og hefir ekki verið minst
annarstaðar af því, að hann er
auðmaður, heldur sökum hins,
hversu hann ver auði sínum og
efnum.
Auður er orka, auður er vald.
Með stórfé má koma bæði miklu
góðu og miklu iliu til leiðar. Með
því má seðja svanga, hjúkra sjúk-
um, yrkja jörðina, stofna góða
skóla, styðja vísindi, listir og fagr-
ar mentir. En því má líka verja
í endalausan hégóma og heims-
gliDgur, kaupa sannfæring, spilla
dýrstu kröftum. Og það er gömul
reynsla, að gullið rauða á töfra-
mátt til að breyta eigendum sín-
um í apa og afglapa. „Margr
veiðr af aurum api“, segir i Háva-
málum. Það varðar því hvertþjóð-
félag ekki litlu, hvernig farið er
með mikinn auð, eða hvar hann
lendir, Og því getur stafað hætta af
því, er ríkið leyfir milliónum milli-
óna að safnast á eina hönd, sem
dæmi gerast úti í heimi.
Það sópar meira að hr. Thor
Jensen en öðrum auðmönnum
vorum. Auður hans gerir gagn,
fé hans er sístarfandi. Og það
starfar þannig, að þess sér óbrot-
gjörn merki. Gangið að Kveldúlfs-
stöðvum hér niður við sjó og
skoðið skála þá hina miklu, er
þar eru úr storku reistir fyrir
framkvæmd og framtak þessa út-
gerðarmanns. Þar er borgarbragur
á Reykjavík. Farið fram á nes og
lítið þar á mannvirki hans. Þar
hefi eg séð fegurstan og breiðast-
an veg á voru landi. Hvernig sem
fer um auð hr. Th. J. að lokum,
ber nesið og bærinn lengi stór-
fenglegar menjar hans.
Þó kveð eg hitt stærra, að fé
hans vinnur öðrum beinleiðis —
auk þess er það gagnar öðrum
óbeinleiðis. Enginn íslendingurhefir
á vorum dögum gefið eins höfð-
inglega og hann. Má minna á þær
20 þús. kr., er hann gaf til „ra-
dium“-kaupa. Og hann hefir, að
skilríkra manna sögn, gefið „í
leyni“ stórfé fátækum og styrkt
mæta menn.
Þá er eg heyri menn róma eitt-
hvert rausnarverk hr. Th. J.,
dettur mér í hug, að hann hefði
verið maður að skapi skálda vorra
hinna fornu og gullelsku, er unnu
mjög fémildum mönnum. Þar var
„hoddveitir", hoddlógandi", „hring-
brjótr", „menglötuðr", er þeim
hefði látið að kveða dýrð í dráp-
um og flokkum. En örlæti hr. Th.
J. nær viðara en gjöflund su, er
lofsungin er í kvæðum þeirra.