Norðanfari - 05.04.1879, Blaðsíða 3

— 35 —
]eg hafði gjöi't ráð fyrir í atlmgasemdinni.
En að jeg álíti slikt rjettan skilning
liennar, hjelt jeg .enginn mundi imynda sjer.
|>að má nú sjálfsagt bæta úr pessu með
pví að orða greinina ljósar. En mjer sýn-
ist ráðlegt að gefa sýslunefndinni nokkurt
vald í pessu efni, og gleður mig að hr. J. S.
er pví samdóma.
Upp á athugasemdina við 70.og73.gr.
svarar hann mjer og hinum meira höfundi
báðum í einu, og pó hvorum fyrir sig —
pað hefði hann átt að gjöra víðar —; hann
álítur að við höfum par „sína kredduna
hvor“. |>ar sem hinn meiri höf. álitur að
afnotarjettur leiguliða sje par skertur, — í
pví er jeg honum fyllilega samdóma, og að
vonum flestir aðrir — og par sem jeg álít
að viðskiptafrelsi manna sje par misboðið
— og par í mun hinn meiri höf., og flesi>
ir aðrir, samsinna mjer. — Hr. J. S. segir
nú með rjettu að hjer komi pau tvö spurs-
mál til úrlausnar: „Er pessi takmörkun
rjett og eðlileg? er hún nauðsynleg og hag-
feld ?“ Upp á fyrra spursmálið svarar hann
ekki með öðru en pvi, að vitna i gömul
lög, frá peim tíma sem engin hugmynd var
vöknuð um náttúrlegan rjett manna til við-
skiptafrelsis, og í byggingarbrjef sem par á
eru byggð. En par með er ekki sagt að
slíkt sje rjett og eðlilegtnú á timum.
Síðara spursmálinu svarar hann með pví
að bera saman búhag pess bónda sem not-
ar vel gæði ábýlisjarðar sinnar, við búhag
annars sem selur kjarnan úr gæðum henn-
ar, par getur hann naumast átt við annað
en heysölu á s u m r u m til kaupstaða, eða
pvíl. En jeg hafði raunar aldrei á móti
pví að takmarka slíka sölu á einhvern hátt;
pað getur verið „ill nauðsyn11, og er pað pá
undantekniug. En pareð svo fjölda marg-
ar jarðir eru svo að eins byggilegar að pær
fái meiri eða minni landsnytjar frá öðrum
jörðum, en geta eigi ávallt lagt landsnytjar
í móti, — pó pað ætti að vera aðal-
regla — pá er lífs nauðsynlegt
að menn hafi fullt viðskiptafrelsi í peim
efnurn, (að ógieymdu eptirliti með skógar-
yrkju). fó pað sje máske lítil tálmun
að sækja leyfi til landsdrottins eða umboðs-
manns hans, pá getur hún orðið ópægileg.
|>að má sýna dæmi: Setjum að jeg sje
leiguliði á engjajörð, og að til mín komi
einyrkja-bóndi frá engjalausri fjallajörð,
til að fá engjalán. Jeg bæði vil verða
honnm hjálplegur, og get pað, mjer og á-
býlisjörð minni að skaðlausu, en umboðs-
maður landsdrottins er í meir en hálfrar
pingmannaleiðar fjarlægð, til hans verður
að sækja leyfi, og fer til pess næstum heill
dagur. Leyfið fæst, en fyrir pessa tíma-
töf verður bóndi „einum degi of seinn“ að
nota hagstæða veðuráttu, og hve mikið tjón
getur pað orðið fyrir hann ? pað er bágt
að segja. Nú eiga lögin að vera svo úr
garði gjör, að pau gjöri engum manni ó-
parfa baga í nokkru hugsanlegu tiifelli.
J>að dugir ekkinóg aðsegjaað slík tilfellimuni
sjaldgæf: pau eru peim, sem fyrir verður,
eins tilfinnanleg fyrir pví; og mörg tilfelli
geta orðið tíðari en maður bjóst við. Tök-
um annað dæmi: Setjuin að jeg hafi ærn-
ar heyja-byrgðir, en bóndi á útigangsjörð
verði heyprota, vegna óvenjulegra áfreða.
Jeg er sár á heyjum, eins og heyjabænd-
ur opt eru, og vil ógjarna lána hey, allra
sizt nema móti öðru jafnmiklu og jafngóðu
eins og venja er. En nú er mjer kunn-
ugt að hinn heylausi bóndi ætlar að flytja
sig í fjarlægt hjerað um vorið eptir, svo
ekki er von a heyji frá Iionum aptur. Jeg
vil pví fyrir livern mun losast við að lána
honum hey, sæti pví lagi að fá landsdrott-
inn til að banna mjer pað, úr pví hann
hefir lagalieimild til pess. Og er jeg pá
ekki „1 ö g 1 e g a a f s a k a ð u r“ pó fjenað-
ur bóndans falli?! — |>að ætti ekki að
vera gjörandi ráð fyrir öðru eins og pessu,
en jeg veit svo mikið, að pað er, pví miður,
ekki ófyrirsynju. það liggur pannig í aug-
um uppi, að ekki er annað fært en að láta
pessi viðskipti alveg frjáls, sem líka er hið
eina rjetta. Og pá verður engin ósam-
kvæmni að láta pað vera komið undir frjálsu
samkomulagi fráfaranda og viðtakanda, með
ráði úttektarmanna, hvort fráfarandi selur
viðtakanda heyleyfar sínar eða ekki. Og
p a ð sje nauðsynlegt, sýndi jeg i athuga-
semdum mínum, með rökum sem hr. J. S.
hefir alls ekki reynt að hrekja, enda var
pað ómögulegt fyrir hann. J>að kemur fyr-
ir að bóndi flytur af engjajörð á engja-
lausa útbeitarjörð, pá er pað hart að
banna honum að flytja heyleifar sínar með
sjer, honum er pað stórskaði, en við-
takanda engin pörf. J>etta bætist ekki
upp með pví að fráfarandi áskilji sjer fjen-
aðar fóður fyrir hejdeifarnar : mun hr. J. S.
víst kannast við, að margfalt meiri fjenað
má framfæra á jöfnu.fóðri á útbeitarjörð
en á gjafajörð, og að pað er ólíku betra,
fyrir livern sem getur, að hirða fje sittsjálf-
ur heiina, en kosta hirðingu á pví annar-
staðar. J>að kemur líka fyrir að bóndi flyt-
ur frá engjalausri jörð, en á pó heyleifar,
af pví hann hefir fengið engjalán annar-
staðar, pá er pað enn augljósari skerðing á
eignarrjetti að s k y I d a hann til að seljá
pær, framar en hann lætur til leiðast,
og er ólíklegt að sú sje tilætlun frumvarps-
ins; pó er pað ekki undantekið, oghr. J. S.
gengur alveg pegjandi framhjá pessu atriði
í svari 8ínu.
Yiðvíkjandi 77. gr. kom mjer aldrei
til hugar að neita pví aðhúngæfi nokkra
rjettarbót frá pví er við mun gangast. En
jeg get ekki betur sjeð en að hún hefði
purft að vera m e i r i. þvi pó pað sje að-
alregla að landsdrottiún og leiguliði njóti
arðs jarðarinnar að sínum helmingi hvor,
pá leiðir ekki par af að pað sje rjett að
leiguliði borgi hálft afgjald af peim jarðar-
afnotum sem ekki eru ftamar til.
Dæmi rjettsýnir menn hvort petta er tómt
,,orðagjálfur“.
(Niðurl. síðar).
TSfr Qárkládi.
|>ótt fjárkláði sá, er geysað hefir hjer
á landi í nokkur ár undanfarin, sje nú að
öllum líkindum sigraður til fulls, pá mun
hann pó verða minnistæður mörgum um
langan tíma hjer eptir. ]?að er alkunnugt,
að mikið pras hefir orðið um uppruna
kláðans og eðli hans, og varð pað fram-
kvæmdum í fjárkláðamálinu til hins mesta
hnekkis. Eigi er pað pó meining mín, að
fara nú að endurnýja gamlar væringar eða
vekja hinar æstu geðshræringar, er nú munu
dottaðar. í „Lýsing fjárkláðans o. s. frv.“,
er gefin var út sjerstaklega 1876 að til-
hlutun lögreglustjórans í fjárkláðamálinu,
hef jeg ítarlega gjört grein fyrir sýki pess-
ari, og hafa aðgjörðir hins opinbera hin
síðustu árin verið byggðar á pvi, er jeg
par hefi sagt. — Kláðamaurar eru prenns-
konar: holdætur (Sarcoptes), peir eiu
mjög smáir vexti, grafa liolur innundir
skinnið og hafast við í peim; peir lifa á
mönnum, liestum, hundum, köttum, nautum
og fleirum dýrum. Hörundsætur
(Dermatophagus) eru álíka stórir og hold-
æturnar, grafa sjer eigi holur en naga hör-
undið og lifa á pví; peir hafast við á hest-
um og nautum. ein tegund peirra hefir'og
fundizt í hlustinni á hundum. Hörunds-
særendur (Dermatocoptes) lifa utan á
húðinni. J>eir særa hörundið með rana
sínum, og á vökva peim, er út úr sárum
(stungum) pessum smita, lifa peir. Eptir
pví sem kláðahrúðrarnir myndast færa maur-
arnir sig um setur, og geta kláðaútbrotin
pannig dreifst yfir mestalla skepnuna.
Maurar pessir eru svo stórir, að vel má sjá
pá með berum augum, og hafast peir við
á nautum, hestum og pó einkum á sauðfje,
og orsaka hinn alkunna fjárkláða. p>ó príf-
ast eigi hörundssærendur nauta eða liesta á
fje, og halda pví sumir, að hver dýrategund
hafi sína sjerstöku maurategund. Holdæt-
ur manna orsaka engan reglulegan kláða á
dýrum, en pó geta holdætur dýra orsakað
kláða á mönnum. Hörundsætur og hörunds-
særendur prifast par á móti alls eigi á
mönnum.
Til pessa hafa menn eigi pekkt nema
eina tegund fjárkláða, pann er orsakast af
hörundssærendum, er einkum sækja par á
kindina, sem ullin er mest og pjettust. Nú
hefir hinn alkunni vísindamaður, prófessor
Gerlach í Berlín lýst nýrri tegund fjár-
kláða, er orsakast at holdætum (sem
eru talsvert smávaxnari en hinn almenni
fjárkláðamaur), og hefir fjárkláði sá gjört
vart við sig á ýmsum stöðum í Prúslandi.
Kláði pessi sækir emkum á granir kindar-
innar, og myndast par hrúðrar, sem eru
hjer um bil J/4 puml. að pykkt. í hitum
dreifast kláðaútbrot pessi upp eptir höfðinu
upp á eyru, og allt pangað upp sem ullin
byrjar; í kuldum pokast útbrotin aptur
niður á við. Stundum getur og kláði pessi
komið á fætur kindarinnar, par sem peir
eru ullarlausir. J>ar sem kindin er ulluð,
prifst maurategund pessi ekki, og 'er kláði
pessi að pví leyti ólíkur hinum almenna
fjárkláða. Kláði pessi er næmur, og sýkist
ein kindin af annari en annars háir hann
kindinni næsta lítið, enda er hægðarleikur
að lækna hann t a. m. með megnu tóbaks-
seyði.
J>á hefir G e r 1 a c h sannað með til-
raunurn, að fjárkláði }>essi getur smittað
bæði hross, naut og hunda, en eptir 4
vikna tíma var pó kláðinn eigi mjög magn-
aður á dýrum pessum. A mönnum magn-
aðist kláði pessi par á móti svo fljótt, að 8
dögum eptir að maurarnir voru látnir á pá
var nauðsynlegt að viðhafa lækningar til
að stöðva kláðaútbrotin.
Yms maurakyn eru og til, sem skríða á
dýr, sem pau annars eigi eiga heima á, og
orsaka pau pá mjög ópægilegan fiðring í
hörundinu og jafnvel kláðaútbrot. Á petta
sjer stað með f u g 1 a m a ur (Derfnanyssus-
avium), sem hefst við á hænsnum og öðrum
alifuglum, og er helmingi stærri en hinn
almenm fjárkláðamaur. Hann skríður opt
á húsdýr, og á hestum orsakar hann stund-
um illkynjuð kláðaútbrot. Af jarðmaur-
u m (Ixodes), er hafast við á grösum og
runnum, eru ýmsar tegundir, er stundum
sækja á menn og dýr og sjúga blóð
peirra, en orsaka pó engan reglulegan
kláða. — J>egar kláðinn geysaði á Suður-
landi, og menn í hinum næstu hjeruðum