Norðanfari - 05.07.1882, Blaðsíða 1

21. ár.
„Syndir kirlijufjelag$sins“.
heitir rit það eptir Norðmanninn Kristofer
Brun, þar sem hann lýsir göllunum á kirliju
og kristindómslífi þjóðar sinnar. Margt af
því, sem gengur að norsku kirkjunni á þessum
tíma, gengur líka að kirkju vorri hjer á ís-
landi. Munurinn er mestur sá, að í Norvegi
er tilfinning víða vöknuð fyrir því, sem að
er í kirkjulegu tilliti, en hjá oss ber varla
neitt á slíkri tilfinning enn sem komið er.
|>ó virðist mjer ekki ólíklegt, að sumum þyki
ekki svo ófróðlegt að heyra, livað Norðmaður
þessi hefir sagt um þetta efni.
Yjer göngum, segir hann, kveinandi og
kvartandi yfif tima þeim, sem vjer lifum á,
yfir vantrú hans, siðleysi, ósvífni, lagaleysi.
J>að er apturfarartími, segja þeir, sem fust
þykjast halda við trú sína. Kjett eins og
þeir, er þessu halda fram, ekki sje meðfram
orsök til apturfararinnar. Rjett eins og vor
eigin hálfvelgja ekki sje hið sorglegasta teikn
tímanna. Hvar er nú á tímum vor á meðal
að finna hina fornu sterku sjálfsafneitun ?
Hvað leggjum vjer í sölurnar kristindóminum
til eflingar? Liggur ekki við að það liljómi
í eyrum vorum eins og æfintýri að flytjendur
fagnaðarboðskaparins forðum hafi lagt á stað
út í heiminn án gulls eða silfurs í beltum
sínum? Eða að ,forstöðumenn safnaðanna hafi
gjört sjer að góðu að lifa við sömu kjör eins
og «minnaháttar»-fólk iiyian safnaða sinna?
Imyndum oss norskan sóknarprest í þvílíkum
kjörum. Hvílík niðurlæging, þó hann aldrei
gjöri meira enn að hugsa um sjálfan sig í
þvílíkum kjörum. Og þó var niðurlægingin
einusinni hinn mesti beiðnr kristinna manna.
J>að er undii* merki krossins og sjálfsafneitun-
arinnar, að vjer eigum að vinna sigur. En
hvað er nú orðið af hinu forna krossmerki?
Jeg get varla sagt^ að jeg hafi sjeð hermenn
Krists undir því ganga. Eigum vjer að láta
þetta merki liggja fyrir fótum voruni þangað
til vjer sjáum talsmenn vantrúarinnar taka
það upp og ganga með það fram á móti
oss?
Skólameistaratal
á Hólum í Hjaltadal.
Tveim árum eptir morð þeirra feðga
Jóns byskups Arasonar á Hólum * og sona
hanns Ara og Bjarnar, kom Páll Hvitfeldur
liöfuðsmaður (1552) út, með ýmisleg boð
Kristjáns þriðja Danakonungs. Eitt af
boðum þessum varskipun um, að tvo skyldi
latínuskóla setja á íslandi; skyldi annar
skólanna vera í skálholti i Byskupstungum
en hinn á Hólum i Hjaltadal og er
það á þá menn, er þessum síðarnel'nda
skóla veittu forstöðu, allt þangað til hann
leið undir lok um síðustu aldamót, að vjer
vildum lítið eitt minnast.
1. Lárcnzius.
Hann var danskur að ætt og uppruna
og kom út hingað til landsins með Ólafi
Hjaltasyni, þá er hann kom frá byskups-
vígslu að Hólum (1552). Voru Lárenzíusi
árið eptir (1553) lagðar til uppeldis af
Kristjáni konungi 3. jarðirnar: Krossanes,
Hóll, Ásláksstaðir, Steinsstaðir, Bngimýri
Akureyri, 5. júlí 1882.
Ó, þú andi Krists frá liðnum öldum, hví
hefir þú horfið burt frá oss? Hví lætur þú
oss liggja afi-lansa ogháðung hlaðna? Hverf
aptur til kirku vorrar. Lát aptur hóp manna
koma fram, sem af fúsum vilja velja sjer
merki krossins til að berjast undir!
Hvar er nú í söfnuðum vorum hin forna
kristilega velgjörðasemi, sem, þegar því var
að skipta, gaf allar eigur sínar fátækum mönn-
um? Hvar er sá kærleikur, sem forðum
megnaði að sameina það, sem allra-sundur-
leitast var, með bandi fullkomnunarinnar ?
sem gat safnað saman mönnum og mann-
fiokkum með hinum ólíkustu skoðunum til
«einnar trúar, einnar skírnar, eins guðs og
föður allra» ? «Sjá, hvílíkan kærleika þeir
bera hver til annars» hljómar til vor, sem
nú lifum, frá hinni fornu kristindómsöld.
Vissulega verður það ekki þessi vitnisburður,
sem vjer fáum frávorum mótstöðumönnum.
Viðkvæðið mun fremur verða: Sjá hversu
þeir bítast, og það opt út af því, sem alls
ekkert er í varið.
Mjer mun varla einusinni leyfilegt að
spyrja: Hvar eru nú hinar fornu dásamlegu
náðargjafir? Mun ekki sagt verða, að þvílík
spurning sje ekki svarsverð, þar sem þessar
náðargjafir hafi til heyrt postulatímanum, en
ekki vorri öld? Látum svo vera, en liggur ekki
við, að eins sje uin allt hitt: sjálfsafneituuina,
kærleikann, kraptinn af hæðum, vísdóminn
ofan að, trúna, sem flytur fjöll, að allt þetta
heyri að eins til postulaöldinni, en elcki
vorri öld?
Og hvað líður lífinu í hjartafylgsnum
kristinna manna? Hvar er hið leyndardóms-
fulla, djúpa samlíf við guð? Og hvar er
hæn hins rjettláta, sem megnar svo mikils?
|>að eru til menjar eptir af öllu þessu,
en ekki heldur meira, menjar af fyr veranda
auðlegð.
Kirlcan eða kristnin í landi voru, segir
hann enn fremur, liggur í fjölda-mörgum
syndum, sem öllum þorra manna eldd finnst
neitt til um. En það er engin viðreisnarvon
Búðarnes, Efstaland og Myrkárdalur. Af-
gjald þessara jarða nam eptir núgildandi
peningareikningi rúmlega 1000 krónur.
Lárenzius var allmörg ár skólameistari
á Hólum, og útskrifaði hann auk margra
annara Guðbrand þorláksson, er síðar varð
Hólabyskup. Gjörðist Guðbrandur undireins
og hann var útskrifaður heyrari undir
Lárenzíusi og var það í tvo vetur (1560
til 1561 og 1561 til 1562).
2. Marteinn.
Hann var og danskur að kyni og mun
hafa komið næst Lárenzíusi. Eigi veit jeg
hversu lengi hann var skólameistari; enn
embætti þessu sleppti hann sumarið 1569,
þvíað houuin þótti það of launalítið, og
fór aptur til Dannmerkur.
3. Cfnðbrandur fórláksson.
Hann var fæddur að Staðarbakka í Mið-
firði árið 1542. Faðir hans var þórlákur
prestur fyrst á Stað i Hrútafirðí (1540),
síðan á Staðarbakka (1342), þar eptir á
þingeyrum (1546) og loksins á Melstað
— 49 —
Nr. 25—26.
fyr en almenningur fær augun upp fyrir
þessum syndum.
Einhver fyrsta og helzta syndin er það,
að fullkomið trúarbragðafrelsi er ekki innleitt
í þjóðkirkjunni. Nauðung i krisdindómsmál-
um getur af sjer lygi. Og það er mikið til
af þvílíkri lygi, sem kirkjan hefir ekki enn *
þá lært að hrylla við. |>að, að hver þóð-
kirkjulimur er skyldaður til að vera fermdur
kemur mönnum eigi all-sjaldan til að fara
vísvitandi með lygi, þá er þeir staðfestu
skírnarsáttmálann. |>að, að hjónavígslusátt-
málinn er eins og hann er kemur mörgum
að sjálfsögðu til að ganga ljúgandi í hjóna-
bandið. Og það að embættismenn vorir
ekki hafa fullkomið trúarfrelsi verður opt
tilefni til þess, sem jafnvel er enn verra en
allt hitt. Annar svartur blettur á kristin-
dómsfjelagi þjóðar vorrar stendur i sambandi
við löggjöfina um laun presta. Talsvert af
tekjum presta er fólgið í borgun fyrir barna-
sldrnir, hjónavígslur og fyrir það, að «kasta
mold» á þá, sem deyja. |>að er í lögum
fastákveðið verð á slíkum «störfum». petta
fyrirkomulag er, vægast talið, ósæmilegt. Svo
rjettlátt og sanngjarnt sem það er, að sá, sem
boðar liristindóminn, lifi af því, og svo eðli-
legt sem það er, að hlutaðseigendur við
þvílík tækifæri gefi presti sínum eitthvað af
fúsum vilja, svo algjörlega gagnstæðilegt er
það tilfinningunni fyrir því, sem heilagt er,
að veiting skirnarnáðarinnar sje verðlögð til
ákveðinnar peningaupphæðar. Við greptranir
og hjónavígslur heldur presturinn, svo sem
kunnugt er, jafnaðarlega ræðu sjer á parti
auk þess að liann framkvæmir hina fyrirskip-
uðu kirkulegu atliöfn. Og fyrir þessa ræðu
hefir hann að lögmn rjett til sjerstakrar borg-
unar. Slíka ræðu panta þeir sem lilut eiga
að máli, fyrir fram bjá prestinum, að svo
miklu leyti sem þeir hafa föng og vilja á að
borga hið ákveðna gjald. Með þessu móti
hafa lögin gefið enn meiri ástæðu tilaðskoða
hið helga kristindómsorð sem verzlunarvöru.
En það sem argast er af öllu er það, að engin
(1574). Síra jporlákur var Hallgrimsson,
Barna-Svein.bjarnarsonar. Síra f>órlákur dó
1591. Enn kona hans og móðir Gruðbrandar
var Helga Jónsdóttir lögmanns Sigmundar-
sonar. Ellefu ára gamall fór Guðbrandur í
Hólaskóla og var þar 6 vetur og útskrifaði
Lárenzíus hinn danski hann (vorið 1560).
f>ar-eptir var hann 2 vetur h e y r a r i
(locator) víð skplann, eins og áður gat
jeg um. Sumarið 1562 sigldi Guðbrandur
til háskólans í Kaupmannahöfn og dvaldi
þar í 2 vetur. En sumarið 1564 fór hann
hingað til lands frá háskólanum með hin-
um bezta vitnishurði, og gjörðist skólameist-
ari i Skálholti. Var hann þar i 3 vetur.
|>ví næst vígðist hann til prests að Breiða-
bólstað í Vesturhópi (1567). Enn brátt
komst hann í málaferli útúr arfi eptir
Jón lögmann afa sinn, og brá því til
utanferðar (1569). Eptirljet hann þá Breiða-
hólstað sira Erlendi Pálssyni, sýslumanns
Grímssonar á Möðruvöllum mági sinum,
er átti Björgu Kráksdóttur hálfsystur hans,