Norðanfari - 20.10.1882, Blaðsíða 2

62 —
en margir gefa henni líka hið fyrnefnda og
]>að ronn vera rjettara, pví pær 3 lychnis
tegundir, sem við höfum eru svo líkar hver
annari, að pað mun rjettast að láta þær
allar bafa eitt kvns (genus) nafn, en ekki
skipta þeim í 2. kyn: Lychnis og Yiscaria
eins og sumir gjöra, enda hefir Oddur
Hjaltalín þær allar 3 Lychinis tegundir í
einu kyni.(genus) en ekki tveimur. En þetta
latinska nafn gjörir minna til; en íslenzka
nafnið sem hann gefur henni, er hvorki
danska nje íslenzka, heldur hrein inálleysa
óhaíandi fyrir hreinleik tungu vorrar og
eins fyrir fegurð jurtarinnar. Hann kallar
hana “Hofmóð,,. Jeg veít ekki til að hún
hafi nokkurntíma haft þetta nafn og þó svo
væri, þá er það óhæfa, enda hefir liún nóg
önnur betri nöfn.
Magnús Stephensen kallar hana A u g n-
fró, Kveisugf as, Ununarjurt
(kl. póst. 1820.125). Qddur Hjaltalín r.efnir
hana Fj a 11 a L j 6 s h e r i, A u g n f r æ,
Kveisugras. í Horvegi lieitir hún:
Fjæld Tjereblomst Jomfrublom.
í Danmörk, þar sem hún ekki grær, ætti
samkvæmt Rostrups „Danske Fiora“ að
heita Bjerg Praktstjerne.
Grasafróðir menn geta sjálfir sjeð lýs-
ing hennar hjá Oddi Hialtálín bls. 202.
En fyrir þá sem ekki eru grasafróðir, vil
jeg geta þess, að jurt þessi hefir græn og
mjó hlöð, rauðleitan stöngul, rósrautt blóm,
sem situr í þjettum hnapp ekki ólikt Gullin-
toppu eða Geidingahnapp, en er samt auð-
þekkt frá honum á hennár sterka einkenni-
lega ilm. Hún grær helzt i deiglendum
melum og holtabörðum.
Jeg vil Hka benda á, að það er ekki
fyrnefndum höfundi að kenna þó sum af
öðrum jurtanöfnum hans sje miður falleg.
Af nafnlistuin jurta er opt harla lítið fagurt
að læra. |>að er eins og þeir sem hafa
gefið þeim nöfn hafi stundum ekki haft
neina verulega þekking á þeini, eða neina
tilfinning fyrir fegurð þeirra, heldur hafi
horft á þær eins og einhverja mislita anga,
sem stóðu upp úr jörðunni og dottið svo i
hug, að þessir angar líktust einhverjuVusli,
sem þeir höfðu í kringum sig og svo ljetu
þeir þær heita eptir því.
En því betur sem maður þekkír jurtir
og pvi meir sem manni er annt um þær,
pess meiri von er til að þær fái faileg og
hæfileg nöfn.
Guðmundur Hjaltason.
Nokkar orð ina samgðiigar.
Af öllu því marga, sem aflaga gengur
hjá oss er þó ekkert, sem eins er ábótavant
og samgöngurnar. J>að er eitt af fyrstu skil-
yrðum fyrir því, að nokkur þjóð geti þrifist,
að hún hafi greiðar samgöngur, og því ætt-
um vjer að láta oss meira umhugað um að
hrinda þessu velferðar máli þjóðarinnar í betra
lag, heldur en nokkru öðru máii, sem það er
meira áríðandi að það ekki fari i ólagi. Oll-
um mun kunnugt, hvernig aðalpóstgöngur
vorar hafa gengið á þessu ári. Að sönnu má
Skólameistaraíal
á Hólum í Hjaltadal.
(Framhald, sjá Nf. nr. 25_26).
4. Kristin.
feólveigu missti síra Arngrímur 22. júním.
1627. Siðan átti hann Sigríði dóttur síra
Bjarna Gamalielssonar á Grenjaðarotað,
sem áður er getið (6) Börn þeirra Arn-
grims og Sigríðar voru:
1. þórkell, prestur i Görðum á Álftanesi
(1658 til 1677), faðir mælskusnillingsíns mikla
Mag. Jóns byskups Yídalíns í Skálholti.
2. þórlákur, prestur á Staðarbakka i
Miðfirði (1655 til 1673).
3. Bjarni, fyrst skólukennari á Hóluin og
síðan prestur á Höskuldsstöðum (1664 til
1690).
4. Guðbrandur, sýslumaður í Húnaþingi,
átti Bagnheiði Jónsdóttur, Egilssonar.
5. Sólveig, giptist Jóni Jónssyni frá Narf-
eyri, Árnasoiiar silfursmiðs.
nú, að nokkru leyti, kenna það árferðinu, sem
lieílr verið óvenju slæmt, en það er engin af-
sökun meðan eigi er hafður nema einn póstur
milli Akureyrar og Reykjavíkur. J>essi eini
póstur verður að hafa svo og svo marga hesta,
og ef vel ætti að vera, yrði hann að geta
skipt um hesta í hverri sýslu áleiðinni. Til
þessa hefir hann eigi nærri nóg laun, hann
gjörir vel ef hann getur verið skaðlaus með
því að dragast allt af með sömu horbykkjurn-
ar ferð eptir ferð. ]?ingi voru er víst eigi
Ijóst hve mildð það kostar að komast með
3vo sem 10—12 hesta með áburði frá Akur-
eyri til Reykjavíkur þegar allstaðar er hey-
skortur og hvergi fást hagar handa hrossum.
Af þessu leiðir, að til þess að geta alltaf
haldið sömu hestunum, verður pósturinn að
hafa styttri dagleiðir en honum eru nú ' ætl-
aðar, því annars dræpust hestarnir af þreytu
og hungri. Ætli eigi væri nú betra að hafa
sýslupósta, sem tæki við einn af öðrum með
óþreytta hesta? það kann að kosta meira, en
hvað gjörir það til*, það hjálpar ekki að sjá
í kostnaðinn og hvort sem er, verður að láta
sunnanpóstinn (norðanpóstinn) hafa meiri laun
af hann á að geta fylgt áætluninni, og það
þarf hann að geta, nógu vondar eru sam-
göngur vorar fyrir því. Jeg þykist nú hafa
sýnt að hægt sje að gjöra við því að póstar
vorir komi svo löngu á eptir áætluninni, með
því, annaðhvort að taka upp sýslupósta, sem
sjálfsagt væri bezt eða þá með því, að auka
svo laun aðalpóstanna, að þeir gæti staðist
kostnað þann, sem leiðir af hestaskiptum og
hestamissi. En nú kem jeg að allt öðru at-
riði í samgöngumáli voru og það er áætlunin,
eða rjettara tilhögunin á póstferðum og póst-
stöðvum. |>að mun nú þykja sjálfsagt, að
miðdepill allra samganga sje 1 Reykjavík, þar
eð hún er höfuðstaður landsins, en jeg sje
enga ástæðu til, að aðskilja og fjárlægja ísa-
fjörð og Akureyri eins mjög og gjört er með
áætluninni. Eins og nú stendur á, er ómögu-
legt, að fá svar upp á hrjef, sem skrifað er
frá Aknreyri til ísafjarðar, fyr en með ann-
ari póstferð. |>etta er mjög ópægilegt, ekki
sízt nú, þegar bæði er kominn hjer á Norður-
landi opinber skóli, sem sóttur er úr ollum
fjórðunguin landins, og þar eð búast má við,
að aukist viðskipti milli ísafjarðar og Eyja-
fjarðar við það, að síldarveiðin, sem stunduð
er á báðum stöðunum eykst og verður smátt og
sxnátt innlendari. Mundi eigi hafa komið sjer
vel í sumar, þegar ísinn hefir alltaf legið hjer
fyrir Norðurlandi, hefði fljótar og greinilegar
frjettir getað fengist frá ísafirði. Jeg vil segja,
að líklega hefðu þeir, sem enn þá eiga vörur
sínar á ísafirði verið búnir að fá þær til sín
nú, ef samgöngur hefði verið miili þessara
*) Til gamans ætla jeg að setja hjer saman-
: burð á tveim útgjaldagreinum landssijóðs
til allia póstferða Veitti þingið 1881,
36,200 kr. fyrir fjárhags tímabilið, en
til eptirlauna 50,000. Hjer eru að eins
veittar 36,200 kr. til einhvers þess þarf-
asta á landinu, en 50,000 til þess, er
engan eyrir ætti að veita til.
6. Ingibjörg, giptist Gísla eldra Jónssyni
frá Fróðá, Halidórssonar.
7. Hjldur, giptist Jóni i Yiðidalstungu
þórlákssyni, Pálssonar, Guðbrandarsonar
byskups; voru þeirra börn: Páll lögmaðúr
Vidalin, og Kristín, kona 'Jóns Magnúsar-
sonar, fyrst prests og síðan sýslumanns (dó ’
1738), og öigriður kona Magnúsar prófasts
í Hvamrni (d. 1728) Magnúsarsonar. Yoru
þeir Jón sýslumaður og Alagnús prófastur
albræður Árna assessovs og prófessors í
Kaupinannahöfn (d. 1730).
9. Jón Eiiiarssoa.
Harm var sonur Einars Eiríkssonar
a Hvanneyri 0g Bergijótar Hallsdóttur.
Jón kvæntist (1594) Sólvöru Stefándóttur,
prests i Odda., Gíslasonav Bkálholtsbyskups
Jonssonar. Hún liíði Jón og giptist siðan
Erleudi lögrjettúmanni á Stórólf'shvoli Ás- !
muudarsyuí. J>á er Arngrimur lærði sigidi 1
með mál Guðbrandar byskups (sumar”
1592) var Jón skólameistari fyrir hans^!
staða í greiðu lagi. í>að er heldur ekki
neitt þægilegt fyrir skólapilta af Vesturlandi
(einkum úr ísafjarðarsýslu), sem ganga á
Möðruvallaskólann, að geta eigi greiðara komið
brjefum sínum en nú er. Jeg ætla nú að
sýna hverja leið brjefin fara frá Akureyri og
til ísafjarðar. Pósturinn tekur þau nú, eins
og lög gjöra ráð fyrir á Akureyri, og fer með
þau að Stað í Hrútafirði, þar tekur Dala-
sýslupóstur þau og fer með þau að Hjarð-
arholti í Dölum og þar tekur pósturinn,
'Sem fer á railli Reykjavíkur og ísafjarðar
þau á vesturleið sinni og fer með þau til
ísafjarðar. Brjef, sem skrifað var á Ak-
ureyri og sent samstundis með norðanpósti
8. júní 1882 kom þannig á ísafjörð 5. júlí,
eða einum degi áður en norðanpóstur, sem
tók brjefið 8. júni kom til Akureyrar apt-
ur að sunnan. Svar upp á þetta brjef var
dagsett á ísafirði 15. júlí sem var næsti far-
dagnr póstsins á eptir, en kom ekki til Ak-
ureyrar fyrr en 11. ágúst. |>að hafa því, frá
því að fyrra brjefið var skrifað og þangað til
svarið kom aptur liðið 64 dagar, sem sje 22
dagar af júní, allur júlí 31 dagur og 11 dag-
ar af ágúst). í stað þessa ætla jeg nú að
betra væri, að senda póst frá Stað í Hrúta-
firði beina leið á ísafjörð og skyldi hann kom-
inn aptur þegar norðanpóstur kæmi að Stað
í Hrútafirði á norðurleið sinni, og, væri það
nokkur munur. J>að er annars vonandi, sje
það satt, sem sagt er, að Ísíirðingar ætli að
setja upp hjá sjer prentsmiðju og gefa út i
blað, að peir þá geti fengið ráðna bót á þessu
samgöngu meini milli ísafjarðar og Akureyrar.
M. Ó.
í 72. blaði Eróða er grein eptir Jón ól-
afsson um kvennaskólann á Laugalandi; vil
jeg leyfa mjer að minnast lítið eitt á grein
þessa, og jafnframt benda þeim, sein kynna
vilja sjer fyrirkomulag skólans og kennslu-
tilhögun, á að lesa hana.
Höfundurinn telur upp allar kennslu-
greinir á skólanum, 10 bóklegar og 5 verkl.
auk enskunnar, sem stúlkum þeim, er vel eru
að sjer í öðrum námsgreinum, er gefinn kost-
ur á að læra; segir höf. þetta að vísu nokkuð
margt, en virðist þó ekki ástæða til að sleppa
neinni kennslugrein, nema ef vera skyldi
grasafræði og heilbrigðisfræði*. Jeg er nú
einn af peim, sem álít kennslugreinir of marg-
ar, og álít því hætt við, að námsmeyjarnar
geti ekki numið þær allar, svo nokkurt gagn
sje að, sízt þær, sem ekki eru tvo vetur á skól-
anum, virðist mjer því eins og liöf. skaðlaust,
að, sleppa grasafræðinni, en hvað heilbrigðis-
fræðina snertir, er jeg alveg á gagnstæðri
skoðun því hana álit jeg mjög nauðsynlega
og ætti að kcnna hana meir eður minna i
öllum skólum hjer á landi, en þó einkanlega
*) Yjer vitum eigi til að nökkurntíma hafi
heilbrigðisfræði og grasafræði verið kennd
á kvennaskólanum, svo eigi getur komið
til mála að fækka þeim kennslugreinum,
er aldrei hafa kenndar verið.
hönd einn vetur (1592 til 1593). Hann var
og tvisvar skólameistari í ÍSkálholti.
10. Ólafur Jónsson.
Faðir hans var síra Jón siðamaður
Bjarnarson, prestur fyrst á Bergstöðum
(1563) og síðan í Grímstungu (1568); enn
kona hans og móðir Ólafs var Filippía
Sigurðardóttir. Hann var skólameistari á
Hólum einn vetur (1594 til 1595). Hann
var vígður til prests árið 1600, og varð
dómldrkjuprestur á Hólum, og var pað um
20 ár. Siðan gjörðist hann prestur að Mikla-
bæ í Blönduhlið (1636), enn prófastur i
Hegranesþingi varð hann (1639), og var
pað um 10 ár. Hanu dó 88 ára gamall
(1658) og hafði þá prestur verið í 58 ár.
Kona síra Ólafs var Guðrún J>órðardóttir
frá Marðarnúpi, bróður Guðbrandar bysk-
ups, J>órlákssonar. Börn þeirra síra ólafs
og Guðrúnar voru:
1. Hallgrímur, prestur á Munkaþverá.
2. þórlákur, prestur i Miklabæ eptir
á kvennaskólunum, því sjerhverri góðri hús- 7
móður er mjög áríðandi, að vera sem bezt
heima í þeirri fræðigrein; það hvetti hanatil
þess, að stunda sem hezt hún gæti þrifnað
og hreinlæti, og mundi hún með því geta
komið í veg fyrir marga sjúkdóma og kvilla
á heimili sínu; þykir mjer miklu heppilegar
að sleppa sögunni og pó einkum dönskunni,
þó þessar námsgreinir geti alls ekki óþarfar
kallast; það er líka ekki rjett, sem, höf. segir,
að engin hentug hók sje til í þeirri fræði-
grein, því vjer eigum ágæta bók um það efni,
sem sje «Um eðli og heilbrigði mannlegs lík-
ama» eptir Jónas Jónassen lækni. Hvað hið
verldega snertir, virðist mjer ekki eins áríð-
andi fyrir námsmeyjarnar að læra «breyttar
hannyrðir* og hinum heiðraða höf.; hygg
jeg nægilegt, að fáeinum stúlkum væri gefinn
kostur á, að læra þær á skólanum, gætu þær
þá gefið sig mestmegnis við þeim, og því
orðið svo færar í þeirri grein, að þær gætu
haft atvinnu af þeim starfa eptirleiðis, én að
hver ein stúlka, sem koma vill sjer upp hin-
um íslenzka skautbuningi, kosti til þess ærn-
um tima og fje, að læra að búa til einn
klæðnað utan á sig, virðist mjer hin mesta
heimska, enda getur húningurinn naumast
orðið eins vel gjörður hjá þeim, er lítið hafa
æft þann starfa, og þeim, sem gefa sig ein-
göngu við því að búa hann til; það getur
líka naumast verið rjett hermt, er höf. segir,
að til þessa lærdóms sje heldur ekki varið
miklum tíma frá öðru námi, því þó jeg kunni
ekki að baldíra, skattera o. s. frv., veit jeg
að þetta er mjög séinunnið og hið mesta
vandaverk ef vel er af hendi leyst. Höf.
getur þess, að þó söngkennsla sje ekki til-
greind í reglugjörð skólans, hafi þó frú Val-
gerður (skólastjórinn) eingöngu af sínu fje
kostað tímakennslu í söng á skólanum 2 hina
síðustu vetur; er þetta ljós vottur um það,
hve annt frú Yalg. er um menntun og fram-
farir námsmeyjanna, og á hún sannlega mikl-
ar þakkir skilið fyrir það. Mjer finnst nauð-
synlegt að kenna söng á öllum skólum, því
flestum mun IJÓSt live skaxmnt vjer íslend-
ingar erum á veg komnir i sönglegu tilliti,
og þó margur kunni að segja, að ekki sje
nauðsynlegt að læra söng á kvennaskólum,
námsmeyjarnar verði hvorki betri búkonur
nje vinnukonur þó þær kunni að syngja, vita
allir, sem nokkurt söngeyra hafa, hve helg-
andi áhrif fagur söngur hefir á mannleg hjörtu,
og get jeg ekki skilið að nokkur sje svo grænn
í því tilliti að hann finni ekki hvílíkur fjarska
munur er á fögrum samræmdum söng og því
ómyndar orgi, sem enn á sjer víða stað, bæði
í kirkjum og heimahúsum; er því engu síður
þörf að kenna söng á kvennaskólum en öðr-
um skólum, en mjer finnst það vera til mink-
unar fyrir þá, er skólann kosta, að láta frú V.
borga fyrir söngkennslu úr sínum vasa, því
kaup kennslukvenna er vissulega ekki heldur
en annara kvenna hjer á landi, svo mikið,
að fært sje af að taka, sýnist rojer því sjálf
sagt að taka söng inn í reglugjörð skólans.
í upphafi greinarinnar segir liöfundur-
föður sinn
3. Gunnhildur, síðari kona Jóns í Sæl-
ingsdalstungu Arngrímssonar lærða Jóns-
sonar (8).
4. Vigdís, giptist Halldóri lögrjettumanni
launsyni J>órbergs sýslumanns Hrólfssonar.
5. Hákon.
11. Chiðmundur Elnarsson.
Faðir hans var sira Einar á Útskál-
um (1581 til 1605), Hallgrímsson. Yar
síra Einar bróðir þeirra síra þórláks föður
Guðbrandar byskups og síra Gamalíels
föður síra Bjarna á Grenjaðarstað (6).
Kona sira Einars og móðir Guðmundar var
þóra Eyvindardóttir. Fæddust peir sama
árið (1568) Arngrímur lærði, og Guðmundur
og dóu sama árið (1648), áttræðir að aldri.
Guðinundur las í 2 ár við Kaupmannahafn-
arháskóla enn gjörðist því næst skólameist-
ari á Hóluin, og var þar tíl þess sumarið
1630, er hann sigldí, og fjekk siðan Stað á
Olduhrygg (Staðarstað). Yar hann þar prest-
ur í 43 vetur (1605 til 1648), og próí'astur
í Snæfellsuesprófastsdæini varð hanu 1624;