Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1912, Blaðsíða 55

55
Þessar smeltu plötur eru mjög merkilegar og munu nú fáir smeltir
kaleikar vera til hér á landi, en fyrrum hafa þeir að líkindum verið
til nokkrir þótt þess sé ekki getið í máldögunum. — A Þjóðmenja-
safninu eru 2 fornir kaleikar í gotneskum stýl með smeltum typp-
um á hnúðunum og til eru fleiri hér líkir; í einni kirkju hér vestra
er ennfremur kaleikur í forn-gotneskum stýl með smeltum dýrlings-
myndum á stéttinni. — Þessi list að gjöra smeltar myndir er mjög
forn og hefir verið iðkuð með ýmsu móti; sú tegund, sem hér er
um að ræða, nefnist á frönsku émail champlevé og er kunn frá því
á fyrstu öldum eftir Krists daga. Á miðöldunum var hún mjög
stunduð á Þýzkalandi, einkum í Rínarlöndunum, en frá því á 12.
öld er hennar getið í borginni Limoges á Frakklandi, þar var hún
mjög mikið stunduð á 13. öldinni; á 14. öldinni tóku menn smáni-
saman að leggja minni stund á þessa list.
Á bak við, fyrir ofan, hina litlu, áttstrendu myndplötu, sem fest
er efst í stéttina að innanverðu, kom í ljós, er platan var tekin út,
silfurmynt, jöfn plötunni að þvermáli, 0,6 mm. að þykt, allmjög harin
og sléttuð (sjá meðf. mynd). Á milli plötunnar og myntarinnar er
silfurræma, 2 mm. breið, á rönd, beygð í hring og gerð til að halda
plötunni hæfilega langt frá myntinni svo að við það myndist lítið
hylki. Hylki þetta var tómt og vottaði ekki fyrir því að neitt hefði
verið í því nokkru sinni. Vafalaust hefir það þó verið gjört af
smiðnum til þess að í því mætti varðveita helgan dóm, og má ætla
að hann hafi skreytt stéttina svo vel að innan einmitt með tilliti til
þess; venjulega voru stéttirnar ekki gyltar að innati og ekki sérlega
vandlega frá þeim gengið þeim megin. — Á myntinni er áletran
beggja megin; á framhlið (sjá myndina) stendur í innri línunni:
t ^PHILIPPVS RCX, og í hinni ytri: f BHDICTV \ SIT | HOOie \
DHI ; NRI ; DCI ; IhVXPI (þ. e. Benedictumsit nomen domini nostri dei
Jhesu Christi). I miðju er jafnálma kross og fætur á öllum álmum. Á
hinni hliðinni stendur: f TVROHVSCIVIS (Turonuscivis) ogumhverfis
er kranz af 12 frönskum liljum í tvöföldum svigutn. Inst í miðju
hefir verið mynd, sem nú sést óglögt. Mynt þessi er sýnilega frönsk
og virðist helzt vera frá tíð Filippusar IV. hins fagra (1285—1314);
— getur þó máske verið frá tíð Filippusar V. (1316—22) eða jafnvel
Filippusar VI. (1328—50).
Þessi heilögu ker eru, eins og líka sjá má af meðfylgjandi mynd-
um og þessari lýsingu, gjörð í gotneskum stýl; eigi einungis lögunin
á kaleiknum heldur og alt skraut á honum og patínunni er í got-
neskum stýl. Af löguninni á skálinni, — hún er nálægt því að vera
hálfkúlumynduð eins og skálarnar eru venjulega á hinum eldri, róm-