Fjallkonan - 18.01.1888, Blaðsíða 3

18. jan. 1888.
FJALLKONAN.
7
Menn freistast til að draga þá ályktan úf af því,
sem sagt hefir verið:
Það er þá enginn sann-nefndr þjóðvilji nú sem
stendr. Enn þó að nú svo væri. að enginn hreyfing
væri í þjóðinni nú, þá er ekki orsökin til skáldskap-
arþurðarinnar alveg fundin fyrir það. Það liggr
beint við að segja: Já, enn skáldin gætu samt eitt-
hvað orkt, því skáld yrkja þó ekki eingöngu vegna
hreyfinga í þjóðinni, heldr syngja þeir stundum nýjar
hreyfingar inn í sína þjóð.
Þetta er satt, og það leiðir oss til hinnar síðustu
rannsóknar í þessu efni, það leiðir oss til að athuga
skáldin sjálf eins og þau koma fram, það er: efni
þeirra hugmynda, sem þeir eru fulltrúar fyrir í skáld-
skap sinum. Öll þau skáld, sem ég hefi nefnt, að
undanteknum Gesti Pálssyni, standa á sama grund-i
velli, á þjóðernisátrúnaðarins og þjóðartilbeiðslunuarí
gamla grundvelli, og yrkja út frá honum. Það var einu-
sinni trúa í heiminum að þjóðernið væri hið dýrmætasta,
sem nokkur maðr ætti, að þjóðin og fóstrlandið væri hið
æðsta, hið eina afjarðneskum hlutum, sem hver maðr
ætti að olfra sér fyrir og leggja líf og blóð i sölurnar
fyrir. Einstaklingsins hagr átti að hverfa, og allar
hans tilfinningar og hugsanir að krjúpa fyrir þessu
hugsaða ideali, þjóðerni og fóstrlandi. Þessvegna gat
ekkert frelsi hugsast nema þjóðfrelsi, engin menn-
ing nema jyóJmenning, engin framför nema þjóðar-
framtör, og ekkert skáld nema JyoJskáld. Ekkert
var rétt, nema það væri samkvæmt gömlum kredd-
um; fornaldarfrægð var talin afkomendum til ágætis
sem þjóðtrægö. Þessi strauinr, sem gekk í gegnum
álfuna á fyrri hluta aldarinnar og um miðbik henn-
ar, var náttúrleg reaktion móti hinum gersamlega
skorti á virðingu fyrir þeim náttúrlegu takmörkum,
sem tungumálin setja hverju landi, sem Napóleon
mikli sýndi, og þeim mikla jrfirgangi, sem liann hafði
í frammi með því að rífa sundr það, sem saman átti,
og sameina hið sundrleitasta. Enn— reaktion er aldrei
nema reaktion, það er árétting aftrábak, þegar of-
langt hefir verið gengið áfram. Þessi straumr hefir
líka fyrir löngu brotnað á mentun og heilbrigðri
skynsemi heimsins. Það er langt síðan, að liann
hætti að vera tímans lifandi barn. Því hefir verið
slegið föstu gegnum blóð og baráttu, að allir menn
eru menn. 1 Þaö er fímans krafa, að hver maðr geti
orðið sem frjSTsastr, mestr og bestr, með því að nota
sinn eiginn kraft, því að sú frægð, að tilheyra forn-
kunnri þjóð, er létt fyrir svangan maga. Menn vita
nú, að mennírnir lifa ekki og vinna elcki til þess að
vera þjóð, heldr er þjóðiu til vegna þess, að svo og
svo margir menn, sem tala sömu tungu, lifa og vinna.
fcHún er sterk þjóð og merk þjóð að eins að því
skapi, sem einstaklingarnir í henni geta náð að verða
sem frjálsastir, mestir og bestir í andlegu, líkam-
legu og siðíerðislegu tilliti. Fóstrland og þjóðerni
er ekki sérstök guðleg gjöf, því hver, sem fæð-
íst í heiminn, verðr að fæðast í einhverju landi, og
það land. sem hann af hendingu fæðist í, er aöjafn-
aði hans fóstrland, og af því fær hann sjálfkraía eða
nauðugr þann stimpil, sem kallast þjóðerni og sem
bindr hann alla æfi með ýmsum böndum við fóstr-
landið. Það er ekki nóg til þess að fullnægja tím-
ans kröfu, að drekka skál fyrir sinni ástkæru fóstr-
mold, það er ekki nóg að tala um framfarir, án þess
að tilgreina, hverjar þær eiga að vera. Til þess að
stuðla að þvi, að mönnunum geti liðið vel. þarf að
komast eftir þeirra meinum, ma«Mfélagsmeinunum,
sem standa einstaklingnum fyrir þrifum, svo þau
geti orðið læknuð. og það er meðal annars skáld-
anna og sálarfræðinganna háleita____ætlunarverk^ a3
grafast eftir þeim. Vor tið er sáfákölínlínarinnarl
og lækninganna tið í andlegu og likamlegu tilliti.
Tímans lieróp er líf persónunnar, ekki gloria nin
hina afdregnu hugmynd: þjóð. Vor tími er tími
hinna verklegu framfara, gufunnar, rafmagnsins og
rannsóknarinnar stolti tími.
Þetta ætti að vera nokkuð almenn sannindi, enn
það sanna er, að til skamms tíma hefir lnn gamla
þjóðar- og þjóðernis tilbeiðsla verið rikjandi hér á
landi. Hugmyndirnar haf'a verið tcknar orðréttar
og hugsunarlaust upp frá öðrum löndum, þvi landið
hefir orðið ritíð með i timans straum á síntim tíma,
þegar jiessar hugmyndir liöfðu líf og sögulegan rétt.
Hér sjá menn fólk. sem aldrei á æfi sinni hefir séð
korða eða pístólu, tala stórt um að láta líf og blóð
og falla fyrir fóstrlandið, þó að það sé vitaskuld,
að engum hefir einusinni dottiö í hug að benda einu
byssuhlaupi að þjóð vorri eða landi.
Hin umtalaða reaktion hefir haldið hér áfram sem
trúarsök. og er hér enn ríkjandi ofan á. Að eins
er þess að geta, að hér kallast aftrkipprinn frelsi,
þjóðfrelsi og framfarir, enn þeir, sem á móti honum
eru, eru kallaðir aftrhaldsmenn.
Það er í anda og krafti þessara hugmynda, sem
einusinni áttu á sér rétt, enn nú eru dauðar, að
skáld vor hafa orkt liingað til.
Enn heimsins hugmyndir breiðast undarlega út.
Þær komast jafnvel inn í Kina og ísland á endun-
um. Menn eru farnir að hafa ósjálfrátt veðr af
því, að þessar gömlu hugmyndir og ideöl eru orðin
tóm. Jafnvel skáldin, sem hafa dillað þeim í ljóðum
sínum, haf'a ósjálfráða tilfinniugu af því, að þessura
hugmyndum sé ekki lifvænt lengr, og að jieir sigli
með „lík í lestinni“. Þess vegna hika þeir sér, og
verða hljóðir.
Það hittist því allvel á, að flest af þvi sem kveðið
er hér á landi nú sem stendr skuli vera grafljóð.
Það er náklukkunnar dinglum-dangl yfir dauðum og
útslitnum hugmyndum“ —-----------.
Uppruni steinkola.
Vísindamennirnir segja oss, að sú liafi eittsinntíð-
in verið á æfi jarðarinnar, að loftslag var mjög heitt
á öllum hnettinum, og Jiað eins við heimskautin
eins og annarstaðar. Þá telja menn að sömu teg-
undir jurta liafi vaxið hvervetna á hnettinum. Þá
vóru engin dýr á þurlendinu, og að eins lindýr i
sjónum. Jurtirnar voru einkannlega mosategundir
og sveppir. ákaflega stórvaxið, risavaxnír burknar og
sígræn tré með hrotta-stórum könglum ; blóm voru
þá engin og engir ætir ávextir.
Þessir stórskógar af jurtum uxu upp og dóu út
þúsundum ára saman, og aðrar jurtir uxu upp í þeirra
stað unz alt láglendi var fult orðið af þykku lagi
af jurta-efni. Skurm hnattarins eða yfirborð var um